Lerga
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Herriko enparantza
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Zangozerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Izen ofiziala	Lerga
Alkatea (2007-2023)	Ignacio Iriarte Marco (talde independente)
Posta kodea	31494
INE kodea	31151
Herritarra	lergar
Geografia
Koordenatuak	42°33′59″N 1°30′06″W / 42.56625937°N 1.50170355°W / 42.56625937; -1.50170355
Azalera	21,75 km²
Garaiera	479-979 metro
Distantzia	57,8 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	49 (2023:  7)
20 (%40,8) (2019)  (%71,4) 35
Dentsitatea	0,02 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 45,05
Ugalkortasuna[1]	‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]	% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 3,61 (2013)
Euskara
Eremua	eremu mistoa
Euskaldunak[2][3]	% 0,70 (2018:  %-3,25)
Datu gehigarriak
Webgunea	www.lerga.es

Lerga^[4][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 57,8 kilometrora. Altuera 479 eta 979 metro artekoa da, eta 21,75 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtea 49 biztanle zituen.

Lerga Oibar ibarraren goialdean dago. Ibarreko herri bakanetakoa da, Bizkaia ibarreko herri txikiak izan ezik; izan ere, ez daude muino baten inguruan, haien garaiera nahikoa baita gainerako bailara ikusteko. Ipar-hego ardatz baten inguruan egituratuta dago, harrizko ertzak dituzten horma zuridun etxeen artean harriz egindako etxeak dituela. Bere mugartean, Epaitz herri hustua dago, Gurutze Sainduaren eliza oraindik zutik dagoen arren hondatuta dagoen egoera batean mantentzen dena, eta Aldea herri hustua.

Bertako biztanleak lergarrak dira.

Lerga beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Lerga
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Lerga

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Leerga (1104)
• Lerga (1268)
• Leerga (1270)
• Lerrga (1280)
• Lerga (1366)
• Lerga (1534)
• Lerga (1802)
• Lerga (1925)
• Lerga (1974)

Izena, euskal jatorrikoa, berdina da euskaraz eta hizkuntza erromantzeetan. Mikel Belaskoren ustez, "pinuen tokia" esan nahi du. (leher -"pinu"- + aga -lekua adierazten duen atzizkia-). Hala, Patxi Salaberriren proposamena onartu du, dokumentazioan eta Uxueko Lerbez izeneko parajean oinarrituta. Autore honek honako eboluzio hau proposatzen du: leherraga > leerraga > leerga > lerga, eta uste du interesgarria litzatekeela egia balitz, tinbre bereko bokalen xurgapena eta asimilazioa galtzeko azkartasuna berretsiko bailuke.

1979ko Euskal Herriko udalen izendegian, Euskaltzaindiak Leraga forma proposatzen zuen, 1990ean atzera egin eta Lerga aukeratu zuen arren.

Lergak arazo bat du bere sinboloekin. Izan ere, elizaren fatxadan, Nafarroako armarriaren bertsio bat agertzen da, herriko armarria dela baieztatzen duena. Paradoxikoa da, udalerri guztiek eta ia herri eta abizen guztiek besteengandik bereizi eta berezko zeinu gisa erabiltzeko heraldika irudikapen propioa duten lurralde batean, Lergak Nafarroako armarria erabiltzea, gainerako lurraldearekin erkide dena. Hori Iguzkitza udalerriaren kasuan ere gertatzen da, baina kasu bakanak dira.

Gauzak are gehiago korapilatzeko, Lerga abizenaren armarria eta udalerriarena guztiz desberdinak dira, eta hori normala da. Ezohikoa da armarri hori 1841tik udal zigiluan agertzen denaren oso antzekoa izatea, eta herriko armarria dela ziurtatzen duen udaletxeko fatxadako armarriaz bestelakoa izatea.

Eta, hori gutxi balitz, ezkutu "alternatibo" hori beste hainbat udalerriren armarria ere bada, hainbat kontzejuz gain: Cabredo, Arruazu, Artazu, Ezporogi, Girgillao, Saldias, Metauten, Oloritz eta Untzue.

