Paul Dirac

Paul Dirac

Lukasiar katedra

1932 - 1969
← Joseph Larmor - James Lighthill (en) Itzuli →
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakPaul Adrien Maurice Dirac
JaiotzaBristol, 1902ko abuztuaren 8a
Herrialdea Suitza  1919)
 Erresuma Batua  (1919 -
BizilekuaErresuma Batua
Lehen hizkuntzafrantsesa
HeriotzaTallahassee, 1984ko urriaren 20a (82 urte)
Hobiratze lekuaRoselawn Cemetery (en) Itzuli
Familia
AitaCharles Dirac
Ezkontidea(k)Margit Dirac (en) Itzuli  (1937ko urtarrilaren 2a -
Familia
Hezkuntza
HeziketaCotham School (en) Itzuli
Bristolgo Unibertsitatea
(1918 - 1923)
Cambridgeko Unibertsitatea
(1923 - 1926)
Hezkuntza-mailaDoktoretza
TesiaQuantum Mechanics (en) Itzuli
Tesi zuzendariaRalph H. Fowler
Doktorego ikaslea(k)Homi Jehangir Bhabha (en) Itzuli
Fred Hoyle
Dennis W. Sciama
John Polkinghorne
Richard John Eden (en) Itzuli
A. Lees (en) Itzuli
Christie Jayaratnam Eliezer (en) Itzuli
Harish-Chandra (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
frantsesa
Irakaslea(k)Ralph H. Fowler
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakmatematikaria, fisikari teorikoa, katedraduna, fisikaria, zientzialaria, akademikoa, hezitzailea, irakaslea eta ingeniaria
Enplegatzailea(k)Saint John's College (Cambridge)  (1927 -  1932)
Cambridgeko Unibertsitatea  (1932 -  1969)
Floridako Unibertsitate Estatala  (1969 -  1984)
Miamiko Unibertsitatea  (1969 -  1972)
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakJohn Stuart Mill
KidetzaRoyal Society
Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia
Zientzien Pontifize-Akademia
Sobietar Batasuneko Zientzien Akademia
Linzeen Akademia
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Ameriketako Fisika Elkartea
Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Accademia delle Scienze di Torino
Indian Academy of Sciences (en) Itzuli
Chinese Physical Society (en) Itzuli
Royal Irish Academy (en) Itzuli
Edinburgoko Errege-elkartea
Frantziako Institutua
Lisboako Zientzien Akademia
Royal Danish Academy of Sciences and Letters (en) Itzuli
Frantziako Zientzien Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioadeismoa
Musicbrainz: 1f8dc586-7711-46f5-bb92-016fa0d254d1 Find a Grave: 20615 Edit the value on Wikidata

Paul Adrien Maurice Dirac (Bristol 1902ko abuztuaren 8 – 1984ko urriaren 20a) fisikari matematiko eta teoriko ingelesa izan zen, mekanika kuantikoaren eta elektrodinamika kuantikoaren sortzaileetako bat[1][2]. Eremuen teoria kuantikoaren oinarriak esleitzen zaizkio[3][4][5][6]. Matematikako Lukasiar katedraduna izan zen Cambridgeko Unibertsitatean, Fisikako irakaslea Floridako Estatuko Unibertsitatean eta Miamiko Unibertsitatean, eta Fisikako Nobel Saria irabazi zuen 1933an.

Diracek ohorezko matrikularekin lizentziatu zen ingeniaritza elektrikoan, Bristolgo Unibertsitatean, 1921ean, eta fisikan doktoratu zen Cambridgeko Unibertsitatean, 1926an. Historiako mekanika kuantikoari buruzko lehen tesia idatzi zuen[7].

Diracek, funtsean, mekanika kuantikoaren eta elektrodinamika kuantikoaren hasierako garapenean lagundu zuen, azken termino hori erabiliz. Beste aurkikuntza batzuen artean, 1928an Diracen ekuazioa formulatu zuen, fermioien portaera deskribatzen duena eta antimateriaren existentzia aurresaten duena[8], eta fisikaren ekuazio garrantzitsuenetakotzat jotzen dena, batzuen ustez "fisika modernoaren benetako hazia"[9]. 1931n, antimateriaren existentzia iragartzen zuen artikulu famatu bat idatzi zuen[10][11][12]. Diracek 1933ko Fisikako Nobel saria eman zioten Erwin Schrödingerrekin batera, "teoria atomikoko ekoizpen-forma berriak aurkitzeagatik"[13]. 1957an T. D. Leek saria irabazi zuen arte, teorialari gazteena izan zen saria jasotzen[14]. Erlatibitate orokorra mekanika kuantikoarekin bateratzeko ekarpen garrantzitsuak ere egin zituen. 1930eko monografia, Mekanika kuantikoaren printzipioak, mekanika kuantikoan eragin handiena duen testutzat hartzen da[15].

