Szkic rozmieszczenia 15 batalionu celnego „Olkieniki”
15 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne
Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 15 batalion celny powstał w granicach DOG Poznań, a zorganizowano go 1 kwietnia na bazie 2/VII batalionu wartowniczego[2]. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych[3][4]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych[5].
Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej[6]. Po sformowaniu dowództwo batalionu i trzy kompanie stacjonowały w Chodzieży. 2 kompania oddana była do dyspozycji 20 batalionu celnego i stacjonowała w Wysokiej[7]. W czerwcu dowództwo batalionu przemieściło się do Sosnowca, 2 kompania nadal pozostawała na Pomorzu w Sypniewie w dyspozycji 20 batalionu celnego, sztab 4 kompanii celnej rozlokował się w Modrzejowie, 3 kompanii celnej w Czeladzi, a 1 kompanii w Dobieszczowicach. W sierpniu 1 kompania przeszła do Bobrownik. We wrześniu do macierzystego batalionu dołączyła 2 kompania celna. Jej sztab rozmieścił się w Wojkowicach[7].
W czerwcu 1922 przestała istnieć celna granica polsko-śląska na odcinku przyznanym Rzeczypospolitej. Zatem jej ochrona stała się bezprzedmiotowa. 15 batalion celny otrzymał zadanie zgrupować wszystkie kompanie w miejscu postoju dowództwa, odtworzyć zdolność bojową i być w gotowości do przerzutu na granice wschodnią[10].
W lipcu 1922 cały batalion ześrodkował się w Sosnowcu, by w sierpniu przegrupować się dowództwem do Olkienik. Sztab 1 kompanii celnej kwaterował w tym czasie w Mostach, 2 kompanii w Olkienikach, 3 w Ozierańcach, a 4 kompanii w Gierasicach[7].
Batalion przejął ochronę pododcinka od I Litewsko-Bialoruskiego batalionu etapowego. Dowództwo batalionu oraz jedną z kompanii rozmieszczono w Olkienikach. Pozostałe kompanie stacjonowały w Ozierańcach, Mostach i Małuzach (następnie przeniesiona do wsi Gierajcie)[11].
Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”[5]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną[12]. 15 batalion celny przemianowany został na 15 batalion Straży Granicznej. Ostatni meldunek o położeniu batalionu celnego wpłynął do Komendy Głównej Batalionów Celnych 7 października 1922[7].
15 batalion celny początkowo ochraniał granicę polsko-niemiecką na odcinku od Warty do leśniczówki Stebenki. Dowództwo stacjonowało w Chodzieży. 11 maja 1921 został zluzowany przez Straż Celną i ześrodkował się w Chodzieży[2].
17 maja 1921 Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany dyslokacyjne batalionów[13].
20 czerwca batalion dyslokowany (z wyjątkiem jednej kompanii) został na Górny Śląsk. W rejonie Chodzieży pozostawił jedną kompanię[2]. Siłami głównymi miał ochraniać odcinek granicy od Niezdary do Modrzejowa (granica DOG Kielce i DOG Kraków). Sztab batalionu rozlokowany miał być w Sosnowcu[13].
7 sierpnia 1921 batalion został przesunięty na polsko-litewski odcinek kordonowy[2].
Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście[15].
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
