Janari-alergia

Ohar medikoa
Ohar medikoa
Oharra: Wikipediak ez du mediku aholkurik ematen. Tratamendua behar duzula uste baduzu, jo ezazu sendagilearengana.
Janari-alergia
Deskribapena
Motafood hypersensitivity (en) Itzuli, gastrointestinal allergy (en) Itzuli
eritasuna
EspezialitateaImmunologia
Arrazoia(k)janari
food allergen (en) Itzuli
Tratamendua
Erabil daitezkeen botikakAzido kromogliziko, epinephrine / lidocaine (en) Itzuli eta adrenalina
Identifikatzaileak
GNS-9-MK995.3
GNS-10T78.0
GNS-9V15.01
OMIM147050
MedlinePlus000817
eMedicine000817
MeSHD005512
Disease Ontology IDDOID:3044

Janari-alergia elikagaiekiko ematen den erantzun immune anormala da.[1] Seinaleak eta sintomak ahuletik larrira joan daitezke. Azkura, mingainaren handitzea, urtikaria, oka, beherakoa, arnasketan arazoak edo odol-presio baxua izan daitezke.[1] Normalean, esposizioa jasan eta minutu edo ordu batzuetara sortzen dira.[1] Sintomak larriak direnean, anafilaxia gisa ezagutzen da.[1] Elikagaien intolerantzia eta elikadura intoxikazioak arazo ezberdinak dira.[1]

Normalean alergia sortzen duten elikagaiak behi-esnea, kakahueteak, arrautzak, itsaskiak, arraina, fruitu lehorrak, soja, garia, arroza eta fruituak dira.[1][2][3] Alergiak ohikoenak herrialdez herrialde aldatzen dira.[1] Arrisku faktoreak familian alergiak izatea, D bitamina gabezia, obesitatea eta garbitasun maila altuak dira.[1][2] Alergiak E immunoglobulina (IgE), gorputzaren immunitate sistemaren partea dena, elikagaien molekuletara lotzen denean gertatzen dira.[1] Normalean elikagaiaren proteina bat izaten da arazoa.[2] Honek hantura sortzen duten kimikoak askatzen ditu, hala nola, histamina.[1] Diagnostikoa historia medikoan, ezabatze dietan, larruazaleko ziztada testean, elikagaientzako IgE antigorputzen odol testetan edo ahozko elikagai erronketan oinarritzen da.[1][2]

Alergenoen potentzialekiko esposizio goiztiarra babesgarria izan daiteke.[2][4] Kudeaketa nagusiki elikagaiak saihestean eta esposizioa gertatuz gero plan bat izatean datza.[2] Planean adrenalina (epinefrina) ematea eta alerta medikoa duten bitxiak janztea sar daiteke.[1] Elikagai alergietarako alergeno immunoterapiaren onurak ez daude argi, eta 2015. urtetik ez da gomendatzen.[5] Elikagai-alergia mota batzuk adinarekin sendatzen dira, esnea, arrautzak eta sojarekikoa barne. Baina beste batzuk, fruitu lehor eta itsaskiarekikoa bezala, normalean ez.[2]

Herrialde garatuetan, elikagai alergia bat gutxienez jendartearen % 4tik % 8ra du.[1][2] Haurretan helduetan baino arruntagoak dira eta handitzen ari direla dirudi.[2] Mutiletan nesketan baino ohikoagoa dela ematen du.[2] Alergia batzuk normalean bizitzaren hasieran garatzen dira, beste batzuk, normalean, geroago garatzen diren bitartean.[1] Herrialde garatuetan, jende kopuru handi batek uste du elikagai alergia duela benetan horrela ez denean.[6][7][8] Elikagaietan alergeno kopuru txikien presentziaren aitorpena ez da derrigorrezkoa inongo herrialdetan, Brasilen izan ezik.[9][10][11]

Seinaleak eta sintomak

Elikadura-alergien sintomak normalki azkar ematen dira (segundo eta ordubete tartean) eta honakoak izan daitezke:[12]

Zenbait kasutan, ordea, sintomak hainbat orduz atzeratu daitezke.[12]

Alergiaren sintomak pertsona batetik bestera aldatzen dira. Erreakzio bat eragiteko behar den janari kantitatea ere pertsona batetik bestera aldatzen da. Alergiek sorturiko arriskuak larriak bihurtu daitezke arnasketa edo odol zirkulazioa kaltetzen badira. Lehenengoa arnasestu eta zianosi bidez atzeman daiteke. Odoleko zirkulazio eskasak pultsu ahula, azal zurbila eta konortea galtzea dakar.[13]

Erreakzio alergiko bortitzari, arnasbideetan eta odol zirkulazioan eragina duten sintomek sortutakoa, anafilaxia deritzo. Sintomak odol-presioaren beherakadarekin lotzen direnean, pertsona hori shock anafilaktikoan dagoela esaten da. Anafilaxia IgE antigorputzak parte hartzen dutenean sortzen da, eta janariarekin kontaktu zuzenean ez dauden gorputz-atalak kaltetzen dira eta sintomak erakusten dituzte.[14] Asma dutenek edo kakahueteei, fruitu lehorrei edo itsaskiei alergia dietenek anafilaxia izateko arrisku handiagoa izaten dute.[15]

Kausak

Esnea eta esnekiak, frutak, fruitu lehorrak eta itsaskiak alergia sortzen duten elikagai ohikoak dira.
Esnea eta esnekiak, fruituak, fruitu lehorrak eta itsaskiak alergia sortzen duten elikagai ohikoak dira.

