Książ Wielkopolski

Książ Wielkopolski
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kościół Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Mikołaja z 1755
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

śremski

Gmina

Książ Wielkopolski

Data założenia

1193

Prawa miejskie

1407

Burmistrz

Teofil Marciniak

Powierzchnia

2,26 km²

Wysokość

88 m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


2745[1]
1 400,5 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 61

Kod pocztowy

63-130

Tablice rejestracyjne

PSE

Położenie na mapie gminy Książ Wielkopolski
Mapa konturowa gminy Książ Wielkopolski, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Książ Wielkopolski”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Książ Wielkopolski”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Książ Wielkopolski”
Położenie na mapie powiatu śremskiego
Mapa konturowa powiatu śremskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Książ Wielkopolski”
Ziemia52°03′39,57″N 17°14′21,69″E/52,060992 17,239358
TERC (TERYT)

3026034

SIMC

0970968

Urząd miejski
ul. Wichury 11a
63-130 Książ Wielkopolski
Strona internetowa

Książ Wielkopolski (niem. Xions) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie śremskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Książ Wielkopolski. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Miasto na pograniczu Kotliny Śremskiej i Wału Żerkowskiego, 15 km na wschód od Śremu. Przez Książ Wielkopolski przebiega droga wojewódzka nr 436 ze Śremu do Klęki

31 marca 2011 miasto liczyło 2783 mieszkańców[2].

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1398 roku położone było w XVI wieku w województwie poznańskim[3].

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Książa Wielkopolskiego według danych z 31 grudnia 2008[4]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 2724 100 1390 51,03 1334 48,97
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) 619 22,72 307 11,27 312 11,45
Wiek produkcyjny (18–65 lat) 1810 66,45 882 32,38 928 34,07
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) 295 10,83 201 7,38 94 3,45
  • Piramida wieku mieszkańców Książa Wielkopolskiego w 2014 roku[1].


Historia

  • 1193 – pierwsza wzmianka pochodząca z bulli papieża Celestyna III, wówczas wieś była w posiadaniu benedyktynów z Wrocławia;
  • 1273 – Książ wymieniony jako siedziba kasztelanii (do 1452);
  • 1298 – pierwsza wzmianka o kościele parafialnym;
  • 1339 – osada własnością szlachecką, należała kolejno do: Księskich, Pogorzelskich, Trąmpczyńskich, Wyssogota-Zakrzewskich i Budziszewskich;
  • przed 1416 (być może 1398 lub 1407) – otrzymanie praw miejskich;
  • 1458 – w czasie wojny trzynastoletniej Książ wystawił 6 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[5].
  • XVIII wiek – napływ ludności niemieckiej;
  • 1749 – budowa kościoła ewangelickiego;
  • 1793 – w wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej Książ wszedł w skład Królestwa Prus;
  • 1807-1815 – przynależność do Księstwa Warszawskiego;
  • 1815 – Książ ponownie w granicach Królestwa Prus;
  • 1817 – urodziny Heinricha Graetza (ur. jako Tzvi Hirsh Graetz), autora pierwszej syntetycznej, 11-tomowej historii Żydów od czasów biblijnych do czasów mu współczesnych.
  • 1848, 29 kwietnia – bitwa pod Książem, klęska powstańców polskich z przeważającymi liczebnie wojskami pruskimi; pacyfikacja i zniszczenie części miasta przez oddziały pruskie;
  • 1849, 29 kwietnia – nabożeństwo w 1. rocznicę bitwy za poległych powstańców oraz zabitych mieszkańców miasta, pochowanych w 3 mogiłach (obecnie pozostały tylko 2); zapoczątkowanie corocznych obchodów rocznicy bitwy, odbywających się do dziś;
  • 1858 – pobyt we Włościejewkach Władysława Syrokomli inspiracją do napisania wiersza „Na mogile poległych w Książu”;
  • 1872 – 49% mieszkańców miasta stanowią katolicy, 33% ewangelicy, 18% żydzi;
  • 1895 – 13 grudnia urodził się Bolesław Krajewski, rotmistrz Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari;
  • 1906 – budowa linii kolejowej Śrem-Mieszków (Jarocin) ze stacją w Książu;
  • 1919 – powrót do granic Polski; część ludności niemieckojęzycznej emigruje do Niemiec, udział ludności żydowskiej spada do 1,5%;
  • 1920 – wydanie powieści Stach Wichura Macieja Wierzbińskiego, opowiadającej o bitwie pod Książem w 1848;
  • 1939, 8 września – przejęcie władzy przez Niemców;
  • 1939, 20 października – publiczna egzekucja 17 osób z Książa i okolic wykonywana przez Niemców;
  • 1940 – zmiana nazwy miasta na Tiefenbach, a w 1943 r. na Schonz; wysiedlenie części ludności do Generalnego Gubernatorstwa;
  • 1945, 23 stycznia – zajęcie miasta przez wojska radzieckie;
  • 1999, 5 marca – uchwałą Nr V/45/99 Rady Miejskiej w Książu Wlkp. powstało gimnazjum
  • 2005 – zamknięcie połączeń kolejowych przez Książ[6]