Hauek dira lehen aipatutako ezkutuak:

Lergako armarriak
Fatxadako armarria	Udal zigiluko armarria	Lerga familiako armarria

Nafarroako Armagintza Liburuak dio Lergako armarria eta Iguzkitzakoa berdinak direla, beraz, hemen aipatutako lehena. Armarri hauek honako blasoia dute:^[6]

Ondorioz, Lergarako Nafarroako armarriaren antzekoa "baliozkotzat" joz, Lergako bandera hondo gorri baten gainean dagoen Lergako armarriak osatzen du, armarriaren azpian urrezko letretan "Lerga" inskripzioa duela. Hori da, gutxienez, udaletxeko balkoian erakusten den bandera.

Lerga Oibar ibarrean dago, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.

	Leotz		Eslaba
	Leotz		Eslaba
		Lerga
	San Martin Unx	Uxue	Andiaga

Lerga Zangozako merindadearen hegoaldean kokatzen da, Erriberriko merindadearekin mugan. Herrira heltzeko N-121 errepidea hartu behar da Tafallara heldu arte, eta ondoren, San Martin Unxera doan ezkerreko errepidea. Lizarra eta Zangoza bitarteko NA-132 errepideak zeharkatzen du herria. Herria gune menditsu baten erdian kokatzen da, eta tontor handienen artean, Txutxu mendia (932 metro) nabarmentzen da.

Lergako klima tarteko mediterraneoa da, nabardura kontinentalarekin. Neguak hotzak eta euritsuak dira, eta udak beroak eta lehorrak. Urteko batez besteko prezipitazioak 500-600mm ingurukoak dira. Herrigunetik kanpo, itsasoaren mailatik 612 metrora, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Lerga inguratzen zuten jatorrizko hariztiak galdu egin dira gizakiaren eraginez, eta gaur egun XIX. mendetik aurrera birlandatutako larizio pinuaren (Pinus nigra) eta Austriatik ekarritako pinu beltzaren landaketak dira nagusi (guztira 150 hektarea).

Lergan dagoen, itsasoaren mailatik 612 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[8]

Datu klimatikoak (Lerga, 1974-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.0	21.5	25.5	27.0	34.5	38.0	40.0	40.0	37.5	31.0	23.0	19.0	40.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	10.0	13.4	15.2	19.8	24.7	28.2	28.1	23.9	18.1	11.9	8.8	17.5
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.7	6.0	8.8	10.6	14.6	18.8	21.7	21.7	18.2	13.6	8.4	5.5	12.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.3	1.9	4.2	5.9	9.4	12.9	15.1	15.3	12.5	9.1	4.9	2.2	7.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-10.0	-10.0	-10.0	-1.5	0.0	4.0	8.0	5.0	4.0	-1.0	-6.5	-8.5	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	61.8	52.7	57.2	86.6	62.2	49.6	28.9	29.0	66.4	78.2	82.7	74.0	729.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	48.6	34.5	68.7	59.0	37.0	54.2	42.5	86.3	118.5	64.7	78.7	54.7	118.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.9	10.0	9.3	13.0	11.9	7.6	5.8	6.1	8.0	12.3	12.7	12.3	119.8
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.3	2.7	1.5	0.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	0.1	3.2
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]

Erromatarren garaian, Lerga baskoien eremuan zegoen. Bertan Lergako hilarri ospetsua aurkitu zen, zaldun, lantzari eta beste irudi baten azpian izkribu bat dakarrena. Horri esker, II. edo III. mendean Lergan euskaraz egiten zela, garai hartako euskararen aldaera bat egiten zela, akitanieraz egiten zela, pentsa dezakegu. Hilarriko testua da: VMMESA HARFI NAR.HUN. GE. SI. A.BI. SVN. HA. RI. FI. LIO ANN. XXV. T.P.

Leireko abadiak 1104n, dohaintza bidez, alodio bat jaso zuen bere barrutian, eta San Tomas elizak bere egoitzak. 1402an Ogerot Agramontekoa tokiko jauna zen, Ogerot Bardozekoa eta Lergaren semea, eta Elenarena, Joan Maulekoa, Arradako jaunaren alaba. Hiribilduari 1456n kuartelak bidaltzea onartu zitzaion, Nafarroako Gerra Zibilean jasandako pobrezia eta utzikeriagatik.

