Nieistniejący budynek apteki przy ul. T. Kościuszki w SanokuReklama apteki Mariana Kawskiego w „Gazecie Sanockiej” z 1906Koperta z Apteki Mariana KawskiegoMarian Kawski wraz z zespołem „Gamba” (1923)Grobowiec rodziny Kawskich
Jego rodzicami byli Bronisław i Alojza z domu Haszczyc[a]. Marian Kawski ukończył Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie, po czym kontynuował edukację na Wydziale FilozoficznymUniwersytetu Jagiellońskiego. 6 czerwca[1] lub lipca 1897 otrzymał dyplom artis pharmaceutice magistrum. Następnie odbył służbę wojskową w wymiarze jednego roku od października 1898 do października 1899 i w tym czasie pracował w wojskowej aptece funkcjonującej na Wawelu. Następnie rozpoczął karierę zawodową[2] w Nowym Sączu, Lwowie (w tamtejszej największej aptece i drogerii „Pod Złotą Głową”, należącej do Piotra Mikolascha[3], ojca Henryka), po czym trafił do Sanoka.
W 1906 wstąpił w związek małżeński. 31 lipca tego samego roku nabył Aptekę Obwodową położoną przy ulicy Tadeusza Kościuszki w Sanoku[3][4], wówczas najstarszą działającą w mieście (od 1856 należała do Jana Zarewicza, od roku 1896 do Feliksa Gieli[5][6], a w 1904 odkupił ją Tobiasz Dawid Löbl, który wraz z żoną Adelą dwa lata później odsprzedał ją Kawskiemu za kwotę 150 tys. koron tj. ok. 30 tys. dolarów[7]). Budynek miał formę parterowego dworku, znajdował się przy ówczesnej ulicy Krakowskiej[b] pod numerem 78, a następnie pod 18[8] (nieruchomość z budynkiem apteki należała do Gieli)[9]. Na dawnych (nieistniejących już) terenach jego ogrodów, położonych za apteką, znajdują się obecnie zabudowania na ulicy Kazimierza Wielkiego[10]. Kawski prowadził aptekę przez resztę życia[11]. W okresie schyłkowym zaboru austriackiego apteka Mariana Kawskiego była jednym z nielicznych, należących do Polaków sklepów w mieście[12].
W c. k. Obronie Krajowej został mianowany asystentem medykamentów z dniem 2 grudnia 1899 i od 1900 do 1910 w grupie nieaktywnych był przydzielony do 16 Pułku Piechoty Obrony Krajowej[13][14]. W czasie I wojny światowej został zmobilizowany do służby w szpitalu wojskowym w Sanoku (K.K. Rezervenspital Sanok); w tym okresie pracował także w miejscowości Ruttka[15], szpitalu wojskowym w Krakowie (w aptece znajdującej się na Wawelu) i w Radomiu. Pełnił funkcję urzędnika farmaceutycznego c. k. Obrony Krajowej – oficjał aptekarski obrony krajowej[16] (niem.Landwehrmedikamentenbeamte). Do 1918 pozostawał oficjałem medykamentów (niem. Medikamentenoffizial) w rezerwie, mianowany z dniem 1 września 1915[17][18]. W 1918 powrócił do rodziny i apteki, która została okradziona przez rosyjskie wojska podczas okupacji 1914/1915.