Sentsibilitate mailak herrialde batetik bestera aldatzen diren arren, ohikoenak diren janari-alergiak esne, arrautza, kakahuete, fruitu lehor, itsaski, molusku, soja eta gari alergiak dira.[16] Sarritan "zortzi handiak" deitzen zaie.[17] Haziei alergia - batez ere sesamoari - badirudi herrialde askotan handitzen hari dela.[18] Zonalde batean ohikoagoa den alergia baten adibidea arroza Ekialdeko Asian litzateke, bertan dietaren zati handi bat osatzen du eta.[19]

Elikagaien alergia arruntenetako bat kakahueteek sortutakoa da. Kakahueteari alergia larria izan daiteke, baina kakahueteari alergia dioten haurrek batzuetan gainditu egiten dute.[14] Fruitu lehorrak, anakardoak, Brasilgo intxaurrak, hurrak, macadamia intxaurrak, pekan intxaurrak, pistatxoak, pinaziak, kokoak eta intxaurrak barne, alergeno arruntak dira baita ere. Alergia hau dutenek zuhaitz baten intxaur jakin bati edo hainbati sentikorrak izan daitezke. Gainera, haziek, sesamo eta luzoker haziak barne, proteina duten olioak dituzte, eta alergia erreakzio bat sor dezakete.[14]

50 haurretik batek gutxi gorabehera arrautzari alergia dio, baina askotan bost urte betetzen dituztenean gainditzen dute.[20] Oro har, sentsibilitatea zuringoan dauden proteinei izaten zaie, gorringoan baino gehiago.[14]

Behi, ahuntz edo ardien esnea beste elikagai alergeno arrunta da, eta alergia dieten askok ezin dituzte esnekiak, adibidez gazta, hartu. Esneari alergia duten haurren zati txiki batek, gutxi gorabehera,% 10, behiaren haragiari ere alergia dio. Behiaren haragiak behi-esnean ere badagoen proteina baten presentzia txiki bat dauka.[14]

Itsaskiak alergenoen iturri ohikoenetakoa dira; jendea arrainetan, krustazeo edo moluskuetan dauden proteinei alergikoak izan daiteke.[21]

Proteina alergenoak dituzten beste elikagaiak soja, garia, fruituak, barazkiak, artoa, espeziak, koloratzaile sintetikoak eta naturalak, eta gehigarri kimikoak dira.

Peruko baltsamoa, hainbat elikagaietan dagoena, partxe testean erreakzio gehien sortzen dituzten bost alergenoen artean dago.[22][23][24]

Sentsibilizazioa

Medikuntzako Institutu Nazionaleko txosten batek dio txertoetan dauden elikagai-proteinek (gelatina, esnea edo arrautza kasu) sentsibilizazioa (alergiaren garapena) sor dezaketela.[25]

Atopia

Elikadura-alergiak errazago garatzen dira sindrome atopikoa (hainbat gaixotasunen konbinazio ohikoa: errinitis alergikoa eta konjuntibitisa, ekzema eta asma) duten pertsonengan.[26] Sindromeak osagai genetiko sendoa dauka; familian alergiak izatearen historia klinikoa sindrome atopikoaren adierazgarria izan daiteke.

Erreakzio gurutzatuak

Behi esnearen proteina bati alergia dioten haur batzuek sojarekin eginak dauden produktuei sentsibilitate gurutzatua izan dezakete. Haurrentzako zenbait produktuk hidrolizatu egiten dituzte esne eta soja proteinak, beraz, haurrek hartutakoan, sistema immunologikoak ez du alergenoa ezagutzen eta produktua modu seguruan kontsumitu dezakete. Haurrentzako produktu hipoalergenikoek antigenoa murrizteko proteina predigestatuak erabili ditzakete. Beste produktu batzuk, aminoazido askeetan oinarritzen direnak, alergeno gutxienak dituztenak dira eta nutrizio behar osoa ematen diete esnearen alergia gogorra duten haurrei.[27]

Latexari alergia dioten pertsonek platanoei, kiwiari, ahuakateari eta beste zenbait fruituei ere alergia garatzea ohikoa da.[28]

Fisiopatologia

Histaminak, agerian dagoen egiturak, erreakzio alergiko batean zehar pertsona batek hazkura sentitzea eragiten du. Hau gelditzeko botika komuna antihistaminikoak dira, pertsonaren sisteman histamina borrokatzen duena.
Histaminak, agerian dagoen egiturak, erreakzio alergiko batean zehar pertsona batek hazkura sentitzea eragiten du. Hau gelditzeko botika komuna antihistaminikoak dira, pertsonaren sisteman histamina borrokatzen duena.

Elikagaien alergiak sorturiko eraginak hiru taldetan sailkatzen dira, alergia erantzuna sortzen duen mekanismoaren arabera:[29]

  1. E immunoglobulinaren parte hartzearekin (klasikoa) - mota arruntena, jan ondotik gutxira gertatzen da eta anafilaxia eragin dezake.
  2. E immunoglobulinaren parte hartzerik gabe- E immunoglobulinak ez du parte hartzen erantzunean. Eraginak jan eta handik hainbat ordutara agertu daitezke, diagnostikoa zailduz
  3. E immunoglobulinaren parte hartzea/gabe - goiko bien hibridoa.

Erreakzio alergikoak immunitate-sistemaren erantzun hiperaktiboak dira, oro har substantzia ez kaltegarriekiko. Zelula immunologikoak proteina alergenikoak topatzen dituztenean, IgE antigorputzak sortzen dira. Erantzun hau immunitate-sistemak atzerriko patogenoekin duenaren antzekoa da. IgE antigorputzek proteina alergenikoak kaltegarriak balira bezala identifikatzen ditu eta erreakzio alergikoa abiarazten dute. Proteina kaltegarriak proteinen lotura sendoak direla eta hausten ez direnak dira. IgE antigorputzak proteina baten gaineko hartzaile bati lotzen zaizkio, etiketa bat sortuz, birusak edo parasitoak etiketatzen diren bezala. Proteina batzuk zergatik ez diren desnaturalizatzen eta, ondorioz, erreakzio alergikoak eta hipersentsibilitatea eragiten dituzten, beste batzuk bai egiten duten bitartean, ez dago erabat argi.[30]

Hipersentsibilitateak erasotuak diren sistema immunitarioaren atalen arabera eta erantzuna gertatu hartu pasatzen den denboraren arabera sailkatzen dira. Lau hipersentsibilitate erreakzio mota daude: 1. mota, berehalako IgEren parte-hartzearekin; 2. mota, zitotoxikoa; 3. mota, immunitate sistemaren bitartekaritzarekin; eta 4. mota, atzeratua zelula bitartekotzarekin. Erantzun alergikoen fisiopatologia bi fasetan banatu daiteke. Lehenengoa alergeno baten esposizioaren ondoren gertatzen den erantzun akutu bat da. Fase hau amaitu daiteke edo “fase atzeratu erreakzio" batera garatu daiteke, finean erantzunaren sintomak nabarmenki luzatuz eta ehunetan kalteak eraginez.