1456an, Nafarroa gerra zibilean zegoela, Joan II.a Aragoiko erregeak zergak ordaintzetik salbuetsi zituen lergarrak, herriak jasandako pobrezia eta utzikeria zirela eta. Dena den, zergak ordaintzeko salbuespenaren ordainetan, herritarren esku geratu zen gotorlekua defendatzeko ardura eta erantzukizuna. XV. mendearen erdialdera, San Ginese monasterioa eraiki zen (gaur egun eraikinaren hondarrak baino ez dira geratzen). Monasterioko aztarnen artean, bertan bizi ziren fraideen arrastoak dituen hilobia dago.^[10]

Ondoren erregeordera igaro zen eta 1556an kuarteletatik askatu zuten, herriak gotorlekua bere kontura mantentzeko betebeharra zuelarik.Hesi harresitu bat eta talaia-dorre bat ziren, eta haren hondarrek aurreko mendearen erdian irauten zuten, eta Induri mendiko gailur batean daude, herriaren bistan.

Lergako armarriak kate enblematikoak ditu, Antso VII.a Nafarroakoa erregeari Lergako mesnada batean lagundu izanaren oroimenez, jaurerriko noblearen agindupean, Navas de Tolosako guduan parte hartzeko. Gotorleku-hondakinak Galipentzuko jurisdikziokoak izan zitezkeen, nahiz eta Lergatik hurbil ez egon, baina mota guztietako beste bi gotorleku erregistratu behar ditugu, Lergari modu argiagoan erasandakoak; horietako batek neguko urak udara arte atxikitzen dituzten hobiak gordetzen ditu oraindik. Bada hain garaia ez den beste bat, baina eraitsiagoa. Bien artean Erriberri, Tafalla eta Zangozarako bideak igarotzen ziren.

1810. urteko martxoaren hasieran, Iberiar Penintsulako gerraldian, Frantzisko Xabier Mina gerrillarien partidako gerrillariek laurehun frantseseko zutabe bat eraman zuten erretiran Lergara, eta Oibarren harrapatu zituzten. Gerrillariak neka-neka eginda zeudenez, Lergara iristean, Minak jazarpena bertan behera uzteko agindu zuen. 1811ko ekainean, bi batailoi eta Frantzisko Espotz Mina jaunaren gerrillarien dibisioko zalditeria-eskuadroia Lergan bildu ziren, banandu behar izan ondoren, Puiutik gertu zeuden frantziar tropen talde indartsuek inguratuta ikusi zituztenean, galera handiak jasanda. Lergatik Zangozara abiatu ziren gerrillariak. 1811ko apirilean, Espozen gerrillarien bidaia Lergatik igaro zen, Galipentzutik etorrita eta Gareserako norabidean.^[11]

1835-1845eko udal-erreformetara arte, alkate batek gobernatzen zuen, erregeordeak hiribilduak proposatuta izendatzen zuena, eta bi errejidorek eta bi diputatuk; azken lau horiek gobernu politikoaz arduratzen ziren, alkateak jurisdikzio zibila zuen bitartean. Elizari dagokionez, parrokiako abadea auzotarrek aurkezten zuten, eta zeuden bi onuradunak erregearen eta abadearen aurkezpenekoak ziren, etekina ateratzen zuen garaiaren araberakoak. XVIII. mendearen amaieran, San Gineseri eskainitako basilika bat ere bazegoen, tenplarioen komentu zahar baten hondarra, erregearen hornidurakoa zen priore bat.

XIX. mendearen erdialde arte, herria alkateak eta bi zinegotzik gobernatu zuten, erregeordeak izendaturik. Bitartean, herriko abadea, lergarrek aukeratzen zuten. 1927. urtean Lergako 52 biztanlek, lur-eremu handia erosi zioten Gendulaingo kondeari, guztira sei mila arroa, zerealen landaketarako eta larre moduan erabiltzeko. Herritarrek guztira 130 000 ogerleko ordaindu zizkioten kondeari. Hasieran, Madrilen bizi zen kondeak ez zizkien lurrak saldu nahi izan, baina Auspicio Precioso Corera abadearen laguntzari esker, lurren salmenta sinatu egin zuen, azkenik.^[10]

Lergako udaletxea XIX. mendean eraiki zen, herriko enparantza nagusian. Eraikina indiano aberats baten diruaren laguntzarekin eraiki zen. 1936an udalak eraikinaren heren bat erosi eta udala harlanduzko eraikin dotore hartan ezarri zuen. XX. mendean zehar Lergak biztanleriaren bi heren galdu zituen, gehienbat Iruñera lan bila joandako biztanleak. Horrekin batera, herriko biztanleria zahartu egin zen: 1955. urtean 70 neska-mutil zituen eskola 1978. urtean itxi behar izan zuten ume falta zela eta. Ordutik, haurrek Zangozako eskoletara joan behar dute egunero. Herriak dituen 2.194 hektareetatik 335ek erabilpen komunala dute.