Diracen ekarpenak ez ziren mekanika kuantikora mugatu. Tube Alloys proiektuan lagundu zuen, Bigarren Mundu Gerran bonba atomikoak ikertzeko eta eraikitzeko programa britainiarrean[16]. Gainera, Diracek funtsezko ekarpenak egin zizkion uranioa aberasteko prozesuari eta gas-zentrifugagailuari[17][18][19], eta haren lana "seguru asko zentrifugazio-teknologiaren emaitza teoriko garrantzitsuena" izan zen[20]. Kosmologian ere lagundu zuen, zenbaki handien hipotesia planteatuz[21][22][23][24]. Halaber, uste da Diracek aurrea hartu ziola korden teoriari, sortu baino askoz lehenago, Diracen mintzari buruzko lanekin eta Dirac-Born-Infelden ekintzarekin, besteak beste[25].

Haren lagunek eta lankideek uste zuten Diracek ezohiko izaera zuela. Paul Ehrenfesti 1926an bidalitako gutun batean, Albert Einsteinek Diracen artikulu bati buruz idatzi zuen: "Saiatzen ari naiz Diracekin. Jenioaren eta eromenaren arteko bide zorabiagarriaren oreka hori ikaragarria da". Compton efektuari buruzko beste gutun batean hau idatzi zuen: "Ez ditut ulertzen Diracen xehetasunak". 1987an, Abdus Salamek adierazi zuen Dirac mende honetako edo beste edozein mendeko fisikari handienetako bat izan zela: "Ez dago gizonik, Einstein izan ezik, hain denbora laburrean hain eragin erabakigarria izan duenik mende honetako fisikan"[26]. 1995ean, Stephen Hawkingek esan zuen "Diracek beste inork baino gehiago egin duela mende honetan, Einsteinek izan ezik, fisikan aurrera egiteko eta unibertsoaren irudia aldatzeko"[27]. Antonino Zichichik esan zuen Diracek Einsteinek baino eragin handiagoa izan zuela fisika modernoan. Diracen lorpenak Isaac Newton, James Clerk Maxwell eta Einsteinenak bezalakoak dira[28][29].

Bizitza

Aita, Charles, Valais suitzar kantonamenduko etorkina zen, eta frantsesa irakatsi zuen bizitza ateratzeko. Ama, Cornuallesekoa bera, marinelen alaba zen.

Ingeniaritza elektriko eta matematikako ikasketak egin zituen Bristol eta Cambridgeko unibertsitateetan. Gero, Estatu Batuetan, Japonian eta Siberian irakasle ibili ondoren, 1932an matematikako katedradun izendatu zuten Cambridgen, eta han aritu zen 1969 arte. 1971an, Estatu Batuetako lau unibertsitatetan hitzaldiak ematen ibili ondoren, fisikako irakasle izendatu zuten Floridako unibertsitatean.

Ibilbide zientifikoa

1928an erlatibitatearen teoria ezarri zuen mekanika kuantikoan, elektroiaren propietateak deskribatuz eta elektroiaren spina azaltzeko teorian Schrödingerrek egindako hutsa zuzenduz.

Diracen Mekanika kuantikoaren Printzipioa, 1930ean argitaratuta, gai horren liburu ohikoenetako bihurtu zen, eta gaur egun ere erabiltzen da. Bra-ket notazioa eta Diracen delta funtzioa sartu zituen.

1930ean proposatu zuenez, elektroiarentzat teorian posible diren energia soluzio negatiboak egoera moduan existitzen dira, baina egoera horiek energia negatiboz beterik daude, eta sarrera eragozten diete gainerako elektroiei. Aztertu zuenaren arabera, fotoi batek, behar adina kargatua, elektroi-positroi pare bat sor dezake, ezerezetik itxura batean, energia egoera negatibo horietako batetik kanpora bidaliz elektroia. Geratzen den hutsune karga positibokoa positroi deritzan elektroi baten antizatikia litzateke. Bestalde, elektroi bat eta positroi bat elkarrekin topatzean, elkar suntsituko dute, eta energia askatuko dute, fotoi gisa (argia). Diracen iragarpen horiek guztiak esperimentu bidez frogatu zituen Andersonek 1932an. Diracen arrazoiketa ez dagokio elektroiari bakarrik, zatiki-mota guztiei baizik. Horren arabera, beraz, zatiki guztiei dagokie antizatiki bat.

Unibertsoan monopolo magnetiko bakar baten existentzia karga elektrikoaren kuantifikatzea frogatzeko nahikoa izan litekeela azaldu zuen 1931ean Diracek. Proposamen honek arreta handia jaso zuen, baina oraindik ez dago monopoloen froga fidagarririk.

1933an Fisikako Nobel Saria jaso zuen, Schrödingerrekin batera.

