អង្គចន្ទទី២

បញ្ជូនបន្តទៅ៖

នរាយណ៍រាជាទី២

សៀមចូលឈ្លានពានកម្ពុជា ឆ្នាំ ១៨១១ គ.ស

បន្ទាប់ពីព្រះបាទអង្គច័ន្ទទី២ ឡើងសោយរាជ្យនៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រះអង្គមិនបានដាក់ប្រទេសកម្ពុជាទៅនគរសៀមទេ ដូច្នេះហើយ ព្រះបាទ រាមាទី២ បានបញ្ជូនទ័ពសៀមចំនួន១០ម៉ឺននាក់ ឱ្យមកឈ្លានពានកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨១១នៃគ.ស។ រាជាអង្គច័ន្ទ បានកេណ្ឌទ័ព ៧ម៉ឺននាក់ ត្រៀមទប់ទល់នឹងទ័ពសៀម។ ទ័ពសៀមបានផ្ទុះឡើងវាយលុករាជធានី ឧដុង្គ ពេញមួយខែ។ ដោយព្រួយបារម្ភពីសុវត្ថិភាពរបស់ស្ដេច មន្ត្រីបានសុំឲ្យស្ដេចភៀសខ្លួនទៅក្រុង ព្រៃនគរ ។ តាមទស្សនៈរបស់ស្តេចសៀម បើរាជវង្សខ្មែរត្រូវកំចាត់ចោលទាំងអស់ សៀមនឹងត្រូវលេបត្របាក់ប្រទេសខ្មែរទាំងមូល បើសៀមមិនបំផ្លាញរាជវង្សខ្មែរទាំងស្រុងទេ សៀមនឹងបន្តគាំទ្ររាជវង្សខ្មែរណាមួយដើម្បីផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួន។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី កងទ័ពសៀមមិនអាចប៉ុនប៉ងដណ្តើមយករាជធានីឧដុង្គបានទេ ព្រោះតំបន់នោះសំបូរទៅដោយព្រៃឈើក្រាស់ ដែលបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលក្នុងការបង្កប់ទ័ព។ កំឡុងពេលសៀមឈ្លានពានក្រុងឧដុង្គ ភូមាបានឈ្លានពានសៀម ដូច្នេះសៀមក៏សម្រេចចិត្តដកទ័ពចេញ ហើយព្រះបាទអង្គច័ន្ទបានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញនៅឆ្នាំ១៨១៣នៃគ.ស។ ^[១]

សង្រ្គាមកម្ពុជា-សៀម ឆ្នាំ១៨១៣

នៅឆ្នាំ១៨១៣ ស្តេចសៀមបានបញ្ជូនទ័ព ៧០.០០០ នាក់ទៅវាយរាជធានី ឧដុង្គ ម្តងទៀត។ ស្តេចកម្ពុជាបានចល័តទ័ពតែ ៣៣០០០ នាក់ភ្លាមៗ សង្គ្រាមផ្ទុះឡើង ហើយពួកមន្ត្រីភ័យខ្លាចបានសុំអោយស្ចភៀសព្រះកាយ ទើបអង្គចន្ទភៀសព្រះកាយទៅខេត្តឡុងហោ ( វិញឡុង )។ ទ័ពសៀមវាយយករាជធានីឧដុង្គមិនងាយស្រួលទេ កងទ័ពកម្ពុជាដាក់អន្ទាក់បង្កប់គ្រប់ទិសទី សង្គ្រាមអូសបន្លាយ៣ខែ កិច្ចចរចាសម្ព័ន្ធភាពរវាងកម្ពុជានិងអាណ្ណាមចុះហត្ថលេខា អាណ្ណាមស្តេច ចាឡុង បញ្ជូនទ័ពជំនួយអាណ្ណាម១៣.០០០នាក់មកជួយកម្ពុជា។ កងទ័ពសៀមបានស្លាប់និងរងរបួសជាច្រើនទៀត ដោយនៅតែមិនអាចបំបែកកងទ័ពខ្មែរ-អណ្ណាមបានទេ សៀមក៏សម្រេចដកទ័ពចេញ។ ^[២] ^[៣]