Elikagaien alergia asko elikagai desberdinetan dauden proteina partikularrekiko hipersentsibilitateak eraginak dira. Proteinek alergeno bihurtzen dituzten propietate bereziak dituzte, hala nola haien hirugarren eta laugarrren estrukturetan egonkortzen dituzten indarrak, digestioan degradazioa saihesten dutenak. Teorikoki alergia sor lezaketen proteina askok ezin dute digestio aparatuko ingurune suntsitzailea jasan, eta beraz, ez dute erreakzio alergikorik eragiten.[31]

Erantzun akutua

Degranulazio prozesua alergian. 1 - Antigenoa 2 - IgE antigorputza 3 - FcεRI hartzailea 4 – Aurrez sortutako bitartekariak (histamina, protasak, kimikonak, heparina) 5 - Granuloak 6 - Mastozito 7 - Bitartekari berriak (prostaglandinak, leukotrienoak, tronboxanoak, PAF)

Alergien lehen faseetan, I motako hipersentsibilitate erreakzio bat ematen da lehen aldiz aurkitzen den alergenoarekin elkartzean. Honek TH2 linfozito deituriko zelula immune mota batean erantzun bat sortzen du. Zelula hau T zeluletako azpimultzo batekoa da, interleukin-4 deituriko zitokina sortzen duena. TH2 zelula horiek B zelula izeneko beste linfozito batzuekin elkar eragiten dute, azken hauen rola antigorputzak ekoiztea izanik. IL-4k emandako seinaleekin batera, elkarrekintza horrek B zelula estimulatzen du IgE izeneko antigorputz jakin baten kopuru handia ekoizteko. Jariatutako IgE odoletik mugitzen da eta IgEren berariazko hartzaile batekin (FcεRI izeneko Fc hartzaile mota bat) lotzen da beste zelula immunologiko batzuen gainazalean. Mastozito eta basofilo izenekoak dira eta hanturazko erantzun akutuetan parte hartzen dute. IgEz estalitako zelulak, etapa honetan, alergenoari sentsibleak dira.[32]

Alergeno berarekiko esposizioa berriz gertatuz gero, alergenoa mastozito edo basofiloen gainazalean dagoen IgE molekuletara lotu daiteke. Aktibatutako mastozito eta basofiloek degranulazio deituriko prozesua jasaten dute. Honen ondorioz, histamina eta hantura sortzen duten beste kimiko batzuk (zitokinak, interleukinak, leukotrienoak eta prostaglandinak) askatzen dituzte inguruko ehunetan eta hainbat efektu sistemiko eragiten dituzte: basodilatazioa, mukosa sekrezioa. nerbio estimulazioa eta muskulu leunaren kontrakzioa. Honek errinorrea, hazkura, disnea eta anafilaxia eragiten ditu. Banakakoaren, alergenoaren eta sarrera moduaren arabera, sintomak sistema osokoak (anafilaxi klasikoa) edo gorputz-sistema zehatzetan lokalizatutakoak izan daitezke. Asmak arnas aparatuari eragiten dio eta ekzemak dermisari.[32]

Fase berantiarreko erantzuna

Erantzun akutuaren kimikoak desagertu ondoren ondoren, fase berantiarretako erantzunak geratu daitezke beste leukozito eta makrofagoak hasierako zelulara egindako migrazioen bidez. Erreakzio hau erantzun akututik 2-24 ordutara izaten da.[33] Mastozitoetako zitokinek ere eragina dute epe luzeko efektuetan. Asman ematen diren fase berantiarreko erantzunak beste erreakzio alergikoetan ematen direnetatik apur bat ezberdinak dira, nahiz eta kasu honetan ere eosinofiloek askatutako bitartekariek eta TH2 zelulen jarduerak sortzen duten.[34]

Diagnostikoa

Azal testak alergiak detektatzeko proba ohikoenak dira
Azal testak janari-alergiak detektatzeko proba ohikoenak dira

Diagnostikoa historia medikoan, ezabatze dietan, azaleko ziztada proba, elikagaientzako IgE antigorputzen odol testetan edo ahozko elikagai erronketan oinarritzen da.[1][2]

Elikagaien alergiak diagnostikatzeko metodo egokiena alergologo batek ebaluatzea da. Alergologoak gaixoaren historia eta zerbait jan ondoren izandako sintomak edo erreakzioak aztertuko ditu. Alergologoak sintomak edo erreakzioak janari-alergiarenak direla uste badu, alergia probak egingo ditu. Jarraian aipatutakoez gain, alergia eosinofilo edo E immunoglobulinak parte hartzen ez duen alergiak diagnostikatzeko probak endoskopia, kolonoskopia eta biopsia dira.[2]

Azaleko ziztada proba

Alergiaren azal probak egiteko, orratzak dituen taula txiki bat erabiltzen da. Alergenoak taula gainean edo zuzenean larruazalean jartzen dira. Ondoren taula azalean jartzen da, azala zulatzeko eta alergenoak gorputzera sartzeko. Hantura sortzen bada, pertsonak alergia hori duela zehazten da. Proba honek IgE antigorputzetarako bakarrik funtzionatzen du. Beste antigorputzek eragindako erreakzio alergikoak ezin dira larruazaleko proben bidez detektatu.[14]

Azaleko testak errazak dira egiten eta emaitzak minutuetan eskuragarri daude. Alergologo desberdinek proba desberdinak erabil ditzakete.[35][36][37][38] Zenbaitek "orratz bifurkatua" erabiltzen dute, bi punta dituen sardexka baten antzekoa. Beste batzuek "test anizkoitz" bat erabiltzen dute; hainbat orratz ateratzen zaizkion xafla baten itxura duena. Proba hauetan, alergeno susmagarriaren kopuru txikia larruazalean edo proba-gailuan jartzen da eta gailua larruazalean jartzen da azalaren goiko geruza ziztatu edo hausteko. Honela azalaren azpian alergeno kopuru txikia jartzen da. Pertsonak alergia dion elikagaia dagoen tokian hantura sortuko da. Test honek, oro har, emaitza positiboa edo negatiboa ematen du.[39] Ona da pertsona bat janari jakin bat alergia dion ala ez azkar jakiteko, IgE detektatzen duelako. Azaleko probek ezin dute aurreikusi erreakzio bat gertatuko den edo ze erreakzio mota bat gerta litekeen pertsona batek alergeno partikular hori jaten badu. Dena den, alergia bat baieztatu dezakete pertsona horrek janari jakin bati izan dion erreakzioen historiaren arabera. E immunoglobulinak parte hartzen duen alergiak ezin dira metodo honen bidez detektatu.

