Pierwotnie zamek zbudowany w początkach istnienia miasta, obejmował zespół budynków, na których miejscu w XVIII w. wybudowano przez Dietrichsteinów w latach 1742-1747 pałac, który jest jedną z pierwszych budowli w stylu klasycystycznym w Polsce. Gmach jest siedzibą Muzeum w Wodzisławiu Śląskim założonego w 1971.
Stary zamek
Pierwszy zamek wodzisławski został prawdopodobnie zbudowany z fundacji księcia opolsko-raciborskiego Władysława w samych początkach istnienia miasta około 1257 r.[3]
Wcześniej prawdopodobnie na terenie tzw. Starego Wodzisławia lub Grodziska znajdował się gród obronny zniszczony przez Tatarów w 1241 r.[4] Za najstarszy fragment wodzisławskiego zamku uznaje się kopiec zlokalizowany w Parku Miejskim, ok. 40 m na południe od pałacu, na którym to kopcu istniała przypuszczalnie drewniana wieża mieszkalno-obronna[5]. Obiekt ten został spalony w 2. połowie XV wieku przez rycerzy-rabusiów. Odbudował zamek przypuszczalnie książę Jan IV, który po odebraniu mu ziemi karniowskiej przeniósł się do Wodzisławia, gdzie spędził ostatnie 9 lat życia (do 1483 r.). W 1502 r. król Władysław II Jagiellończyk przekazał za wierną służbę swojemu kanclerzowi Janowi Schellenbergowi zamek wraz z miastem i okolicznymi dobrami[5]. Pierwszy zamek wodzisławski okres swej świetności miał w XVI wieku. W tym czasie zamek składał się z bramy, zbrojowni i budynku głównego z komnatami, sypialniami, kancelarią i pomieszczeniem reprezentacyjnym. Budynek zamku był wielokondygnacyjny. Wokół niego znajdowały się ponadto kuchnia, dwie stajnie, drewutnia oraz kuźnia. Całość otoczona była fosą nad którą przebiegał most[6]. W 1602 r. zamek kupił węgierski szlachcic Jerzy Plawecki (Horváth-Palocsay), właściciel Plawca i Niedzicy. W XVII wieku wokół Wodzisławia toczyły się działania wojenne związane z wojną trzydziestoletnią. W wyniku tych działań zamek wodzisławski został w 1648 r. zburzony przez Szwedów. Odbudowany, nie odzyskał już jednak swej dawnej świetności[7]. W końcu XVII w. zamek trafił w ręce prymasa Węgier Georga Szelepcsényi (1668–1685), a następnie cesarza Leopolda I Habsburga, który przekazał w 1685 roku w zastaw skonfiskowane dobra wodzisławskie swojemu przyjacielowi księciu Ferdynandowi Josephowi von Dietrichstein za 75 tysięcy guldenów[5]. Oficjalne przejęcie dóbr od cesarza Leopolda nastąpiło kilka lat później (w 1696 r.) po dopłacie kolejnych 75 tysięcy guldenów[5].
Pałac Dietrichsteinów
Hol na parterze (2024)
Na miejscu starego zamku, Dietrichsteinowie (ówcześni właściciele Wodzisławskiego Państwa Stanowego) postanowili wybudować nową rezydencję. Prace budowlane zrealizowano na zlecenie wnuka księcia Ferdynanda Józefa Dietrichsteina – hrabiego Guidobalda Józefa von Dietrichsteina (1717-1773). Pałac wzniesiono na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 x 17,4 m w stylu francuskiego baroku klasycyzującego. Na starym zamku, jeszcze zanim wybudowano nowy, 4 listopada 1743 r. doszło do ślubu hrabiego z pochodzącą z majętnego rodu Marią Gabrielą Henckel von Donnersmarck. W roku 1745 Wodzisław wraz z niemal całym Śląskiem staje się częścią Prus. Na wodzisławskim zamku z okazji zawarcia pokoju drezdeńskiego zostaje zorganizowana uroczystość z udziałem okolicznej szlachty i duchowieństwa. W opisie tego wydarzenia pojawia się informacja o trwającej budowie nowej siedziby Dietrichsteinów. Nowe założenie powstało na gruntach miejskich na północ od starego zamku, a prace przy jego wznoszeniu zostały przeprowadzone w latach 1744-1747. Wybudowany według projektu morawskiego architekta Franciszka Antona Grimma (1710-1784) pałac, jest prawdopodobnie pierwszą budowlą w stylu klasycystycznym na ziemiach polskich[6]. Wolnostojąca budowla na planie wydłużonego prostokąta, w modnym wówczas stylu francuskiego baroku klasycyzującego, miała świadczyć o prestiżu rodu. Stary zamek został rozebrany, a na jego miejscu powstały pałacowe ogrody. Być może część kamieni pochodzących z rozbiórki została wtórnie użyta przy budowie pałacu. Dietrichsteinowie posiadają pałac do roku 1772. Później zmienia on co parę lat właścicieli. W roku 1822 podczas wielkiego pożaru miasta pałac, będący wówczas własnością Ernesta von Strachwitz, uległ częściowemu spaleniu (spalone zostały dach i pierwsze piętro). Jednak już cztery lata później został odnowiony. W latach 1860–1881, kiedy właścicielem tych dóbr był Ernest Brauns (ostatni właściciel dóbr wodzisławskich), część pałacu za jego zgodą przeznaczona była na magistrat. Od jego śmierci w 1881 r. już w całości mieściła się w nim siedziba magistratu aż do 1974 r. W roku 1906 obiekt został wykupiony przez władze miejskie i został zaadaptowany na liczne urzędy i mieszkania dla urzędników. W czasach II Rzeczypospolitej oraz w czasie II wojny światowej w pałacu mieściła się również siedziba policji[8].