2023 urteko erroldaren arabera 49 biztanle zituen Lergak.^[12]

Lergako jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza da. Hau da, herriko biztanle gehienak lehen sektorean aritzen dira. Industrian eta zerbitzuetan aritzen diren biztanleek inguruko herrietan egiten dute lan. Landatzen diren laboreen artean, zerealak, larreak, olibondoak eta mahastiak aipagarri dira.

Lergako upategia 1941ean sortu zen, 53 bazkideren eskutik. Bazkideak mahastien jabeak dira eta 150.000 pezetako kapital soziala zeukan enpresa sortu zuten. Gaur egun, 40 hektarea mahasti garnatxa daude herrian, batez beste 75 urtetik gorako adinarekin. Mahastietako batzuk XIX. mendekoak dira, eta horiek dira filoxera izurritea gainditzeko ahalmena izan dutenak.

2003. urtean upategiaren birmoldaketa eta handitzea hasi zen. ADA Upategiaren instalazio berriak 2005eko abenduaren 15ean inauguratu ziren. ADA Upategien jabetzako mahastiek 323 hektareako azalera hartzen dute gaur egun. Garnatxa mahastiaz gain, gaur egun Merlot eta Cabernet Sauvignon mahastiak ere erabiltzen dira.

Gainera, udalerriaren ipar-mendebaldean, Gerindako mendilerroan, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Lerga" izeneko parke eolikoa dago. Haren potentzia 25,08 megawattekoa da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Lergako udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Zareko eta Eslabako Udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta bi zinegotziak osatzen dute. Egungo alkatea Marco Iriarte Ignacio da, Lergako Talde Independentea zerrendako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea erdialdean dago.

Herriko plaza nagusian kokatua, XIX. mendean eraiki zuen herriko dirudun indiano batek, bere etxebizitza izan zedin. 1936an udalak etxearen heren bat erosi zuen eta bertan udal bulegoak ezarri zituen. Eraikina harrizko harlanduz egina dago eta ate eta leihoetako apaindura nabarmentzen dira.

• HELBIDEA: San Miguel kalea z/g

Lergako Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Ignacio Iriarte Marco da, Lergako Talde Independentekoa. Zinegotziak 2 daude:

• Rosario Zabaleta Perez (Lergako Talde Independentea)
• Estanislao Jose Marco Ezkurra (Lergako Talde Independentea)

1979tik, Lergak 3 alkate izan ditu:

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Lerga atzerakada-eremuan sailkatu zuen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Lerga ez-euskal-eremuan sailkatu zuen.^[17]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Lerga eremu ez-euskalduneko udalerria izan zen 2017ko ekainera arte, eta hori zela eta, hizkuntza ofizial bakartzat gaztelania zuen. 2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

2001eko erroldaren arabera, herritarren %3,33ak zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 3,95ak eta 2018an % 0,70ak.

• San Isidro eguna, maiatzaren 15ean
• Uxuerako erromeria, maiatzaren 21an
• San Martingo jaiak, abuztuaren azken asteburuan
• San Martin eguna, azaroaren 11an

• San Martin eliza, XII. mendeko kristau eliza, erromaniko estiloan.
• Epaitz herri hustua, Erdi Aroko herri hustua.
• Epaizko Gurutze Sainduaren eliza, Erdi Aroko elizaren aztarnak.

• Jose Otaño Mikeliz (1898-1936), elizgizon, irakasle eta organo-jotzailea.

• 
  Elizako enparantza
• 
  Karrika bat
• 
  Iturria
• 
  Udaletxeko karrika
• 
  San Martin eliza
• 
  Iturria

1. ↑ /léɾɣ̞a/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza lehenengo silaban silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Lergako Udalaren webgune ofiziala