Mk I Matilda I (A11) – pierwszy brytyjskiczołg piechoty opracowany przed II wojną światową. W początkowym okresie wojny wziął udział w działaniach wojennych we Francji, później używany tylko do szkolenia. Był to czołg o bardzo silnym opancerzeniu, małej prędkości i słabym uzbrojeniu w postaci karabinu maszynowego. Oficjalna nazwa pojazdu brzmiała Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A 11)[1][2]. Nazwa Matilda pochodziła od imienia kaczki bohaterki popularnego w tym czasie komiksu[b].
Historia
W kwietniu 1934 roku generał P.C.S. Hobart pełniący obowiązki generalnego inspektora Royal Tank Corps wysunął propozycję opracowania silnie opancerzonego czołgu mającego wspierać piechotę w ataku. Przewidywana masowa produkcja wymuszała prostotę produkcji i eksploatacji oraz niskie koszty wytwarzania pojazdów[3]. Szczegółowe wymagania jakim miał odpowiadać przyszły czołg piechoty opracowano w Komitecie Badawczym przy Szefie Sztabu Imperialnego. Uznano, iż broń czołgu ma za zadanie zwalczanie środków walki, które bezpośrednio powstrzymują ruch piechoty. Rozumiano przez to broń maszynową i inne lekkie środki wsparcia piechoty. Czołg miał dysponować na tyle grubym pancerzem, aby był niewrażliwy na ogień broni przeciwpancernej. Propozycję Hobarta popierał generał Hugh Elles - Szef Uzbrojenia Ministerstwa Wojny, co zdecydowało o przekazaniu pomysłu do realizacji[4]. 10 października 1935 roku przekazano brytyjskiej firmie Vickers Armstrong wymagania dotyczące nowego pojazdu i zlecono realizację projektu. Opracowaniem projektu zajął się John Carden. We wrześniu 1936 roku zbudowano pierwszy żelazny prototyp oznaczony jako A11E1 (nr ewidencyjny T1724, cywilny numer rejestracyjny CMM 880)[5]. Pojazd został przekazany do prób w Mechanisation Experimental Establishment w Farnborough. Próby wykazały wiele problemów z pojazdem. Duża ciasnota wnętrza czołgu, wadliwy oraz o niskiej wytrzymałości układ jezdny pojazdu, jak również problemy z układem chłodzenia. Po próbach trakcyjnych wprowadzono pewne zmiany mające niwelować niedostatki pojazdu: usprawniono układ jezdny, poprawiono układ chłodzenia[6]. W grudniu 1936 roku czołg poddano próbie zmasowanego ostrzału z broni strzeleckiej, a następnie w marcu 1937 roku z 40 mm armat przeciwpancernych. Po tych próbach nie zanotowano przebić i poważniejszych uszkodzeń[5]. Matilda I została potraktowana jako wóz przejściowy, gdyż już we wrześniu 1936 roku uznano, że do wsparcia piechoty bardziej efektywny będzie wóz z uzbrojeniem artyleryjskim i skoncentrowano się na nowej konstrukcji Mk II Matilda[6].
Produkcja
Pierwsze zamówienie na Matildy złożono w kwietniu 1937 roku, a zakończenie produkcji nastąpiło w lipcu 1940[6] roku po wyprodukowaniu 139 pojazdów (oraz 1 prototypu) w trzech seriach[7]:
zamówienie z kwietnia 1937 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T3422-T3492, cywilne numery rejestracyjne HMH 788-847,
zamówienie ze stycznia 1938 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T5551-T5610, cywilne numery rejestracyjne RMY 905-964
zamówienie z kwietnia 1939 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 19, numery WD T8101-T8119.
Opis konstrukcji
Tank Infantry Mark I A11 w Bovington
Kadłub i wieża
Czołg miał klasyczny układ konstrukcyjny, przedział kierowania z przodu, bojowy na środku i z tyłu przedział napędowy. Nad przedziałem bojowym znajdowała się obracana ręcznie odlewana wieża o maksymalnej grubości pancerza do 65 mm. W stropie wieży znajdował się właz dowódcy. Kadłub pojazdu był długi, wysoki i wąski. Dzięki takiemu rozwiązaniu pojazd stanowił od przodu niewielki cel przy jednoczesnej możliwości pokonywania szerokich rowów. Kadłub był zbudowany z płyt walcowanych łączonych w prototypie śrubami, a w kolejnych pojazdach nitowanych[4]. Pancerz osiągał duże grubości: od przodu do 65 mm, z boku do 60 mm, z tyłu do 50 mm. Z przodu w stropie kadłuba znajdował się duży właz kierowcy[4].
Zawieszenie
Układ jezdny pojazdu był montowany do boków kadłuba i nie był niczym osłonięty. Zawieszenie pojazdu było oparte na konstrukcji Vickersa zastosowanej w ciągniku artyleryjskimDragon Medium Mark IV[4][8]. Tworzyły je dwie pary wózków z każdej strony, każdy z czterema ogumionymi kołami jezdnymi amortyzowanymi resorami płaskimi. Gąsienice opierały się na dwóch parach kół podtrzymujących połączonych w jeden zespół z wózkami. Koła napędowe znajdowały się z tyłu, a napinające z przodu[9].
Napęd
Do napędu czołgu użyto widlastego, 8 - cylindrowego, chłodzonego cieczą silnika gaźnikowego o pojemności 3622 cm³ Ford V8 i mocy do 75 KM przy 3800 obr./min. Silnik wraz ze skrzynią biegów zapewniającą cztery biegi do jazdy do przodu i bieg wsteczny zapożyczono z samochodów produkowanych przez brytyjski przemysł motoryzacyjny[5][6].
