Jego brawurowe akcje ratunkowe podczas Imperialnej Wyprawy Transantarktycznej zapisały się w historii, a sam Shackleton jest stawiany za wzór lidera na szkoleniach dla managerów.
Życiorys
Ernest Henry Shackleton urodził się 15 lutego 1874 roku w Kilkea w hrabstwie Kildare w Irlandii[1]. Był drugim dzieckiem (z sześciu[2]) Henry’ego Shackletona, farmera i jego żony Henrietty Letitii Sophii Gavan[3]. Rodzina Shackletonów wywodziła się od Abrahama Shackletona (1696–1771) – kwakra, który przybył do Irlandii z Yorkshire na początku XVIII wieku[3].
W 1880 roku ojciec rozpoczął studia medyczne w Kolegium Trójcy Świętej w Dublinie, dokąd przeniosła się cała rodzina[3]. W 1884 roku Shackletonowie przeprowadzili się do Londynu[3]. Ojciec rozpoczął praktykę lekarską, najpierw w Croydon a później w Sydenham[3]. Młody Ernest uczył się najpierw w domu pod okiem guwernantki, a później w szkole przygotowawczej Fir Lodge[3]. W 1887 roku rozpoczął naukę w Dulwich College[3].
Po ukończeniu studiów Shackleton rozpoczął karierę w marynarce handlowej[3]. W 1890 roku zaczął pracować dla linii żeglugowej White Star Line, pływając do Ameryki Południowej[3]. Od 1894 roku pracował dla linii Shire Line[3]. W 1896 roku uzyskał kwalifikacje pierwszego oficera, a w 1898 roku kapitana[3]. Następnie przeniósł się do linii Union-Castle Line(inne języki)[3]. Podczas II wojny burskiej jego statek przewoził wojska do Afryki Południowej[3]. W 1900 roku wraz z Williamem McLean’em opublikował wspomnienia z tych operacji O.H.M.S.[3]. W 1901 roku został mianowany porucznikiem Royal Naval Reserve[3][4].
Ekspedycja Discovery (1901–1904)
Od lewej: Ernest Shackleton, Robert Scott i Edward Wilson (2 listopada 1902)
Znużony służbą w marynarce handlowej, we wrześniu 1900 roku zgłosił się na ochotnika do udziału w brytyjskiej wyprawie na Antarktydę[3]. Nawiązał kontakty m.in. z Llewellynem W. Longstaffem (1841–1918), który był jednym z głównych sponsorów wyprawy[3]. W lutym 1901 roku został mianowany trzecim oficerem ekspedycji, której kierownictwo powierzono Robertowi F. Scottowi (1868–1912)[3].
31 lipca 1901 roku wyruszył na pokładzie statku „Discovery” na Antarktydę[3]. Podczas wyprawy był odpowiedzialny za badania wody morskiej i prowadził gazetę ekspedycji „South Polar Times”[2]. W listopadzie 1902 roku towarzyszył Scottowi i Edwardowi Wilsonowi (1872–1912) w pierwszej wyprawie na saniach w głąb lądu – przez Lodowiec Szelfowy Rossa w kierunku bieguna południowego[2]. Wyprawa osiągnęła wysokość 82°17′S[b] – wówczas był to najdalej na południe wysunięty punkt, do którego dotarł człowiek[2]. W drodze powrotnej cierpiał na szkorbut[c] i w marcu 1903 roku został – wbrew swojej woli – odesłany do domu[2].
W lutym 1907 roku Shackleton ogłosił plany ekspedycji antarktycznej, której celem miało być zdobycie bieguna południowego[5]. Wyprawa miała również zbadać Barierę Rossa oraz Ziemię Edwarda VII[3]. Po tym jak Shackleton dowiedział się o planach Scotta, zobowiązał się nie lądować w McMurdo Sound i nie korzystać z dawnej bazy ekspedycji Discovery[5]. Znalezienie finansowania okazało się dość trudne i wyprawa ruszyła na statku „Nimrod” dopiero w sierpniu 1907 roku[3]. Bazę założono – pomimo zobowiązania Shackletona – na przylądku Cape Royds w McMurdo Sound, nieopodal dawnej bazy Scotta[5]. 10 marca 1908 roku zdobyto szczyt Mount Erebus[3]. W styczniu 1909 roku grupa dowodzona przez Edgewortha Davida (1858–1934) dotarła do południowego bieguna magnetycznego[3].
W październiku 1908 roku grupa dowodzona przez Shackletona w składzie Jameson Adams (1880–1962), Frank Wild (1873–1939) i Eric Marshall (1879–1963) wyruszyła z bazy w kierunku bieguna południowego[2]. Przetrawersowali Barierę Rossa i odkryli przejście przez góry przez Lodowiec Beardmore’a na Płaskowyż Polarny[2]. 9 stycznia 1909 roku grupa osiągnęła wysokość 88°38′S[d] – wówczas był to najdalej na południe wysunięty punkt, do którego dotarł człowiek, ok. 156 km od bieguna południowego[3][e]. Z uwagi na brak wystarczającego zaopatrzenia, wyprawa musiała zawrócić[2].