Partxe probak

Partxe testa
Partxe testa

Partxe probak substantzia jakin batek larruazalaren hantura alergikoak eragiten dituen zehazteko erabiltzen dira. Elikagaiekiko erreakzio berantiarrak detektatzen ditu.[40][41]

Odol azterketak

Odol-azterketak alergiak frogatzeko beste modu bat da. Hala eta guztiz ere, hainbat desabantaila ditu, IgE alergenoak bakarrik detektatzen ditu eta alergeno posible guztientzat ez du funtzionatzen. RAST (Radioallergosorbent testing ingelesez) izeneko teknika bat erabiltzen da alergeno jakin baterako IgE antigorputzak detektatzeko. RASTetik lortutako puntuazioa balio prediktiboekin konparatzen da, RAST espezifiko batetik hartuak direnak. Puntuazioa balio prediktiboak baino handiagoa bada, pertsona horrek alergia hori izateko aukera asko daude. Proba honen abantaila bat alergeno asko aldi berean probatu ahal izatea da.[14]

CAP-RAST izeneko testak zehaztasun handiagoa du RAST testak baino. Alergeno bakoitzarekiko IgE kantitatea detektatu dezake.[42] Ikertzaileek "aurreikuspenezko balioak" zehaztu dituzte zenbait elikagairentzat, RAST probako emaitzekin alderatzeko. Pertsona baten RAST frogako puntuazioa janari horren aurreikusitako balioa baino handiagoa bada, janari hori janez gero erreakzio alergikoa (erupzioak eta anafilaxi erreakzioetara mugatua) izateko %95eko aukera du. Gaur egun, balio prediktiboak esnerako, arrautzetarako, kakahueterako, arrainerako, sojarako eta garirako daude eskuragarri.[43][44][45] Odol-azterketek ehunaka alergeno lagin bakar batetik frogatzea ahalbidetzen dute eta janari-alergiak eta arnastutakoak detektatu ditzakete. Hala ere, metodo honekin ezin dira antzeman IgE-bitartekaritza gabeko alergiak. Beste proba batzuk, janari alergia profila kasu, oraindik frogatu gabeko metodotzat hartzen dira eta haien erabilera ez da gomendatzen.[46]

Elikagai erronkak

Elikagai erronka testak, IgE alergenoak eragiten ez dituen alergiak detektatzeko erabili daiteke. Alergenoa pilula baten moduan ematen zaio pertsonari, alergenoa zuzenean jan dezan. Pertsona behatu egiten da seinaleak eta sintomak ikusteko. Elikagaien erronkaren arazoa ospitalean eta behaketa zorrotzarekin egin behar dela da, anafilaxia gertatzeko arriskuagatik.[14]

Elikagai-erronkak, batez ere itsu bikoitza teknika erabiliz eta plazeboekin kontrolatutakoak, janari-alergiak diagnostikatzeko metodorik onena dira, IgEk parte hartzen ez duen erreakzio gehienak barne. Elikagai erronka itsuetan, alergeno posiblea kapsula batean biltzen da, gaixoari ematen zaio eta erreakzio alergikoaren seinaleak edo sintomak ikusteko behatzen da.[47]

Diagnostiko diferentzialak

Diagnostiko diferentzial garrantzitsuak honako hauek dira:

Laktosarekiko intolerantzia, oro har bizitzan aurrerago garatzen da, baina paziente gazteetan agertu daiteke kasu larrietan. Entzima (laktasa) gabezia baten ondorioa da eta ez alergia bat, eta mendebaldekoak ez diren pertsona askok izan ohi dute.[48][49]

Zeliakia. Glutenarekiko intolerantzia iraunkorrak eragiten duen bitartean (gari, zekale, garagar eta oloan aurkitzen dea), ez da alergia edo intolerantzia sinple bat, baizik eta organo anitzei eragiten dien nahaste autoimmune kroniko bat, nagusiki heste meharrari eragiten diona.[50][51][52]

Kolon irritable sindromea[53]

C1 esterasa inhibitzaile gabezia (angioedema hereditarioa), gaixotasun arraro bat. Oro har, angioedema erasoak eragiten ditu, baina batzuetan sabeleko mina eta noizbehinkako beherakoa bakarrik eragin ditzake.[54]

Prebentzioa

Janari-alergietan prebentzio nagusia alergenorik ez jatea da. Horretarako hainbat piktograma erabiltzen dira menuetan.
Janari-alergietan prebentzio nagusia alergenorik ez jatea da. Horretarako hainbat piktograma erabiltzen dira menuetan.

Lau hilabete baino gehiagoz edoskitzeak dermatitis atopikoa, behi-esnearekiko alergia eta arnasestua saihestu lezake haurtzaroan.[55] Alergeno potentzialekiko esposizio goiztiarra babesgarria izan daiteke.[2] Zehazki, arrautza eta kakahueteei esposizio goiztiarrak alergiak izateko arriskua murrizten du.[4]

Alergia erreakzioa saihesteko, dieta zorrotza egin daiteke. Zaila da erreakzio bat sortzeko beharrezkoa den elikagai alergikoen kopurua zehaztea, beraz guztiz saihestu beharra dago. Zenbait kasutan, beste mota bateko esposizioak ere erreakzio hipersentsibleak eragin ditzakete, hala nola larruazaleko kontaktua, arnastea, musukatzea, kiroletan parte hartzea, odol transfusioa, kosmetikoak eta alkoholaren bidez.[14]

Arnasketa bidezko esposizioa

Alergeno ezagunen baporeen edo airean dauden partikulen bidezko erreakzioak gertatu daitezke, bai elikagaien industrian lan egiten duten pertsonengan baina baita etxeko egoeretan, jatetxeetan edo espazio mugatuetan ere, adibidez, hegazkinetan. Bi berrikuspenen arabera, arnas aparatuko sintomak arruntak dira, baina, kasu batzuetan, anafilaxia ere ematen da.[56][57] Arnasketa bidezko esposizioarengatik sorturiko alergia erreakzioak sortzen dituzten janari arruntenak kakahueteak, itsaskiak, lekaleak, intxaurrak eta behi-esnea dira.[56] Dilistak, lekak, txitxirioak eta arraina prestatzen sortutako baporeak alergiak eragin dituztela zehaztu da, erreakzio anafilaktikoak barne.[58][56]

Tratamendua

Elikagaien alergien tratamenduaren oinarria alergenoak dituzten elikagaiak guztiz saihestea da. Alergeno bat alergeno hori duen elikagaia kontsumituz sar daiteke gorputzera, edo alergenoarekin kontaktuan egon den gainazal bat ukituz eta ondoren hatz horiekin begiak edo sudurra ukituz. Oso sentikorrak diren pertsonentzat, elikagai problematikoa ukitu edo arnasteak ere alergia eragin dezake. Alergenoak guztiz saihestea konplexua da, elikagaietan alergeno kopuru txikien presentziaren adierazpena ez delako derrigorrezkoa (ikusi etiketen erregulazioa).

