Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Ukrainie – lista miejsc na Ukrainie wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ustanowionej na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972^[1] i ratyfikowanej przez Ukrainę^[a] 12 października 1988 roku^[2].

Obecnie (stan na 2023 rok) na liście znajduje się 8 obiektów: 7 dziedzictwa kulturowe oraz 1 o charakterze przyrodniczym^[2].

Na ukraińskiej liście informacyjnej UNESCO – liście obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa – znajduje się 16 obiektów (stan na 2023 rok)^[2].

Obiekty zlokalizowane na Półwyspie Krymskim UNESCO oficjalnie uznaje, za ukraińskie dziedzictwo kulturowe^[2].

Sobór Mądrości Bożej w Kijowie

Ławra Peczerska

Lwów

Południk Struvego stacja Krupa

Południk Struvego stacja Felsztyn

Południk Struvego stacja Baranówka

Południk Struvego stacja Stara Nekrasiwka

Południk Struvego stacja Kateriniwka

Rezydencja metropolitów Bukowiny i Dalmacji

Chersonez Taurydzki

1

2

3

4

5

6

7

8

Odessa

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[b].

Zobacz multimedia związane z tematem: Lista światowego dziedzictwa UNESCO na Ukrainie

Poniższa tabela przedstawia ukraińskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polskie tłumaczenie nazwy wpisu na liście^[3] wraz z jej angielskim oryginałem^[2];

Położenie – miasto, obwód; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według Komitetu Światowego Dziedzictwa^[4]:

• kulturowe (K),
• przyrodnicze (P),
• kulturowo–przyrodnicze (K,P).

Rok wpisu – roku wpisu na listę i rozszerzenia wpisu;

