Stanisław Kawski

Skrzypek

Data i miejsce urodzenia	2 listopada 1913 Kraków
Data i miejsce śmierci	9 października 1996 Sanok
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Sanoku
Zawód, zajęcie	farmaceuta
Narodowość	polska
Edukacja	Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku
Alma Mater	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Partia	Stronnictwo Demokratyczne
Rodzice	Marian, Czesława
Małżeństwo	Zuzanna Węcławik
Dzieci	Marian, Wojciech, Teresa
Krewni i powinowaci	Adam, Wanda, Alojza, Jadwiga (rodzeństwo), Stanisław Węcławik (szwagier)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław-Kostka Marian Hubert Kawski herbu Gozdawa, ps. „Skrzypek” (ur. 2 listopada 1913 w Krakowie, zm. 9 października 1996 w Sanoku) – polski farmaceuta, aptekarz, podczas II wojny światowej żołnierz ZWZ–AK, działacz społeczny, w okresie PRL radny Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku.

Stanisław Marian Hubert Kawski urodził się 2 listopada 1913 jako syn farmaceuty i aptekarza Mariana (1876–1932) i Czesławy z domu Niemetz (1880-1976)^[1]. W sanockim hufcu pełnił funkcję drużynowego III Drużyny im. Stefana Czarnieckiego^[2]. W 1931 zdał egzamin dojrzałości w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku (w jego klasie byli m.in. Juliusz Katz-Suchy oraz Zbigniew Przystasz i Zdzisław Rajchel; dwaj ostatni – żołnierze Wojska Polskiego, ofiary zbrodni katyńskiej)^[3][4]. W 1939 ukończył studia w Oddziale Farmaceutycznym na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jego rodzeństwem byli Adam (1917-1985, żonaty z córką ukraińskiego adwokata w Sanoku, dr. Eugeniusza Szatyńskiego^[5][6], wieloletni dyrektor Krakowskiego Pogotowia Ratunkowego^[7]), Wanda, Alojza (1907-1908) i Jadwiga (1910-1994, po mężu Rudy). Stanisław Kawski został farmaceutą, podobnie jak jego ojciec oraz rodzeństwo Adam i Wanda^[8]. Rodzina prowadziła Aptekę Obwodową położoną przy ulicy Tadeusza Kościuszki w Sanoku, gdzie Stanisław Kawski rozpoczął pracę w latach 30. XX wieku i został jej właścicielem^[9]. Rozwijał także pasje muzyczne, w ramach założonego przez jego ojca Towarzystwa Muzyczno-Dramatycznego „Gamba”, zaś jego nauczycielem gry muzycznej był por. Maksymilian Firek, kapelmistrz stacjonującego w Sanoku 2 Pułku Strzelców Podhalańskich^[10], grał na skrzypcach jako solista^[11].

Po wybuchu II wojny światowej w okresie kampanii wrześniowej wraz z ewakuowanym personelem składnicy sanitarnej dotarł z Sambora do Tarnopola, skąd przedostał się do Sanoka przed 12 września^[12]. Po nastaniu okupacji niemieckiej apteka Kawskich była jedną z trzech działających w Sanoku^[13][a].

Na przełomie stycznia i lutego 1940 Stanisław Kawski został zaprzysiężony w Związku Walki Zbrojnej przez Kazimierza Kamińskiego ps. Topór^[14] (w ramach Obwodu Sanok „Suchar”), a następnie w Armii Krajowej, przyjmując pseudonim „Skrzypek”^[15]. Podobnie do ZWZ wstąpili jego żona Zuzanna (z domu Węcławik, pochodząca ze wsi Skierbieszów, także farmaceutka, w konspiracji przyjęła pseudonim „Ziuk”, od 2 marca 1941 była żoną Stanisława Kawskiego^[16], której rodzina podczas wojny schroniła się w Sanoku^[17]), a także inni zatrudnieni i współpracownicy apteki. Formalnie apteka została przejęta przez władze hitlerowskie, była nadzorowana przez Pharmazierat (Radę Farmacji) w Krakowie. Pomimo tego pracownicy apteki aktywnie działali w konspiracji, w tym wspomagali w leki żołnierzy oddziału partyzanckiego OP-23 Obwód „San” ZWZ–AK, a także ludność żydowską umieszczoną w sanockim getcie i Zwangsarbeitslager Zaslaw^[18]. Ta działalność była prowadzona pomimo czterokrotnych rewizji w aptece przeprowadzonych przez Niemców, którzy nie zdołali wykryć ukrywanych medykamentów (były schowane w ruderze nieopodal apteki). Z apteką współpracował w konspiracji lekarz więzienny i oficer Jan Maria Suchomel^[19]. W końcowym okresie okupacji na przełomie 1943/1944 aptece Kawskich zmieniono nazwę na Kreisapotheke (Apteka Obwodowa), a dzięki zakwalifikowaniu jej do innego przedziału w niemieckiej administracji, otrzymywała od tego czasu większe zaopatrzenie w leki. Ponadto Stanisław Kawski uzyskał środki chemiczne, które były wykorzystywane w Sanoku do produkcji granatów, przygotowywał środek służący do samobójczego odebrania życia w przypadku ciężkich przesłuchać i tortur prowadzonych przez Gestapo, a także mając wgląd w recepty lekarskie na ich podstawie przekazywał władzom Obwodu ZWZ listę mieszkańców, którzy podpisali Volkslistę.