Elikadura ustekabean jan eta erreakzio sistemikoa (anafilaxia) gertatzen bada, epinefrina erabili beharko litzateke. Epinefrinaren bigarren dosi bat beharrezkoa izan daiteke erreakzio larrietan. Ondoren pertsona larrialdietara eraman behar da, tratamendu osagarriak eman ahal izateko. Beste tratamendu batzuk antihistaminikoak eta esteroideak dira.[59]

Epinefrina

Epinefrina autoinjektoreak anafilaxia tratatzeko erabilitzen diren gailuak dira, epinefrina dosi bat ematen dutenak.
Epinefrina autoinjektoreak anafilaxia tratatzeko erabilitzen diren gailuak dira, epinefrina dosi bat ematen dutenak.

Epinefrina (adrenalina) erreakzio alergiko larrien (anafilaxien) lehen mailako tratamendua da. Garaiz emanez gero, epinefrinak alergiaren efektuak alderantzikatu ahal izango ditu. Epinefrinak arnas aparatuaren hantura eta oztopoak arintzen ditu eta odol-zirkulazioa hobetzen du; zainak estutu egiten dira eta bihotz maiztasuna handitzen da, gorputzeko organoetarako zirkulazioa hobetuz. Epinefrina errezeta bidez autoinjektore batean dago eskuragarri.[14][60]

Antihistaminikoak

Antihistaminikoak alergia erreakzioaren sintoma arinagoak leundu ditzake, baina ez anafilaxiaren sintoma guztiak. Antihistaminikoek histaminaren eragina blokeatzen dute; odol zainak dilatatzea eta plasmaren proteinak pasatzen uztea. Histaminak ere hazkura eragiten du, nerbio sisteman eraginez.[14] Elikagaien alergietan emandako antihistaminiko arruntena difenidramina da.[61]

Esteroideak

Glukokortikoide esteroideak erreakzio alergikoetan askatzen diren kimikoek erasotzen sistema immunologikoko zelulak lasaitzeko erabiltzen dira. Esprai nasal moduan erabiltzen bada, tratamendu hau ez da anafilaxia tratatzeko erabili behar, esteroideak kontaktua egiten duen eremuetako sintomak bakarrik arintzen dituelako. Esteroideak ez erabiltzeko beste arrazoi bat hantura murrizteko behar duten denbora luzea da. Hala ere, esteroideak ere aho edo injekzio bidez hartu daitezke, horrela gorputzaren atal guztietara iritsi eta tratatu ahal izateko, baina denbora luzea behar izaten da eragina izateko.[14][62]

Epidemiologia

Haurretan alergiaren prebalentzia handiagoa bada ere, %50 inguruk 6 urte bete dituenean gainditu ditu.
Haurretan alergiaren prebalentzia handiagoa bada ere, %50 inguruk 6 urte bete dituenean gainditu ditu.

Elikagaien alergenorik arruntenek erreakzio alergiko guztien % 90 inguru sortzen dute.[63] Helduen artean itsaskiak, kakahueteak, fruitu lehorrak, arraina eta arrautza dira.[1] Haurren artean, esnea, arrautzak, kakahueteak eta fruitu lehorrak dira. Hiru urtetik beherako haurren %6 eta %8 artean janari-alergiak dituzte eta ia helduen % 4k janari-alergiak dituzte.[1]

Guztiz ulertzen ez diren arrazoiengatik, janari-alergien diagnostikoa ohikoagoa bihurtu da Mendebaldeko nazioetan.[64] Amerikako Estatu Batuetan, elikagaien alergiak hiru urte baino gutxiagoko haurren% 5ari eragiten dio[65] eta helduen %-3% 4ari.[66] Kanadan antzeko prebalentzia dago.[67]

Esnearen proteinari alergiak dituzten haurren% 75ek labean sukaldatutako esnekiak onartzen dituzte, hau da, madalenak, gailetak, tartak eta hidrolizatutako formulak.[68]

Esneari, arrautzari, sojari, kakahueteei, fruitu lehorrei eta gariari alergia dioten haurren %50 ingururi alergia gaindituko dute 6 urte betetzen dituztenean. 12 urte edo gehiagorekin oraindik ere alergiak dituztenek alergia gainditzeko %8 baino gutxiagoko aukera dute.[69]

Kakahueteak eta fruitu lehorren alergiak zailagoak dira gainditzen, nahiz eta azkeneko ikerketek[70] kakahueteei alergia dieten pertsonen% 20 inguruk eta fruitu lehorrei alergia dieten % 9 inguruk gainditu egiten dituztela erakusten duten.[71]

Japonian, soba-fideoak egiteko erabiltzen den suge-ilarraren irinari alergia izatea ohikoagoa da kakahueteei, fruitu lehorrei eta soja babarrunekin egindako janariari izatea baino.[72]

Gizartea eta kultura

Janari-alergia tasak gero eta handiagoak izan ala ez, elikagaien alergien kontzientzia bai handitu dela; haurren, gurasoen eta haien gertuko zaindarien bizi-kalitatean eraginez.[73][74][75][76] Ameriketako Estatu Batuetan, 2004ean Elikagaien Alergenoen Etiketatze eta Kontsumitzailearen Babeserako Legea martxan jarri zen. Honen arabera, elikagai-pakete bat kudeatzen den aldiro alergiek sortzen dituzten arazoei buruzko informazioa heltzen zaio jendeari, eta jatetxeek alergenoak ohartarazi behar dituzte haien menuetan. Culinary Institute of Americak, sukaldari eskola nagusi batek, alergenorik gabeko sukaldaritza ikastaroak eta irakaskuntzarako sukalde bereizi bat eskaintzen ditu.[77]