Od około 1907 był asesorem ze stanu kupieckiego do senatu dla spraw handlowych (z tytułem cesarskiego radcy) przy C. K. Sądzie Obwodowym w Sanoku[19][20][21][22][23][24][25], w tym podczas I wojny światowej do 1918[26][27][28][29]. Pełnił funkcję dyrektora Kasy Oszczędności, był także członkiem komisji kontrolującej Kasy Oszczędności miasta Sanoka (1927)[30] Był dyrektorem Rady Szkolnej. Był wieloletnim radnym, w tym wybranym w 1910[31], w 1912 w nowej radzie po przyłączeniu do Sanoka gminy Posada Sanocka[32], w pierwszej powojennej kadencji od 1919[33]. Pełnił także funkcję asesora i ławnika[34]. Do końca 1913 był w Sanoku zastępcą krajowej komisji podatku zarobkowego[35]. W 1913 był sekretarzem Powiatowego Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku (prezesem był Kazimierz Jachimowski)[36]. W lipcu 1914 na burmistrza został wybrany Paweł Biedka. Kawski objął wówczas stanowisko jego zastępcy[37][38]. 26 lipca 1919[c]Rada Miasta Sanoka wybrała go na stanowisko burmistrza Sanoka[d]. Stało się tak mimo odmowy ze strony Kawskiego, który był obciążony absorbującymi zajęciami związanymi z prowadzeniem apteki. Tym samym został on pierwszym burmistrzem miasta wybranym w niepodległej II Rzeczypospolitej. Okres jego urzędowania był czasem trudnym, z uwagi na stan państwa i miasta po wojnie, jak również niekorzystną sytuację gospodarczo-ekonomiczną. Ponadto od 1 listopada 1918 w powiecie sanockim toczyła się wojna polsko-ukraińska. Mimo tego prowadzone były działania odbudowy i rozwoju miasta.
W czasie pełnienia przez niego funkcji włodarza miasta: odbudowywano budynki, obiekty użyteczności publicznej i komunalne, instalowano gazociąg wiodący z Krosna, sprzedano tereny miejskie pod nazwą „Leśniczówka” na rzecz poszerzenia działalności Sanockiej Fabryki Wagonów, budowano chłodnię miejską i finalizowano budowę cegielni, podjęto działania w kierunku stworzenia oświetlenia elektrycznego i wodociągów[39]. Funkcję burmistrza sprawował do 4 maja 1920, kiedy to ustąpił ze stanowiska. Do tej decyzji przyczyniła się trudna sytuacja ekonomiczna (dewaluacja waluty), gospodarcza (braki w zaopatrzeniu) oraz protesty ludności[7]. Po rezygnacji nadal był radnym miejskim i asesorem[34]. W latach 20. pełnił funkcję zastępcy burmistrzów Sanoka, Michała Słuszkiewicza (1920-1924)[40], Adama Pytla (1924-1928)[41], urzędującego od 18 września 1924 do 12 stycznia 1928.
Działał społecznie na wielu polach[42]. Był członkiem Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka[43], 30 kwietnia 1910 został wybrany wydziałowym TUMS[44]. W 1918 był członkiem Straży Obywatelskiej, powołanej do ochrony przed Ukraińską Armią Halicką. Uczestniczył w działalności Kasy Zaliczkowej oraz Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku[45]. Udzielał się charytatywnie wspierając ubogich, w tym przekazywał darowizny na rzecz sierocińców i bursy dla biednych dzieci[46]. W roku szkolnym 1931/1932 został wybrany prezesem zarządu Koła Rodzicielskiego przy Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku[47]. Został członkiem wydziału (zarządu) zawiązanego 22 maja 1919 Koła Przyjaciół Harcerstwa w Sanoku[48][49], członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Harcerstwa[50].
Był działaczem sportowym. Kierował działalnością pierwszego klubu piłkarskiego w mieście, w oficjalnie zarejestrowanego w 1935 jako „Sanoczanka”[51]. Był członkiem sanockiego gniazdaPolskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[52][53] (1906[54], 1912[55], 1924[56]). Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[57]. Został wybrany członkiem komisji rewizyjnej Bursy Jubileuszowej w Sanoku (1910)[58].
Funkcjonował także na niwie kulturalnej[46]. Jego pasją była muzyka. Grał na cytrze i wiolonczeli, także ze swoimi dziećmi tworząc z nimi kwartet. W 1920 był inicjatorem i założycielem Towarzystwa Muzyczno-Dramatycznego „Gamba” (wraz z nim Maksymilian Słuszkiewicz[59]), w ramach którego rozwijała się kultura muzyczna i teatralna Sanoka. Towarzystwo działało w gmachu PTG „Sokół” przy ulicy Mickiewicza[60]. W kameralnym, 9-osobowym zespole „Gamba” Marian Kawski grał na wiolonczeli (wcześniej uczył się gry na tym instrumencie u prof. Bolesława Kopystyńskiego w Krakowie), ponadto m.in. na kontrabasie grał Stanisław Budweil, a doradcą zespołu był kapelmistrz stacjonującego w Sanoku 2 Pułku Strzelców Podhalańskich, por. Maksymilian Firek[61][62]. Był pomysłodawcą wystawiania operetek i przedstawień teatralnych w mieście. Przy tym był fundatorem tej działalności.