Nagranie Shackletona My south polar expedition (1910)
Po powrocie do Wielkiej Brytanii Shackleton został okrzyknięty bohaterem narodowym[3]. W 1909 roku otrzymał tytuł szlachecki, Królewski Order Wiktoriański oraz cały szereg medali w uznaniu zasług[3]. Pomimo dodatkowych 20 tys. funtów przyznanych przez parlament na pokrycie kosztów wyprawy[3], pozostał z długami – nie wypłacił wynagrodzeń członkom wyprawy[5]. Musiał również odpierać zarzuty Clementsa Markhama (1830–1916), który uważał, że współrzędne miejsca, do którego dotarła wyprawa zostały błędnie wyliczone przez Marshalla[5]. W Londynie wydał relację z ekspedycji The heart of the Antarctic i odbył tournée z wykładami po Europie i Ameryce Północnej[3]. Shackleton nagrał również relacje z wyprawy na fonografieEdisona[6].
Jedna grupa pod kierownictwem Shackletona miała przejść od Morza Weddella przez biegun południowy do cieśniny McMurdo Sound na Morzu Rossa, a druga założyć bazę w McMurdo Sound, rozstawić składy zaopatrzenia dla Shackletona idącego od bieguna na północ a następnie wyjść na przeciw ekipie trawersującej kontynent i spotkać ją na Lodowcu Beardmore’a[7].
Statek pierwszej grupy – „Endurance”[f] – został uwięziony w paku lodowym na Morzu Weddella zanim zdołał dotrzeć do celu[8]. Przez całą antarktyczną zimę 1915 roku dryfował na północ, aż został zmiażdżony i zatonął[9][g]. Cała załoga zdołała się ewakuować i obozowała na lodzie, cały czas dryfując na północ[10]. W końcu udało im się dopłynąć na dwóch szalupach uratowanych ze statku do wyspy Elephant Island[11]. Shackleton wraz z pięcioma innymi uczestnikami wyprawy wybrał się jedną z szalup po pomoc do Georgii Południowej, pokonując 1300 km przez otwarte wody a następnie przeprawiając pieszo przez góry Georgii Południowej, zanim dotarł do bazy wielorybników[11]. Bezzwłocznie podjął próby dotarcia do 22 członków załogi pozostałych na Elephant Island, jednak dopiero czwarta próba się powiodła[11].
Statek drugiej grupy – „Aurora” – został zepchnięty na szerokie wody, gdzie wkrótce utknął w paku lodowym, tracąc ster i dryfując przez zimę w lodzie Morza Rossa[12]. Grupa dziesięciu uczestników wyprawy utknęła na zimę na przylądku Cape Evans, z których trzech nie doczekało ratunku[12]. Po ustąpieniu lodu „Aurorze” udało się dotrzeć do Nowej Zelandii[12]. Po akcji ratunkowej na Elephant Island, Shackleton bezzwłocznie udał się na ratunek grupie na Morzu Rossa, zabierając ocalałych na pokładzie „Aurory” do Nowej Zelandii[12].
Wyprawa nie zdołała osiągnąć żadnego z postawionych jej celów, lecz brawurowe akcje ratunkowe Shackletona zapisały się w historii, a sam Shackleton jest stawiany za wzór lidera na szkoleniach dla managerów[12].
Po powrocie do Wielkiej Brytanii odbył misję propagandową do Ameryki Południowej[12]. Następnie w latach 1918–1919 służył w brytyjskich północno-rosyjskich siłach ekspedycyjnych (ang. British North Russian Expeditionary Force)[3]. Doradzał w kwestiach wyposażenia i szkolenia sił brytyjskich w warunkach arktycznych[13]. Do Murmańska, jako asystentów zabrał wybranych polarników: Franka Worsley’a, Josepha Stenhouse’a, Leonarda Hussey’a, Alexandra Macklina, Philipa Brocklehursta i Victora Campbella[13]. Shackleton wyposażył żołnierzy w odpowiednie ubrania, m.in. w płócienne buty wyściełane filcem – tzw. buty Shackletona (ang. Shackleton boots), które jednak okazały się niezbyt praktyczne[14]. Ze służby odszedł w lutym 1919 roku[3]. W tym samym roku otrzymał Order Imperium Brytyjskiego[3]. Za służbę w Rosji przyznano mu również Medal Wojenny Brytyjski 1914–1918[15].
W 1919 roku opublikował relacje z wyprawy transantarktycznej South[3]. Następnie angażował się w szereg przedsięwzięć gospodarczych, które jednak zakończyły się fiaskiem[2]. Jego plany wyprawy arktycznej nie zostały zrealizowane z uwagi na wycofanie poparcia przez rząd Kanady[12].