Europan, 2014ean Europako Batasunak 1169/2011 araua onartu zen[78], enbasatu gabeko janari guztietan alergia eta intolerantziak sortzen dituzten elikagai edo gehigarrien inguruko informazioa ematea behartzen duena. 14 talde alergeno sartzen dira arau honetan: glutena, itsaskiak, moluskuak, soja, esnekiak, fruitu lehorrak, kakahueteak, arrautzak, apioa, arraina, sulfitoak, sesamoa, ziapea eta eskuzuria.[79] Espainiak 126/2015 Errege Dekretu bidez zehaztu zuen arau hori, Euskal Herriko jatetxe, taberna eta hotelei eragiten diena.[80]

Eskola askok eskolara eramaten diren janarien inguruko protokoloak dituzte. Prebentzio horiek guztiak izan arren, alergia larriak dituzten pertsonak jakitun dira nahi gabeko esposizio bat izan dezaketela beste pertsonen etxeetan, eskolan edo jatetxeetan nahiko erraz.[81] Elikadurarekiko beldurrak bizi-kalitatean eragin handia du.[75][76] Azkenik, alergiak dituzten haurrei dagokionez, kideen ekintzak haien bizi-kalitateari eragiten dio. Jazarpen kasuak areagotu egiten da. Jazarpen honen barnean daude saihestu behar dituzten elikagaiekin nahita ukitzea edo ukitzeko mehatxuak edota haien alergenorik gabeko janaria nahita kutsatzea.[82] 2018ko animaziozko Peter Rabbit pelikulan, untxiek masustak erabiltzen dituzte bere lorategia babesten saiatzen ari den nekazari bati erreakzio anafilaktiko bat sorrarazteko. Protesta publiko askoren ondoren, Sony Picturesek eta zuzendariak barkamena eskatu zuten janari-alergiak era horretan tratatzeagatik.[83]

Etiketatzeari buruzko araudia

Alergenoen zerrenda elikagai batean
Alergenoen zerrenda elikagai batean

Elikagaien alergiak dituzten pertsonentzat elikagai jakin batzuek sortzen duten arriskua dela eta, zenbait herrialdeek elikagaien etiketak arautzen dituzten legediak onartu dituzte. Lege hauetan, kontsumitzaileei argi eta garbi jakinarazi behar zaie produktuak alergeno nagusiak edo hauetatik eratorritako osagaiak baldin baditu, beti ere nahita gehitutakoak badira. Hala eta guztiz ere, ez dago etiketatze-araurik azkeneko produktuak kutsadura gurutzatuagatik ager daitezkeen alergeno kantitate txikiak adierazteko, Brasilen izan ezik.[9][10][84][85][86][11][87]

Nahita gehitutako osagaiak

Janari batean nahita gehitutako osagaien artean alergenoak identifikatzeko araudia nahiko garatua dago. Europan, adibidez, 2015ean onartu zen arau berria[86], gerora Europar Batasuneko herrialde bakoitzak bere legedian txertatu duena.[88] Aurretik zeuden hainbat legeen ordezkoa da, aurreko arauak batu eta hedatzen dituelarik.[89] Lege honek enbasatu zein enbasatu gabeko janariei eragiten die eta 14 talde alergeno identifikatzen ditu.[90] Enbasatutako janarietan alergenoak dituzten osagaiak etiketan nabarmen azaldu behar dira, baita hauetatik eratorritakoak ere. Enbasatu gabeko janarietan aldiz, jatetxe zein hoteletako kartetan adibidez, eskaintzen den janariak dituen alergenoen berri eman behar da. Normalean piktograma ezberdinak erabiltzen dira horretarako.[91]

Amerikako Estatu Batuetan, bi lege ezberdinek arautzen dute enbasatutako janarietan alergenoen presentzia azaltzea, baina ez dago legerik enbasatu gabeko janarientzat.[92][93] FDAk erregulatutako janarientzat, 2004ean onartutako lege bat erabiltzen da eta 8 alergeno talde nagusien zein haietatik eratorritakoen inguruko arauak definitzen ditu.[84] FSISek erregulatzen dituen elikagaientzat ordea, araua ez da hain espezifikoa eta soilik elikagaien izen arrunta erabili behar dela arautzen du.[94][87]

Kutsadura gurutzatua

Nahita diren osagaiez gain kutsadura gurutzatua dela eta ager daitezkeen alergenoen inguruan informazioa ematearen balioa ez dago argi. Kutsadura gurutzatuak janari-katearen edozein momentutan zehar nahi gabe sartu diren alergenoei egiten die erreferentzia: material gordina garraiatzean, biltegiratze edo maneiatzean, prozesatzeko eta biltzeko ekipamendu berdina bi elikagairentzat erabiltzean…[9][10] Eremu honetako adituek proposatzen dute alergenoak etiketatzea kontsumitzaileentzat eta kontsumitzaile hauek artatu eta aholkatu behar dituzten osasun profesionalentzat baliagarria izan behar bada, hainbat akordio beharrezkoak direla. Horrela, behar bezala adostu beharko lirateke ze elikagaik behar dituzten etiketatzeak; zein den kantitate muga, non hortik behera etiketatzeak ez lukeen onurarik izango, eta alergenoak detektatzeko metodoen balidazioa; nahita edo nahi gabe kutsatu diren elikagaiak aztertzeko.[95][96]

Etiketatze arauak aldatu egin dira nahita gehitutako osagaiak etiketatzeko beharra eta borondatezko etiketatzea arautzeko. Azken hau, kautelazko alergenoen etiketatzea (ingelesez precautionary allergen labeling, PAL) deitu dena, "eduki ditzake" bezala ere ezaguna, produkzioan zehar nahigabe sortu daitekeen kutsadura gurutzatuaz ohartarazteko erabiltzen da.[9][97] PAL etiketatzea kontsumitzaileentzat nahasgarria izan liteke, batez ere abisuaren formulazioari buruzko esaldi ezberdinak egon daitezkeelako.[98][97]