Jego żoną była Czesława Niemetz[e][63], pochodząca z Krakowa, córka Alojzego Niemetza[f][64] (1880-1976, działaczka Towarzystwa św. Wincentego à Paulo w Sanoku[65]). Mieli pięcioro dzieci: Stanisława (1913-1996), Adama Sylwestra (1917-1985, żonaty z córką ukraińskiego adwokata w Sanoku, dr. Eugeniusza Szatyńskiego[66][67], wieloletni dyrektor Krakowskiego Pogotowia Ratunkowego[68]), Wandę Marię Czesławę (1909-1973, od 1931 zamężna z Adamem Gilewiczem, synem Stanisława Gilewicza[69][70][71]), Alojzę (1907-1908, określana jako Lolusia, zmarła w wieku niespełna czterech miesięcy) i Jadwigę Weronikę Bronisławę (1910-1994, od 1931 zamężna z Janem Rudym[72]). Stanisław, Adam i Wanda także zostali farmaceutami. Jego wnuk, Marian Kawski, został pierwszym laureatem I Ogólnopolskiego Studenckiego Konkursu Piosenkarzy z 1962[73]. Wnuczka Jolanta Gilewicz (1935-) została żoną Władysława Woltera (1930-, fizyk), syna prof. Władysława Woltera.
Po śmierci Mariana Kawskiego aptekę prowadzili nadal członkowie jego rodziny, po czym w 1951 została ona upaństwowiona, a w 1955 zlikwidowana. W 1963 ponad 100-letni zabytkowy budynek został wyburzony[76]. Część zachowanego wyposażenia apteki (m.in. godło, sprzęt, dokumenty) trafiło do Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (w 1964), część do Biecza[77]. W 1973 receptularze apteczne przekazano Muzeum Historycznemu w Sanoku[76].
↑Jadwiga wstąpiła w związek małżeński z Janem Rudym – właścicielem apteki „Pod Aniołem” w Muszynie. Marian Kawski jako wiano dla panny młodej wykupił od Heleny Rudowej (matki Jana Rudego) muszyńską aptekę. Zob. Maciej Bilek, Historia apteki „Pod Aniołem” w Muszynie, [w:] Almanach Muszyny 2007, s. 17–18 oraz Maciej Bilek: Dzieje aptek w powiecie nowosądeckim do 1951 roku. Nowy Sącz: 2010, s. 109. ISBN 978-83-908899-6-2.
↑Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku. Opieka społeczna i zdrowotna, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 469.
↑Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Sanok siedzibą organów państwowych i samorządowych. Struktury organizacyjne miasta, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 380.
↑ abEdward Zając, Szkice z dziejów Sanoka. Część druga, Sanok 2000, s. 129.
↑Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 53.
↑Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Sanok siedzibą organów państwowych i samorządowych. Rozwój przestrzenny miasta, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 396.
↑Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 117.
↑Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 36, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
↑Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym / Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 609.
↑Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 606.
↑Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 145. ISBN 978-83-939031-1-5.
↑Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 148. ISBN 978-83-939031-1-5.
↑Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 153. ISBN 978-83-939031-1-5.
Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 117–119. ISBN 83-909787-0-9.
Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Część druga. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2000. ISBN 83-909787-0-9. Brak numerów stron w książce
Franciszek Oberc. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 330, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
Franciszek Oberc. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Burmistrzowie Sanoka (przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, naczelnicy). „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 341, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN1731-870X.
.JPG)
.jpg){kind=small}
_owned_by_Jan_Zarewicz,_Feliks_Giela,_Marian_Kawski.JPG)
.jpg)
.jpg)