ព្រែកជីកវិញទេ ឆ្នាំ១៨១៦

សៀមកាន់កាប់ស្ទឹងត្រែង ១៨១៦

នៅឆ្នាំ១៨១៦ សៀមបានលើកទ័ព ១៤.០០០ នាក់, ដំរីសឹក ១៨០ ,សេះ ៣០០ ក្បាល ដឹកនាំដោយ ពញា ឡោមរាជ ពីព្រំដែន ឡាវ ចូលខេត្តស្ទឹងត្រែង ដែលយាមដោយកងទ័ពកម្ពុជាតែ ៦.០០០ នាក់។ កម្ពុជាមានទ័ពតូចមួយមិនអាចការពារសៀមកាន់កាប់ខេត្ត ស្ទឹងត្រែង បានទេ ។ ផ្ទះប្រហែល១០០០ខ្នងត្រូវទាហានសៀមដុតចោល។ សៀមអាចលើកទ័ពតាមច្រកព្រំដែននគរ លាវ ព្រោះសៀមលើកទ័ពមកកាន់កាប់ឡាវទាំងមូលនៅឆ្នាំ ១៧៧៨ នៃគ.ស។ សៀមបានកាន់កាប់ខេត្តខ្មែរជាប់ៗគ្នា ព្រះបាទអង្គច័ន្ទមានព្រះទ័យបារម្ភយ៉ាងខ្លាំង ទ្រង់បានបញ្ជូនទង់ដែង ៦.៥៨២ គីឡូក្រាម (៦,៥ តោន) ជាថ្នូរនឹងអាណ្ណាម សម្រាប់កាំភ្លើង ៥០០០ ដើម និងកាំភ្លើងធំ ៦០០ ដើម យកទៅមូលដ្ឋានទ័ពសំខាន់ៗដូចជា៖ បន្ទាយនៅ ខេត្តពោធិ សាត់ កំពង់ឆ្នាំង កំពង់ធំ និង ភ្នំពេញ ។ ^[៤]

សៀមកាន់កាប់ទន្លេរពៅ និងម្លូព្រៃ ១៨២៣

ខេត្តទន្លេរពៅ ពាក់កណ្តាលខាងជើងព្រះវិហារដល់ចំប៉ាសាក់នៃប្រទេសកម្ពុជា។ (ចំប៉ាសាក់ ចាញ់ឡាវ ១៨៦៤)
ខេត្តម្លូព្រៃ ឥឡូវជាខេត្តព្រះវិហារ។

នៅឆ្នាំ១៨២៣ កងទ័ពសៀម ៤០,០០០នាក់ ដឹកនាំដោយពញាប៉ែន បានលើកទ័ពពីខេត្តសៀមរាប មកឈ្លានពានកម្ពុជា ដោយវាយយកម្លូព្រៃ (ឥឡូវជា ព្រះវិហារ ) ដែលភាគីកម្ពុជាមានកងទ័ពឈរជើងនៅម្លូព្រៃ តែកងទ័ព ២០.០០០នាក់ប៉ុណ្ណោះ បន្ទាប់ពីសៀមវាយយកខេត្តម្លូព្រៃ ហើយ កងទ័ពសៀមបានបន្តកាន់កាប់ប្រទេសកម្ពុជា គឺខេត្តទន្លេរពៅ ដែលជាផ្នែកខាងលើនៃខេត្តព្រះវិហារ ដើម្បីភ្ជាប់ជាមួយខេត្ត ចំប៉ាសាក់ (ខេត្តចំប៉ាសាក់របស់កម្ពុជាត្រូវបានបារាំងប្រគល់ឱ្យឡាវជាផ្លូវការដោយបារាំងក្នុងសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៨៦៤)។ អង្គចន្ទ ទ្រង់គង់នៅខេត្តលង់ហោ ( វិញឡុង ) ខឹងយ៉ាងខ្លាំង ហើយសុំជំនួយពីអាណ្ណាម រួមទាំងកងទ័ពខ្មែរ ឱ្យយកស្ទឹងត្រែងមកវិញនៅឆ្នាំ ១៨២៣ នៃគ.ស។ ^[៥]

ការសោយទិវង្គតរបស់ ព្រះបាទនរាយណ៍រាជាទី២

បន្ទាប់ពីស្ថានការណ៍នៅកម្ពុជាបានធូរស្រាលពីការឈ្លានពានរបស់សៀម ព្រឹត្តិការណ៍មួយបានកើតឡើង៖ ការបះបោររបស់ឡាវបានដណ្តើមយក ទីក្រុងវៀងចន្ទន៍ ពីសៀមនៅឆ្នាំ ១៨២៨ នៃគ.ស។ ព្រះបាទអង្គច័ន្ទបានត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញពីខេត្តលង់ហោ ( វិញឡុង ) នៅឆ្នាំ ១៨៣១ នៃគ.ស បន្ទាប់មកព្រះអង្គបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺជាទម្ងន់ ហើយសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១៨៣៤ នៃគ.ស។ ព្រះអង្គពុំមានព្រះរាជបុត្រស្នងរាជ្យទេ គឺមានតែបុត្រីប៉ុណ្ណោះ ទើបមន្ត្រីសម្រេចលើកបុត្រីព្រះអង្គ អង្គ ម៉ី ឱ្យឡើងសោយរាជ្យព្រះអង្គ អង្គ ម៉ី យកព្រះនាមព្រះ មហាក្សត្រី ថា « ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះស្រីសុរិយោពណ៌មហារាជនី"។ ^[៦]