2018an, Brasilen, Suitzan, Japonian, Argentinan eta Hegoafrikan bakarrik dago arautua etiketatze mota hau. Argentinak kautelazko alergenoen etiketatzea debekatzea erabaki zuen 2010ean eta, horren ordez, fabrikatzaileak fabrikazio-prozesua kontrolatzean eta nahita gehitutako osagaien etiketatzean jartzen du garrantzia. Hegoafrikak ez du PAL erabiltzea baimentzen orohar. Soilik fabrikatzaileek alergenoaren kutsadura gurutzatua gertatzea posible dela ziurtatzen duen arrisku txosten bat aurkezten bada erabili daiteke.[9] Suitzan eta Japonian erabiltzea debekatua dago. Australia eta Zeelanda Berrian gomendio bat dago PAL erabili ordez VITAL 2.0 (Vital Incidental Trace Allergen Labelling) gidalerroa erabiltzeko. Gidalerro honek alergeno ezberdinentzat muga dosiak zehazten ditu, baita muga horiek gaindituz gero etiketatzerakoan jarraitu beharreko arau zehatzak.[99][100] VITAL 2.0 Allergen Bureauk garatu zuen, elikagai-industriak babestutako gobernuz kanpoko erakundeak.[101] Europar Batasunak nahigabeko kontaminazioaren etiketatzea arautzeko prozesua abiarazi da, baina ez da espero 2024 urtea baino lehen argitaratzerik.[102]

Brasilen, 2016ko apiriletik aurrera, kutsadura gurutzatuaren aukera deklaratzea nahitaezkoa da. Horretarako, produktuak ez du nahita elikagai alergikorik ezta bere deribaturik izan behar, baina Produkzio Praktika Egokiak jarraitzea eta alergenoak kontrolatzeko neurriak hartzea ez dira nahikoak izan nahigabeko alergenoen presentzia ekiditeko. Alergenoak hauek dira: garia, zekalea, garagarra, oloa eta hibridoak, krustazeoak, arrautzak, arraina, kakahueteak, soja, ugaztun espezie guztien esnea, almendrak, hurrak, kaskamotzeak, fruitu lehorrak, makadamia fruitu lehorrak, intxaurrak, pinaziak eta gaztainak.[11]

Genetikoki eraldatutako elikagaiak

Janari transgenikoak, genetikoki eraldatutako organismoetatik (GEO) eratorritako elikagaiak ere deituak, erreakzio alergikoen erantzuleak izan daitezkeenaren ustea dago. Era berean, GEO elikagaien hedapenak alergia duten pertsonen ehunekoa handitzea (izan erreala edo nabaritutakoa) ekarri duela ere uste da.[103][104][105] Kezketako bat ingeniaritza genetikoak alergiak eragiten dituzten elikagaiak alergikoagoak egin ditzakeela da, hau da, zati txikiagoak nahikoak izango liratekeela erreakzio bat sortzeko.[105] Gaur egun, GEOn erabilera hedatua duten janarien artean, soja da alergeno arrunt gisa identifikatzen den bakarra. Hala eta guztiz ere, erreakzio alergikoak eragiten dituzten soja-proteinen kasuan, andui baten eta bestearen artean ezberdintasun gehiago dago hauen eta GEO moten artean baino.[104] Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionaleko 2016ko berrikuspen batek aipatu duenez, "Batzordeak ez du janari transgenikoen kontsumoaren eta janari-alergiaren prebalentzia handitzearen arteko erlaziorik aurkitu."[104]

Bigarren kezka bat espezie batetik bestera transferitutako geneek gaur egun bereziki alergikoak ez diren janarietan alergeno bat sartu dezaketela da. Soja-proteinaren kalitatea hobetzeko ikerketa bat bertan behera gelditu zen arrazoi honengatik. Izan ere Brasilgo intxaurren geneak gehitu zizkioten sojari eta ikerketan parte hartzen ari ziren pertsonetako batzuk, fruitu lehorrei alergia zietenak, eraldatutako sojarekin erreakzio bat jasan zuten.[103] StarLink artoarekin antzeko kasu bat gertatu zen baita ere.[106] Gaur egun, janari transgeniko batek gobernuen onarpena jaso aurretik, hainbat ezaugarri bete behar dira. Honako hauek dira: alergenoa al da espezie emailea? Transferitutako proteinen aminoazidoen sekuentzia ezagutzen diren proteina alergikoen sekuentzia baten antzekoa al da? Transferitutako proteinak digestioarekiko erresistenteak al dira, proteina alergiko askok partekatutako ezaugarri bat?[104] Azkenik, zenbait herrialdetan eskakizunak eta beste batzuetan gomendioak daude, elikagaien etiketan GEOak osagai bezala erabiltzen badituzte hala azaltzeko.[103] Elikagaien Segurtasuneko Zentroko 2015eko txosten baten arabera, 64 herrialdeek merkatuko GEO produktuak etiketatzea eskatzen dute.[107]

Ikerketa

Desentsibilizazio-teknika batzuk ikertuak izaten ari dira.[108] Ikerketa arloetako batzuk anti-E-immunoglobulina antigorputzak (omalizumab), ahozko tolerantzia indukzio espezifikoa eta mingain azpiko immunoterapia dira. Janari-alergietarako alergia immunoterapiaren onurak ez dira argiak, eta ez dira momentuz gomendatzen.[5]

Haurdunaldian, edoskitzean eta haurtzaroaren hasieran gantz-azido poliinsaturatuak sarrera handiagotzearen eraginen inguruko ikerketak egiten ari dira, honek haurtzaroan janari-alergiak garatzeko dagoen arriskuan duen eragina ikusteko. Bi berrikuspenen arabera, haurdunaldian amak omega-3, kate luzeko koipe-gantzak, hartzeak IgEk parte hartzen duen alergien eta ekzemen gutxitzea dakar bizitzaren lehen 12 hilabeteetan,[109][110] baina emaitzak ez ziren argiak 12 hilabeteen ondoren.[110] Berrikusketek ikerketetako frogak ez zirela kontsistenteak eta mugatuak zirela adierazten dute.[109][110] Edoskitzean gantz-azido poliinsaturatu askoko dieta egitearen ondorioak ez ziren adierazgarriak.[111] Haurretan, dietak gantz-azido poliinsaturatu asko duten olioekin osatzeak ez zuen eragiten janari-alergiak, ekzemak edo asma garatzeko arriskuan.[112]