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

     Wpisy transgraniczne

     Obiekty wpisane na listę dziedzictwa zagrożonego

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
527	Kijów: Sobór Mądrości Bożej i Ławra Peczerska Kiev: Saint-Sophia Cathedral and Related Monastic Buildings, Kiev-Pechersk Lavra		Kijów Miasto wydzielone 50°27′10,0″N 30°30′52,0″E/50,452778 30,514444 50°26′06″N 30°33′27″E/50,435000 30,557500	K (i)(ii)(iii)(iv)	1990	Sobór Mądrości Bożej w Kijowie (sobór św. Zofii) w Kijowie symbolizuje „nowy Konstantynopol” – miał rywalizować ze świątynią kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu. Działalność Ławry Peczerskiej przyczyniła się do rozprzestrzeniania się wiary i myśli prawosławnej na terenie Rosji[5].
865	Zespół staromiejski Lwowa L'viv – the Ensemble of the Historic Centre		Lwów Obwód lwowski 49°49′48″N 24°00′51″E/49,830000 24,014167	K (ii)(v)	1998	Lwów był przez stulecia prężnym ośrodkiem administracyjnym, religijnym i handlowym. Średniowieczny układ miasta pozostaje doskonale zachowany, z wieloma budowlami w stylach barokowym i późniejszych[6].
1187	Południk Struvego Struve Geodetic Arc		Krupa, Antoniwka, Hwardijśke, Baranówka, Nekrasowka Obwód wołyński Obwód chersoński Obwód chmielnicki Obwód żytomierski Autonomiczna Republika Krymu 50°41′03″N 25°24′45″E/50,684167 25,412500 49°33′57″N 26°45′22″E/49,565833 26,756111 49°19′48″N 26°40′55″E/49,330000 26,681944 49°08′55″N 26°59′30″E/49,148611 26,991667 45°19′54″N 28°55′41″E/45,331667 28,928056	K (ii)(iv)(vi)	2005	Na Ukrainie znajduje się 5 z 34 punktów pomiarowych południka Struvego. Zostały one założone w latach 1816–1852 na terenie ówczesnej unii Szwecji i Norwegii oraz Imperium Rosyjskiego, pod nadzorem rosyjskiego naukowca Friedricha Georga Wilhelma von Struvego i rosyjskiego oficera Carla F. Tennera. Wpis transgraniczny z Białorusią, Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją oraz Szwecją[7].
1133	Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy Ancient and Primeval Beech Forests of the Carpathians and Other Regions of Europe		49°00′00″N 15°00′00″E/49,000000 15,000000	P (ix)	2007 2011 2017 2021	Zespół względnie nienaruszonych europejskich lasów bukowych. Od końca ostatniej epoki lodowcowej buk europejski zaczął się rozprzestrzeniać na terenach Alp, Karpat, Dinaryd oraz Pirenejów. Udana ekspansja na całym kontynencie europejskim jest powiązana z szeroką tolerancją na różne warunki klimatyczne. Wpis transgraniczny z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, oraz Włochami[8].
1330	Rezydencja metropolitów bukowińskich i dalmackich w Czerniowcach Residence of Bukovinian and Dalmatian Metropolitans		Czerniowce Obwód czerniowiecki 48°17′47,9″N 25°55′29,7″E/48,296642 25,924906	K (ii)(iii)(iv)	2011	Dawna siedziba prawosławnych metropolitów Bukowiny i Dalmacji, jak również prawosławnego seminarium duchownego w Czerniowcach, zabytek architektury XIX-wiecznego historyzmu według projektu czeskiego architekta Josefa Hlávki[9].
1411	Chersonez Taurydzki – antyczne miasto z systemem gruntów uprawnych (chora) Ancient City of Tauric Chersonese and its Chora		Sewastopol Autonomiczna Republika Krymu 44°36′42,0″N 33°29′36,0″E/44,611667 33,493333	K (ii)(v)	2013	Antyczne miasto greckie na Krymie – zespół sześciu stanowisk archeologicznych obejmujących ruiny miasta oraz grunty uprawne, podzielone na kilkaset jednakowych prostokątnych parceli (chora), gdzie uprawiano winorośl[10].
1424	Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie Wooden Tserkvas of the Carpathian Region in Poland and Ukraine		Użok, Jasina, Wierbiąż Niżny, Rohatyn, Potylicz, Drohobycz, Żółkiew, Matków Obwód lwowski Obwód zakarpacki Obwód iwanofrankiwski 48°59′02,3″N 22°51′16,5″E/48,983972 22,854583 48°15′18,4″N 24°20′41,1″E/48,255111 24,344750 48°29′55,1″N 25°00′40,8″E/48,498636 25,011330 49°24′36,6″N 24°36′10,5″E/49,410167 24,602917 49°20′52″N 23°29′58″E/49,347778 23,499444 50°03′19,1″N 23°58′55,4″E/50,055306 23,982056 48°54′55,7″N 23°06′32,2″E/48,915469 23,108933 50°12′31,4″N 23°33′02,9″E/50,208722 23,550806	K (iii)(iv)	2013	Położone na wschodnich obrzeżach Europy Środkowej cerkwie zostały wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku. Posiadają konstrukcję zrębową. Według typów architektonicznych wyróżnia się cerkwie halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Wpis transgraniczny z Polską[11].
1703	Historyczne centrum Odessy The Historic Centre of Odesa		Odessa Obwód odeski 46°28′00″N 30°44′00″E/46,466667 30,733333	K (ii)(iv)	2023	Odessa rozwinęła się jako miasto portowe na przełomie XVIII i XIX wieku. To wielokulturowe miasto było zamieszkałe przez Bułgarów, Greków, Ormian, Polaków, Rosjan, Rumunów, Włochów oraz Żydów. Z powodu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, Odessa została wpisana na listę dziedzictwa zagrożonego[12].

Czernihów

Twierdza w Kamieńcu Podolskim

Narodowy Rezerwat Szewczenki

Rezerwat „Askania Nowa”

Park Zofiówka

Kamiana Mohyła

Obserwatorum astronomiczne w Mikołajowie

Kijów

Derżprom

Tyras

Obiekty wpisane na ukraińską listę informacyjną UNESCO

Krymskie Obserwatorium Astrofizyczne

Pałac chanów krymskich

Forteca Genui

Mangup

Eski-Kermen

Czufut-Kale

Sudak

Obiekty wpisane na ukraińską listę informacyjną UNESCO na Krymie

Poniższa tabela przedstawia obiekty na ukraińskiej liście informacyjnej UNESCO:

Nr ref. – numer referencyjny UNESCO;

Obiekt – polskie nazwa obiektu wraz z jej angielskim oryginałem na ukraińskiej liście informacyjnej^[2];

Położenie – miasto, obwód; współrzędne geograficzne;

Typ – klasyfikacja według zgłoszenia^[4]:

• kulturowe (K),
• przyrodnicze (P),
• kulturowo–przyrodnicze (K,P).

Rok wpisu – rok wpisu na listę informacyjną;

Opis – krótki opis obiektu wraz z informacjami o jego zagrożeniu.