Wyprawa Shackletona–Rowetta (1921–1922)
Nagrobek Ernesta Shackletona w Grytviken na Georgii Południowej (2002)
Dzięki wsparciu Johna Quillera Rowetta (1876–1924), we wrześniu 1921 roku wyruszył w swoją trzecią ekspedycję antarktyczną na statku „Quest”[2]. Celem ekspedycji było opłyniecie Antarktydy[1] i badania Ziemi Enderby[3]. 4 stycznia 1922 roku wyprawa dotarła do Georgii Południowej[2]. Następnego dnia Shackleton doznał rozległego zawału serca i zmarł w wieku niespełna 48 lat[3][h]. Zgodnie z wolą żony został pochowany na cmentarzu w Grytviken[3]. Nabożeństwo żałobne odbyło się 2 marca 1922 roku w katedrze św. Pawła w Londynie, a uczestniczyli w nim m.in. król Jerzy V z małżonką[3].
1919 – South[1] (Wydanie polskie: Południe. Historia ekspedycji Ernesta Shackletona z lat 1914–1917, Wydawnictwo Anima Ex Machina, 2012, ISBN 978-83-935436-0-1)
Odznaczenia
Nagrody i odznaczenia podane za listą na stronie Scott Polar Research Institute[2]:
W 1994 roku Trevor Potts powtórzył rejs Shackletona w replice szalupy ratunkowej „James Caird” z Elephant Island do Georgii Południowej[28]
W 2013 roku na prośbę rodziny Shackletona rejs w replice szalupy ratunkowej i przeprawę przez góry Georgii powtórzył Tim Jarvis[29]
W 2014 roku, w 100. rocznicę wyprawy Shackletona, polski jacht „Polonus” miał przepłynąć z Londynu do Georgii Południowej, jednak 23 grudnia 2014 roku jacht wpadł na mieliznę u brzegów Wyspy Króla Jerzego, a po ściągnięciu go z mielizny okazało się, że uszkodzenia uniemożliwiają kontynuowanie wyprawy i rejs musiał został przerwany[30].
Książki
1959 – Alfred Lansing, Endurance: Shackleton’s Incredible Voyage (w Polsce jako: Antarktyczna podróż sir Ernesta Shackletona, wydawnictwo Mayfly, 2010, ISBN 978-83-929483-3-9)
1982 – Alina i Czesław Centkiewiczowie, Na białym szlaku – opowiadanie „Rycerz wielkiej przygody”[31]
1998 – Caroline Alexander, The Endurance: Shackleton’s Legendary Antarctic Expedition, (w Polsce: Niezłomny. Legendarna wyprawa Shackeltona i statku Endurance na Antarktydę, Wydawnictwo Poznańskie, 2021, ISBN 978-83-66657-80-9)
2001 – Lennard Bickel, Shackleton’s Forgotten Men: The Untold Tragedy of the Endurance Epic
2001 – Margaret Morrell, Stephanie Capparell, Shackleton’s Way: Leadership Lessons from the Great Antarctic Explorer (z przedmową Alexandry Shackleton)
1983 – Shackleton – czteroodcinkowy serial telewizyjny; w roli Ernesta Shackletona David Schofield[32][33]
2000 – The Endurance: Shackleton's Legendary Antarctic Expedition – film dokumentalny przedstawiający przebieg wyprawy transantarktycznej z lat 1914–1916, w roli narratora Liam Neeson[34]
2002 – Shackleton – film fabularny przedstawiający przebieg wyprawy transantarktycznej z lat 1914–1916; w roli Ernesta Shackletona Kenneth Branagh[35]
2023 – Shackleton: The Greatest Story of Survival[37]
Inne formy
Nazwiskiem Shackletona nazwano jeden z samolotów marynarki – Avro Shackleton[38]
W 2011 roku – z okazji urodzin Shackletona – wyszukiwarka Google uhonorowała naukowca okolicznościowym Google Doodle[39]
W 2011 roku firma Whyte and Mackay odtworzyła whisky znalezioną na Antarktydzie w jednym ze składów Shackletona w 2007 roku[40] i sprzedaje ją jako Shackleton Whiskey; ze sprzedaży każdej butelki przekazywana jest darowizna na rzecz nowozelandzkiej organizacji Antarctic Heritage Trust[41]
↑Według naukowców z Massachusetts General Hospital z Bostonu, Shackleton miał chorować z powodu niedoboru witaminy B1, cierpiąc na chorobę beri-beri, zob. Gershon 2021 ↓.
↑Nazwa statku nawiązywała do motta rodziny Shackletona – By endurance we conquer, co w wolnym tłumaczeniu na język polski znaczy „wytrwałością zwyciężamy”, zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 527Koehn 2017 ↓, s. 29.
↑Miejsce zatonięcia statku pozostawało nieznane przez ponad 100 lat, dopiero w 2022 roku wyprawa Endurance22 odnalazła wrak na głębokości ponad 3000 m, ok. 4 mile na południe od pozycji podanej przez kapitana Worsley’a, zob. Falklands Maritime Heritage Trust 2022 ↓.
↑Czesław JacekC.J.CentkiewiczCzesław JacekC.J., Na białym szlaku, Wyd. 10, Warszawa: Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, 1982, ISBN 83-10-08149-9, OCLC750519847 [dostęp 2021-07-04]. Brak numerów stron w książce
Shackleton, Jonathan, MacKenna, John: Shackleton: an Irishman in Antarctica. University of Wisconsin Press, 2002. ISBN 978-0-299-18620-3. Brak numerów stron w książce
_ribbon.png){kind=small}