Załoga
Załoga czołgu składała się z dwóch osób: kierowcy i dowódcy, który jednocześnie obsługiwał karabin maszynowy. W części pojazdów zamontowano radiostację, której obsługą również zajmował się dowódca[5]. Zarówno dowódca, jak i kierowca dysponowali peryskopami odwracalnymi Vickers Tank Penelope Mark 4. Były to produkowane przez Brytyjczyków na licencji peryskopy inżyniera Gundlacha[6].
Uzbrojenie
Całe uzbrojenie pojazdu składające się z 1 karabinu maszynowego Vickers kalibru 7,7 mm chłodzonego wodą z lufą w pancernej osłonie znajdowało się w wieży. Karabin wychylał się w pionie w zakresie od -15° do +25°. Zapas amunicji wynosił 4000 nabojów. W późniejszych egzemplarzach montowano karabin wielkokalibrowy Vickersa 12,7 mm oraz wyrzutnie granatów dymnych kalibru 101,6 mm[6].
Modyfikacje
Poszczególne serie produkcyjne różniły się nieznacznie. Pojazdy pierwszej serii miały zamontowane reflektory na wysięgnikach wysoko prawie na wysokości wieży. W późniejszych seriach były one montowane niżej, na bokach czołowej płyty kadłuba. Dodano również po bokach kadłuba, na wysokości stanowiska kierowcy dwie skrzynki. Zmiany te wynikały z wprowadzenia zaczepów do trału przeciwminowego Fowlera. Do końca stycznia 1940 roku dostarczono 14 zestawów trału, z których 12 wysłano do Francji[6].
Użycie
Czołg Matilda z 4 RTR we Francji w 1940 roku
Czołgi Matilda były dostarczane do jednostek pancernych armii brytyjskiej od lutego 1938 roku. Otrzymały je kolejno 4, 7 i 8 królewski pułk czołgów armii brytyjskiej (RTR - Royal Tank Regiment). Pułki te utworzyły 1 Armijną Brygadę Czołgów (1st Army Tank Brigade)[5].
We wrześniu 1939 roku 4 pułk czołgów skierowano do Francji w składzie Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, a w maju 1940 roku skierowano tam również 7 pułk czołgów. W ten sposób 1 Armijna Brygada Czołgów znalazła się we Francji, chociaż jej trzeci pułk (8 pułk czołgów) pozostał w Wielkiej Brytanii[10].
W czasie kampanii francuskiej w dniu 21 maja 1940 roku brygada wzięła udział w bitwie pod Arras[11]. Brygada dysponowała w tym czasie 58 czołgami A11 i 16 A12[11]. Dzięki atakowi brygady oddziałom brytyjskim udało się wyjść z okrążenia i wycofać w kierunku Dunkierki. W trakcie ewakuacji Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego wszystkie czołgi pozostawiono na plażach.
W związku z doświadczeniami, jakie wyniesiono z udziału tych czołgów w walkach w 1940 roku zaniechano ich produkcji, a w roku 1942 pozostałe egzemplarze wycofano z jednostek liniowych, przekazując je do szkolenia[11].
Pojazdy zdobyte przez Niemców otrzymały oznaczenie Infanterie Panzerkampfwagen Mk I - 747(e). Brak informacji na temat użycia tych pojazdów przez Niemców. Dwa czołgi wysłano do ośrodka badawczego w Kummersdorfie[7].
Między innymi na tych czołgach szkolono Polaków w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w latach 1941-42. Dokładna liczba czołgów użytkowanych przez Polaków nie jest znana. Waha się w różnych opracowaniach od 6 do 18. Pierwsze pojazdy Polacy otrzymali we wrześniu 1941 roku. Ostatnie czołgi 10 BKPanc oddała Brytyjczykom w końcu września 1942 roku[12][c]. W październiku 1942 roku trzy czołgi z polskimi numerami rejestracyjnymi: 1290286, 1290292 i 1290293 znajdowały się w Oddziale Sztabowym 1 Pułku Artylerii Przeciwpancernej[13].
Zachowane pojazdy
Do dzisiejszego dnia zachowały się trzy egzemplarze czołgu Infantry Tank, Mk I, Matilda I. Wszystkie pojazdy znajdują się w Wielkiej Brytanii w Bovington Tank Museum[14]:
pojazd o numerze WD T8106, PMX 466,
pojazd o numerze WD T3447, HMH 802, jeżdżący,
wrak czołgu o nieznanym numerze, wcześniej służył, jako cel na poligonie.
Uwagi
↑Dane taktyczno-techniczne czołgu za Janusz Magnuski, Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, 1998, s. 51, ISBN 83-86776-39-0.
↑Sylwetka czołgu z małą wieżą i karabinem przypominała kaczkę. Uwaga za Tymoteusz Pawłowski Czołgi brytyjskie w Armii Czerwonej, Technika Wojskowa Historia, Nr 4, s. 66, ISSN2080-9743
↑Znana jest fotografia Matildy opisywana jako wykonana w Polsce we wrześniu 1939. Brak jest jakichkolwiek dowodów, iż taki czołg został zakupiony przez Polskę. Uwaga za Andrzej Kiński Czołg piechoty Mark I (A11), Nowa Technika Wojskowa, Nr 3, s. 30, ISSN1230-1655.
Peter Chamberlain, Chris Ellis: British and American Tanks of World War II, The complete illustrated history of British, American and Commonwealth tanks, 1939-1945. Nowy Jork: Arco Publishing Company, 1969, s. 54-55. ISBN 0-668-01867-4.
Uwe Feist, Norm E. Harms, Steve Clayton: Britische Panzer. Waffen-Arsenal. Dorheim/H Podzun: Warren Squadron/Signal Publications, 1975, s. 14. ISBN 3-7909-0020-6.
.jpg)