     Wpisy transgraniczne

Nr ref.	Obiekt	Zdjęcie	Położenie	Typ	Rok	Opis
668	Historyczne centrum Czernihowa, IX–XIII wiek Historic Centre of Tchernigov, 9th -13th centuries		Czernihów Obwód czernihowski 51°30′00″N 31°18′00″E/51,500000 31,300000	K (i)(ii)(iv)	1989	Wpis na listę informacyjną obejmuje historyczne centrum Czernihowa z IX–XIII wieku. Nominacja dotyczy m.in. Soboru Przemienienia Pańskiego (z XI wieku) oraz Sobóru Świętych Borysa i Gleba (z XII wieku)[13].
670	Twierdza w Kamieńcu Podolskim Cultural Landscape of Canyon in Kamenets-Podilsk		Kamieniec Podolski Obwód chmielnicki 48°40′24″N 26°33′45″E/48,673333 26,562500	K (i)(ii)(iv)	1989	Nominacja obejmuje historyczne centrum miasta Kamieniec Podolski oraz twierdzę pochodzące z XII wieku. Forteca była nazywana „przedmurzem chrześcijaństwa” i „bramą do Polski”[14].
672	Grób Tarasa Szewczenki i Narodowy Rezerwat Szewczenki Tarass Shevtchenko Tomb and State Historical and Natural Museum - Reserve		Obwód czerkaski 49°43′59″N 31°30′53″E/49,733056 31,514722	K, P	1989	Miejsce pamięci oraz pochówku Tarasa Szewczenki – poety uznawanego za bohatera narodowego Ukrainy. Po pogrzebie jego grób stał się celem „pielgrzymek” ukraińskich działaczy niepodległościowych oraz artystów[15].
673	Rezerwat Biosfery „Askania Nowa” National Steppe Biosphere Reserve "Askaniya Nowa"		Obwód chersoński 46°27′07″N 33°52′51″E/46,451944 33,880833	P (x)	1989	Rezerwat „Askania Nowa” został utworzony w 1883 roku przez niemieckiego osadnika Friedricha von Falz-Feina. W 1985 roku otrzymał status rezerwatu biosfery UNESCO. Powierzchnia rezerwatu wynosi 333 km², a na jego terytorium znajduje się, ostatni w Europie, dziewiczy step[16].
674	Park dendrologiczny Zofiówka Dendrological Park "Sofijivka"		Humań Obwód czerkaski 48°45′51″N 30°14′37″E/48,764167 30,243611	K, P	2000	Park został założony w 1796 roku przez Stanisława Szczęsnego Potockiego i nazwane na cześć jego żony „Sofijówką”. Jego powierzchnia wynosi 179 ha. Od 1955 roku park jest zarządzany przez NANU[17].
1820	Pałac chanów krymskich w Bakczysaraju Bagçesaray Palace of the Crimean Khans		Bakczysaraj Autonomiczna Republika Krymu 44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944	K (i)(iii)(v)(vi)	2003	Pałac został wybudowany w XVI wieku i przez 250 lat służył jako rezydencja chanów krymskich. Od XVIII wieku był miejscem wypoczynku rosyjskiej rodziny carskiej[18].
5075	Kamiana Mohyła Archaeological Site "Stone Tomb"		Obwód zaporoski 46°57′00″N 35°28′12″E/46,950000 35,470000	K (iii)(vi)	2006	Stanowisko archeologiczne obejmujące wzgórze (o wysokości 12 metrów) Kamiana Mohyła zbudowane z bloków piaskowca z licznymi jaskiniami, których ściany pokrywają petroglify głównie z epoki brązu. Zostało ono odkryte w 1889 roku przez rosyjskiego archeologa Nikołaja Weselowskiego[19].
5116	Obserwatorum astronomiczne w Mikołajowie Mykolayiv Astronomical Observatory		Mikołajów Obwód mikołajowski 46°58′22,0″N 31°58′21,9″E/46,972790 31,972750	K (ii)(iv)	2007	Najstarsze obserwatorum astronomiczne w Europie południowo-wschodniej (1821), obejmuje XIX-wieczny gmach główny wzniesiony w stylu klasycystycznym oraz pawilony z początku XX w., gdzie przechowywane są instrumenty astronomiczne i eksponaty muzealne[20].
5117	Sudak Complex of the Sudak Fortress Monuments of the 6th - 16th c.		Sudak Autonomiczna Republika Krymu 44°51′05″N 34°58′21″E/44,851389 34,972500	K (ii)(iv)(v)	2007	Kompleks forteczny z VI–XVI w. z dobrze zachowanymi budowlami obronnymi z okresu Cesarstwa Bizantyńskiego, czasów panowania Genueńczyków a następnie Imperium Osmańskiego[21].