Po wojnie Stanisław i Zuzanna Kawscy prowadzili aptekę do 1951, gdy została upaństwowiona, a w 1955 zlikwidowana^[20]. W późniejszym czasie Stanisław Kawski pracował w aptekach społecznych i w sanockim szpitalu. Należał do Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego^[21]. W 1979 odszedł na emeryturę. W latach PRL kontynuował pasję muzyczną w ramach Towarzystwa Muzyczno–Dramatycznego Ziemi Sanockiej, rozwiązanego decyzją administracyjną 30 lipca 1963^[22]. W tym samym czasie został wyburzony zabytkowy budynek apteki Kawskich w Sanoku. Jako nauczyciel niepełnozatrudniony wykładał w Liceum Medycznym w Sanoku^[23].

Był członkiem Stronnictwa Demokratycznego. Został radnym Miejskiej Rady Narodowej (MRN): wybierany w 1969^[24] (członek Komisji Zdrowia i Opieki Społecznej^[25]), 1973^[26] (przewodniczący Komisji Zdrowia, Ochrony Środowiska i Spraw Socjalnych^[27], przewodniczący zespołu radnych SD^[28]), w 1978^[29] (członek Komisji Wychowania, Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych^[30]); natomiast w kadencji 1984-1988 – nie będąc radnym – został powołany do Komisji Zdrowia, Ochrony Środowiska i Spraw Socjalnych^[31]. Był członkiem Miejskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w Sanoku^[32].

Został członkiem prezydium Komitetu Zjazdu wychowanków Gimnazjum i I Liceum w Sanoku w 100-lecie szkoły 1880–1980^[33]. Sprawował stanowisko prezesa oddziału sanockiego Polskiego Czerwonego Krzyża, działającego w budynku przy ul. Ignacego Daszyńskiego 17 w Sanoku^[34], w grudniu 1983 wybrany zastępcą przewodniczącego Zarządu Miejskiego PCK w Sanoku^[35]. W latach 90. pełnił funkcję prezesa sanockiego koła Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej^[36][37]. Był organizatorem obchodów 50-lecia akcji „Burza”, organizował wsparcie dla kombatantów. Publikował na łamach Tygodnika Sanockiego.

W Sanoku zamieszkiwał przy ulicy Bartosza Głowackiego^[38], następnie przy ulicy Henryka Sienkiewicza. Hobbystycznie był filumenistą^[39].

Zmarł 9 października 1996, a 11 października 1996 został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku^[40], gdzie później spoczęła także jego żona Zuzanna (1915-1998). Oboje mieli troje dzieci: Marian (pierwszy laureat I Ogólnopolskiego Studenckiego Konkursu Piosenkarzy z 1962^[41]), Wojciech i Teresa (po mężu Bernacka^[42]). Szwagrem Stanisława Kawskiego (bratem Zuzanny) był Stanisław Węcławik.

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1976)
• Medal Wojska (15 sierpnia 1944, przyznany przez AK)
• Krzyż Armii Krajowej (1994)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1974)
• Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984)^[43]
• Odznaka pamiątkowa Akcji „Burza”
• Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” (1995)
• Odznaka „Zasłużony dla województwa rzeszowskiego” (1969)
• Odznaka honorowa „Za zasługi dla województwa krośnieńskiego” (1981)^[44]
• Odznaka „Zasłużony dla województwa krośnieńskiego” (1983)^[35][45]
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (20 lutego 1978)
• Odznaka „Zasłużony działacz Frontu Jedności Narodu” (1981)^[45]
• Odznaka „Zasłużonemu Działaczowi Stronnictwa Demokratycznego” (1987)^[46]
• Medal 50-lecia Stronnictwa Demokratycznego (1988)^[47]
• Nagroda specjalna za ponad 20-letnią pracę farmaceuty z okazji Dnia Pracownika Służby Zdrowia (1976)^[48]
• „Jubileuszowy Adres” (1984)^[49]

Odznaczenia Polskiego Czerwonego Krzyża

• Srebrna Odznaka Związkowa (7 kwietnia 1970)
• Złota Odznaka Związkowa (7 kwietnia 1976)
• Odznaka Honorowa PCK I stopnia (1985)
• Odznaka Honorowa PCK III stopnia (10 marca 1977)
• Odznaka Honorowa PCK IV stopnia (27 kwietnia 1969)
• Kryształowe Serce (1992)

• Alina Bilska. Czar starych aptek. „Nowiny”, s. 5, Nr 305 z 24-26 grudnia 1984. 
• Izabela Wilk. Sposób na godziwe życie. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 16 (415) z 1-10 czerwca 1987. 
• Edward Zając. Ś. p. mgr Stanisław Kawski (1913-1996). „Tygodnik Sanocki”. Nr 43 (259), s. 5, 18 października 1996. 
• Stanisław Pomprowicz. Obwód ZWZ – AK Sanok „Serowiec”, „Suchar”. „Biuletyn Informacyjno–Historyczny”, s. 25-26, Zeszyt specjalny Nr 1/6/2010. Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Zarząd Okręgu Krosno. ISSN 1429-0324. 
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 69-74.
• Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. zozsanok.pl. [dostęp 2015-02-16].
• Stanisław Kawski: Apteka obwodowa – pomoc więźniom. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 129-130. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Stanisław Kawski: Rola polskich aptek w działalności ruchu oporu 1939-1945. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 131-134. ISBN 978-83-903080-5-0.