Architektura

Zabytki

Poewangelicki Kościół św. Antoniego Padewskiego

Zabytkami miasta prawnie chronionymi są[7]:

  • Kościół parafialny Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Mikołaja – barokowy, z 1755, rozbudowany w latach 1948–1950. Wieżę dobudowano w 1981. Obecna trójnawowa świątynia z transeptem nawiązuje do pierwotnej formy Do wyposażenia kościoła należy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XVII wieku oraz chrzcielnica. W ołtarzu głównym znajduje się tryptyk z 1954 przedstawiającego w centrum figurę św. Mikołaja, a w skrzydłach sceny z życia świętego. Na jednym z filarów umieszczona jest tablica upamiętniająca poległych pod Książem w 1848. Sufit nawy pokryty jest plafonami: Matki Boskiej Wniebowziętej, Agnus Dei, Adoracja Ducha Świętego. Najstarszymi zabytkami kościoła są dwa dzwony z 1468 i 1509. Przed kościołem znajduje się figura św. Wawrzyńca z końca XIX wieku oraz plebania z 1847, rozbudowana w 1983[8].
  • Kościół parafialny św. Antoniego Padewskiego – z 1914 z neobarokową wieżą i zegarem, do końca II wojny światowej był zborem ewangelickim[6].

Inne obiekty

Innymi obiektami architektonicznymi o znaczeniu historycznym dla Książa Wielkopolskiego są[8]:

  • Plac Kosynierów – pełni funkcję rynku w mieście o wymiarach 90 × 80 m. Pierzeje stanowią kamienice mieszczańskie z przełomu XIX i XX wieku. Na rynku wznosił się ratusz, który uległ pożarowi w 1848. W centrum znajduje się pomnik – obelisk z 1945 upamiętniający pomordowanych w masowej egzekucji w 1939.
  • Tablica poświęcona mjr. Florianowi Dąbrowskiemu z 1935 na ścianie budynku.
  • Park z mogiłami w postaci kopców, w których pochowano powstańców z 1848. W centrum znajduje się Pomnik Kosynierów z 1948, projektu Kazimierza Bieńkowskiego oraz dwa inne pomniki wystawione w 150 i 160 rocznicę bitwy oraz Dąb Pamięci posadzony w 2008.
  • Budynki folwarku z 1773.
  • Pomniki poległych w 1848, żołnierzy pruskich oraz powstańców wielkopolskich i pomordowanych przez Niemców w 1939 na cmentarzu założonym w połowie XIX wieku.
Panorama Placu Kosynierów w centrum miasta
Panorama Placu Kosynierów w centrum miasta

Transport

W mieście była stacja kolejowa Książ Wielkopolski.

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 436, która łączy się z drogą krajową nr 11 w Klęce.

Przy wjeździe do Książa od strony Śremu znajduje się przystanek PKS, autobusami można pojechać m.in. do Błażejewa, Chwałkowa Kościelnego, Jarocina, Poznania i Śremu.

W Książu Wielkopolskim znajdują się skrzyżowania z drogami powiatowymi[9]:

Kultura i edukacja

W mieście funkcjonuje Centrum Kultury oraz Izba Regionalna znajdująca się w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej. Centrum zajmuje się rozwijaniem życia kulturalnego wśród mieszkańców miasta. Wydarzeniem w kalendarzu imprez są Obchody Wiosny Ludów odbywające się w kwietniu, które stanowią upamiętnienie bitwy i mieszkańców miasta biorących udział w walkach podczas Wiosny Ludów w 1848, organizowane są m.in. rajdy rowerowe śladami wydarzeń z tamtego okresu[10].

W Książu znajduje się Szkoła Podstawowa im. Wiosny Ludów i przedszkole.

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Książ Wielkopolski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. GUS. [dostęp 2012-08-07]. (pol.).
  3. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 175.
  4. Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  5. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  6. a b Książ Wielkopolski. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 33–34. ISBN 83-910942-7-8.
  7. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2015-09-21].
  8. a b Zbigniew Szmidt: Powiat Śremski, przewodnik turystyczny. Śrem: Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – ŚOWMP, 2010, s. 25–29.
  9. Powiatowy Zarząd Dróg w Śremie: Wykaz dróg powiatowych. [dostęp 2009-07-06].
  10. Informacje praktyczne. W: Zbigniew Szmidt: Atrakcje turystyczne ziemi śremskiej. Śrem: Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości, 2001, s. 48–50. ISBN 83-910942-7-8.

Linki zewnętrzne