5267	Obserwatoria astronomiczne na Ukrainie Astronomical Observatories of Ukraine		Kijów, Mikołajów, Odessa Obwód kijowski Obwód mikołajowski Obwód odeski Autonomiczna Republika Krymu 50°27′07″N 30°29′52″E/50,451944 30,497778 46°58′22,0″N 31°58′21,9″E/46,972790 31,972750 46°28′38″N 30°45′20″E/46,477222 30,755556 44°43′36,0″N 34°00′57,1″E/44,726667 34,015861	K (ii)(iv)(vi)	2008	Ta ponadnarodowa nominacja skupia obserwatoria astronomiczne, z których cztery leżą na terytorium Ukrainy (obecnie jedno z obserwatoriów znajduje się pod rosyjską okupacją). Były one wykorzystywane do ustalenia współrzędnych astronomicznych wielu planetoid oraz gwiazd w przestrzeni kosmicznej[22].
5423	Kijów: Monaster św. Cyryla i Cerkiew św. Andrzeja Kyiv: Saint Sophia Cathedral with Related Monastic Buildings, St. Cyril's and St. Andrew's Churches, Kyiv-Pechersk Lavra (extension of Kiev: Saint-Sophia Cathedral and Related Monastic Buildings, Kiev-Pechersk Lavra)		Kijów Miasto wydzielone 50°29′01″N 30°28′20″E/50,483611 30,472222 50°27′32,0″N 30°31′05,0″E/50,458889 30,518056	K (i)(ii)(iii)(iv)	2009	Jest to proponowane rozszerzenie wpisu Kijów: sobór św. Zofii i Ławra Peczerska o dwa dodatkowe budynki kościelne położone w Kijowie – Monaster św. Cyryla oraz Cerkiew św. Andrzeja[23].
5575	Punkty handlowe i fortyfikacje szlaków handlowych Genui – od Morza Śródziemnego do Morza Czernego Trading Posts and Fortifications on Genoese Trade Routes. From the Mediterranean to the Black Sea		Autonomiczna Republika Krymu 44°50′33″N 34°57′24″E/44,842500 34,956667	K (ii)(iv)	2010	Ta ponadnarodowa nominacja skupia jedne z najważniejszych osad handlowych, zlokalizowanych wokół Morza Śródziemnego oraz Morza Czarnego. Należały one do Republiki Genui. Na Ukrainie nominowanym obiektem jest twierdza Sudak położona na Krymie[24].
5773	Krajobraz kulturowy skalnych miast Gothii krymskiej Cultural Landscape of “Cave Towns” of the Crimean Gothia		Eski-Kermen, Mangup Rejon bakczysarajski 44°35′40″N 33°48′28″E/44,594444 33,807778 44°36′36″N 33°44′29″E/44,610000 33,741389	K, P (iii)(v)(vi)(vii)	2012	Wpis na listę informacyjną obejmuje dwie średniowieczne osady Eski-Kermen oraz Mangup. Były one zamieszkałe od III–IV wieku, a w XIV wieku miało tutaj swoją stolicę Księstwo Teodoro, które upadło w 1475 roku[25].
5774	Historyczne otoczenie stolicy chanów krymskich w Bakczysaraju The historical surroundings of Crimean Khans’ capital in Bakhchysarai		Bakczysaraj Autonomiczna Republika Krymu 44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944 44°44′28″N 33°55′28″E/44,741111 33,924444	K (ii)(iii)(v)(vi)	2012	Jest to proponowane rozszerzenie wpisu Pałac chanów krymskich w Bakczysaraju, znajdującego się na liście informacyjnej UNESCO, o średniowieczne miasto Czufut-Kale. Było ono zamieszkiwane przez Alanów od VI do XV wieku[26].
6249	Derżprom Derzhprom (the State Industry Building)"		Charków Obwód charkowski 50°00′24,0″N 36°13′37,5″E/50,006667 36,227083	K (iv)	2017	Pierwszy wieżowiec w ZSRR wybudowany w stylu konstruktywizmu, w 1928 roku. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili na parterze budynku stajnię, a pozostałe wnętrza zostały zniszczone. Po wojnie wieżowiec został odbudowany, a w 1954 roku na dachu zainstalowano jedną z pierwszych anten telewizyjnych w ZSRR[27].
6426	Tyras − Białogród (Akerman) Tyras - Bilhorod (Akkerman), on the way from the Black Sea to the Baltic Sea		Białogród nad Dniestrem Obwód odeski 46°11′00″N 30°20′00″E/46,183333 30,333333	K (ii)(iv)(vi)	2019	Greckie miasto Tyras zostało założone ok. VI wieku p.n.e. nad brzegiem Limanu Dniestru. Przez wieki służył jako ważny port handlowy na Jedwabnym Szlaku, a także na trasie łączącej Morze Czarne z Morzem Bałtyckim[28].