We wrześniu 2018 r. rozpoczęto gruntowną rewitalizację budynku. Do czasu rozpoczęcia remontu w gmachu znajdowały się siedziba USC i Muzeum. W przyszłości w budynku mają się znajdować wyłącznie pomieszczenia Muzeum. 19 sierpnia 2019 na budowie doszło do groźnego wypadku. Zerwał się gzyms oraz zawaliło się ok. 50-metrowe rusztowanie na głównej fasadzie budynku od strony ul. Kubsza. Rannych zostało dwóch pracowników firmy budowlanej. Zawalone rusztowanie zatarasowało ulicę i plac przed pałacem, oraz uszkodziło trzy zaparkowane samochody. Nikt jednak w tym momencie nie przechodził w pobliżu. Specjalna komisja będzie wyjaśniała przyczyny katastrofy budowlanej[9][10]. 30 lipca 2022 budynek oficjalnie oddano do użytku po remoncie.
Parter tego zabytku jest kondygnacją muzealną, w której znajdują się wystawy stałe. Piętro I, które w przeszłości było częścią administracyjną i udzielano tam ślubów, po modernizacji służy w innym celu. Obiekt zyskał sale reprezentacyjną i koncertową, w których realizowane są spotkania oraz konferencje, a także koncerty na 100-150 osób oraz sale wystawiennicze z wystawami czasowymi poświęconymi historii ziemi wodzisławskiej. Na kolejnym piętrze znajdują się pomieszczenia administracyjne, Centrum Nauki i Techniki „SOWA” oraz sala multimedialna. Ostatnie piętro służy pracownikom Muzeum w Wodzisławiu Śląskim jako sale warsztatowe m.in. do prac archeologicznych. Dzięki zastosowaniu bezprogowych drzwi, windy i odpowiednio przystosowanych toalet budynek został również dostosowany do osób niepełnosprawnych.
Architektura
Jest to pałac piętrowy w stylu klasycyzmu, na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 52,8 na 17,3 m, murowany, tynkowany. Fasada jest symetryczna, 15-osiowa, z 3-osiowym słabo zaznaczonym ryzalitem wejściowym. Parter jest wydzielony gzymsem. Okna są obramione, nad nimi belkowanie. Ryzalit jest zwieńczony trójkątnym przyczółkiem zawierającym kartusz z herbami: budowniczego Guidobalda von Dietrichstein (1717-1773, L) i jego żony Margarety Marii Henckel von Donnersmarck ( 1719-1748, P)[11][12][13]. Portal zamknięty półkoliście, flankowany zdwojonymi pilastrami dźwigającymi przełamujące się belkowanie. Elewacja parkowa 11-osiowa z ryzalitem podzielonym kanelowanymi lizenami, w zwieńczeniu przyczółek z okulusem. Dach jest pokryty dachówką – czterospadowy i dwuspadowy. Architektem był prawdopodobnie morawski architekt Anton Grimm[6].
W czasie przebudowy w latach 2018-2022 zmianie uległa konstrukcja dachu, który odtworzony został w konstrukcji łamanej typu polskiego, z oknami w kształcie tzw. lukaryn i bawolich oczu. Zapewniło to funkcjonalność dwóch pięter poddasza.
Muzeum w Wodzisławiu Śląskim
Muzeum powstało na bazie Izby Regionalnej, prowadzonej przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Wodzisławskiej[14]. W istniejącym od 1971 roku muzeum miejskim na stałe są umieszczone ekspozycje przedstawiające historię Wodzisławia, a także Ziemi Wodzisławskiej. W muzeum są organizowane również wystawy czasowe, wernisaże i konferencje naukowe. Corocznie w czerwcu podczas Dni Wodzisławia Śląskiego ma miejsce Noc w Muzeum. Muzeum gromadzi pamiątki archeologiczne, etnograficzne i historyczne z terenów powiatu wodzisławskiego i ziemi wodzisławskiej[15].
↑Furmanek M., Kulpa S., Wodzisław Śląski w świetle badań archeologicznych, (w:) D. Abłamowicz, M. Furmanek, M. Michnik (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska w świetle badań interdyscyplinarnych, Gliwice 2004, s. 255–270
↑ abcdAdrianA.PodgórskiAdrianA., MirosławM.FurmanekMirosławM., Zamek wodzisławski i jego gospodarcze zaplecze, „Za wytworną fasadą: kulisy funkcjonowania rezydencji arystokratycznych: materiały z konferencji naukowej z okazji 70-lecia Muzeum Zamkowego w Pszczynie, Pszczyna, 12-13 maja 2016” [dostęp 2019-04-01](ang.).
↑ abcM.Furmanek, S. Kulpa,Zamek wodzisławski i jego właściciele, Wodzisław Śl. 2003.
↑Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek, Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego, Opole 1985.
↑Piotr Hojka,Wodzisław Śląski i ziemia wodzisławska w czasie II wojny światowej, Wodzisław Śl. 2011.
.jpg)