Erreferentziak

  1. ↑ Simmons, John. (1997). The 100 most influential scientists : a ranking of the 100 greatest scientists past and present. London : Robinson ISBN 978-1-85487-989-9. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  2. ↑ (Ingelesez) Mukunda, N.. (2000). Images of Twentieth Century Physics. Universities Press ISBN 978-81-7371-095-7. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  3. ↑ (Ingelesez) «Paul Dirac: the purest soul in physics» Physics World 1998-02-01 (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  4. ↑ Pauli and the spin-statistics theorem. Singapore ; River Edge, N.J. : World Scientific 1997 ISBN 978-981-02-3114-9. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  5. ↑ (Ingelesez) «Quantum Field Theory > The History of QFT (Stanford Encyclopedia of Philosophy)» plato.stanford.edu (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  6. ↑ (Ingelesez) Bhaumik, Mani L.. (2019-12-17). «How Dirac's Seminal Contributions Pave the Way for Comprehending Nature's Deeper Designs» Quanta 8 (1): 88–100.  doi:10.12743/quanta.v8i1.96. ISSN 1314-7374. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  7. ↑ (Ingelesez) Laboratory, National High Magnetic Field. «Paul Dirac - Magnet Academy» nationalmaglab.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  8. ↑ «Discovering the positron | timeline.web.cern.ch» timeline.web.cern.ch (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  9. ↑ (Ingelesez) Author, No. (2000-03-02). «Dirac, Einstein and physics» Physics World (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  10. ↑ (Ingelesez) «Quantised singularities in the electromagnetic field,» Proceedings of the Royal Society of London. Series A, Containing Papers of a Mathematical and Physical Character 133 (821): 60–72. 1931-09  doi:10.1098/rspa.1931.0130. ISSN 0950-1207. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  11. ↑ Gottfried, Kurt. (2011-02-16). «P. A. M. Dirac and the discovery of quantum mechanics» American Journal of Physics 79 (3): 261–266.  doi:10.1119/1.3536639. ISSN 0002-9505. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  12. ↑ (Ingelesez) Kragh, Helge. (2013-09-10). «Paul Dirac and The Principles of Quantum Mechanics» Research and Pedagogy: A History of Quantum Physics through Its Textbooks (Max-Planck-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften) ISBN 978-3-945561-24-9. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  13. ↑ (Ingelesez) «The Nobel Prize in Physics 1933» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  14. ↑ (Ingelesez) «Paul Dirac: The Mozart of Science - Ideas | Institute for Advanced Study» www.ias.edu 2015-06-30 (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  15. ↑ (Ingelesez) Brown, Laurie M.. (2006-12-01). «Paul A.M. Dirac’s The Principles of Quantum Mechanics» Physics in Perspective 8 (4): 381–407.  doi:10.1007/s00016-006-0276-4. ISSN 1422-6960. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  16. ↑ (Ingelesez) «Tube Alloys directorate (act. 1941–1945)» Oxford Dictionary of National Biography  doi:10.1093/ref:odnb/93791. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  17. ↑ «Anti-matter and madness | Biography books | The Guardian» amp.theguardian.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  18. ↑ (Ingelesez) Paul Dirac. 2024-05-08 (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  19. ↑ pubs.aip.org  doi:10.1063/1.3431338. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  20. ↑ Kragh, Helge. (1990). Dirac: a scientific biography. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-38089-8. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  21. ↑ (Ingelesez) Dirac, Paul Adrien Maurice. (1938-04-05). «A new basis for cosmology» Proceedings of the Royal Society of London. Series A. Mathematical and Physical Sciences 165 (921): 199–208.  doi:10.1098/rspa.1938.0053. ISSN 0080-4630. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  22. ↑ Dirac, P. A. M.. (1938-04-01). «A New Basis for Cosmology» Proceedings of the Royal Society of London Series A 165: 199–208.  doi:10.1098/rspa.1938.0053. ISSN 0080-4630. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  23. ↑ Ray, Saibal; Mukhopadhyay, Utpal; Ray, Soham; Bhattacharjee, Arjak. (2019-01-01). «Dirac's large number hypothesis: A journey from concept to implication» International Journal of Modern Physics D 28: 1930014–96.  doi:10.1142/S0218271819300143. ISSN 0218-2718. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  24. ↑ Dubois, Eve-Aline; Füzfa, André Lambert, Dominique. (2022-01-01). The large numbers hypothesis in cosmology. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  25. ↑ (Ingelesez) crossref. «Chooser» chooser.crossref.org  doi:10.1070/pu2003v046n09abeh001165. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  26. ↑ Paul Adrien Maurice Dirac : reminiscences about a great physicist. Cambridge : Cambridge University Press 1987 ISBN 978-0-521-34013-7. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  27. ↑ (Ingelesez) cern. (2009-08-25). «The Strangest Man: The Hidden Life of Paul Dirac, Quantum Genius» CERN Courier (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  28. ↑ Hey, Anthony J. G.. (1987). The quantum universe. Cambridge [Cambridgeshire] ; New York : Cambridge University Press ISBN 978-0-521-26744-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).
  29. ↑ Close, Frank. (2009-05-01). «Paul Dirac: a physicist of few words» Nature 459: 326–327.  doi:10.1038/459326a. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2024-05-13).

Kanpo estekak