Haurren alergiak tratatu edo prebenitzeko probiotikoen, prebiotikoen eta bien konbinazioen (sinbiotikoen) erabilera ikertzen ari da Berrikuspenen arabera, ekzema tratatzeko egokiak direla dirudi,[113][114][115] baina ez asma, arnasestua edo errinokonjuntibitisa.[116] Elikagaien alergiak prebenitzeko ebidentzia ez zen koherentea eta tratamendu hau oraindik ezin da gomendatu.[114][115][117][118]

Erreferentziak

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q (Ingelesez) (PDF) Food Allergy An Overview. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Sicherer, Scott H.; Sampson, Hugh A.. «Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment» Journal of Allergy and Clinical Immunology 133 (2): 291–307.e5.  doi:10.1016/j.jaci.2013.11.020. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  3. ↑ Nowak-Węgrzyn, Anna; Katz, Yitzhak; Mehr, Sam Soheil; Koletzko, Sibylle. «Non–IgE-mediated gastrointestinal food allergy» Journal of Allergy and Clinical Immunology 135 (5): 1114–1124.  doi:10.1016/j.jaci.2015.03.025. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  4. ↑ a b (Ingelesez) Ierodiakonou, Despo; Garcia-Larsen, Vanessa; Logan, Andrew; Groome, Annabel; Cunha, Sergio; Chivinge, Jennifer; Robinson, Zoe; Geoghegan, Natalie et al.. (2016-09-20). «Timing of Allergenic Food Introduction to the Infant Diet and Risk of Allergic or Autoimmune Disease» JAMA 316 (11)  doi:10.1001/jama.2016.12623. ISSN 0098-7484. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  5. ↑ a b Allergen Immunotherapy. 2015-06-17 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  6. ↑ (Ingelesez) «Making Sense of Allergies – Sense about Science» www.senseaboutscience.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  7. ↑ (Ingelesez) Coon, Eric R.; Quinonez, Ricardo A.; Moyer, Virginia A.; Schroeder, Alan R.. (2014-11-01). «Overdiagnosis: How Our Compulsion for Diagnosis May Be Harming Children» Pediatrics 134 (5): 1013–1023.  doi:10.1542/peds.2014-1778. ISSN 0031-4005. PMID 25287462. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  8. ↑ Ferreira, Cristina Targa; Seidman, Ernest. «Food allergy: a practical update from the gastroenterological viewpoint» Jornal de Pediatria 83 (1): 7–20.  doi:10.2223/jped.1587. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  9. ↑ a b c d e Allen, Katrina J.; Turner, Paul J.; Pawankar, Ruby; Taylor, Stephen; Sicherer, Scott; Lack, Gideon; Rosario, Nelson; Ebisawa, Motohiro et al.. (2014-12-01). «Precautionary labelling of foods for allergen content: are we ready for a global framework?» World Allergy Organization Journal 7: 52.  doi:10.1186/1939-4551-7-10. ISSN 1939-4551. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  10. ↑ a b c (Ingelesez) Nutrition, Center for Food Safety and Applied. «Consumers - Food Allergies: What You Need to Know» www.fda.gov (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  11. ↑ a b c (Portugesez) «Anvisa publica Guia sobre Programa de Controle de Alergênicos - Notícias - Anvisa» portal.anvisa.gov.br (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n (Ingelesez) «Food allergy: MedlinePlus Medical Encyclopedia» medlineplus.gov (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  13. ↑ (Ingelesez) Zuidmeer, Laurian; Ree, Ronald van. (2007-06-01). «Lipid transfer protein allergy: primary food allergy or pollen/food syndrome in some cases» Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 7 (3): 269–273.  doi:10.1097/aci.0b013e32814a5401. ISSN 1528-4050. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l H., Sicherer, Scott. (2006). Understanding and managing your child's food allergies. Johns Hopkins University Press ISBN 9780801884924. PMC 64098496..
  15. ↑ Food Allergy Initiative. 2008-09-14 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  16. ↑ Asthma and Allergy Foundation of America - Information About Asthma, Allergies, Food Allergies and More!. 2006-12-07 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  17. ↑ Food Sensitivity. 2011-02-13 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  18. ↑ Food Allergy Initiative - About Food Allergies. 2008-12-12 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  19. ↑ Rice Allergy - Page 2 - AllergyHealthOnline: Allergy Relief at AllergyHealthOnline: Asthma Treatment, Eczema and more!. 2006-05-23 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  20. ↑ Savage, Jessica H.; Matsui, Elizabeth C.; Skripak, Justin M.; Wood, Robert A.. «The natural history of egg allergy» Journal of Allergy and Clinical Immunology 120 (6): 1413–1417.  doi:10.1016/j.jaci.2007.09.040. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  21. ↑ Seafood (Fish, Crustaceans and Shellfish) - Priority food allergens [Health Canada, 2012. ] 2016-11-20 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  22. ↑ (Ingelesez) Schmalz, Gottfried; Bindslev, Dorthe Arenholt. (2008-10-10). Biocompatibility of Dental Materials. Springer Science & Business Media ISBN 9783540777823. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  23. ↑ (Ingelesez) Habif, Thomas P.. (2009-11-25). Clinical Dermatology E-Book. Elsevier Health Sciences ISBN 0323080375. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  24. ↑ (Ingelesez) Bope, Edward T.; Kellerman, Rick D.. (2013-11-14). Conn's Current Therapy 2014 E-Book. Elsevier Health Sciences ISBN 9780323225724. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  25. ↑ (Ingelesez) «Adverse Effects of Vaccines: Evidence and Causality : Health and Medicine Division» iom.nationalacademies.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  26. ↑ (Ingelesez) «2007 ICD-9-CM Diagnosis Code 691.8 : Other atopic dermatitis and related conditions» www.icd9data.com (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  27. ↑ (Ingelesez) Nutrition, Committee on. (2000-08-01). «Hypoallergenic Infant Formulas» Pediatrics 106 (2): 346–349.  doi:10.1542/peds.106.2.346. ISSN 0031-4005. PMID 10920165. (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  28. ↑ (Ingelesez) «Other Food Allergens | Food Allergy Research & Education» www.foodallergy.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  29. ↑ (Ingelesez) «Food allergy» nhs.uk (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  30. ↑ FIBMS, Mario Cassar MSc (London) CSci. «Food Allergy: Causes, Symptoms, Treatment, Tests & Diagnoses» www.foodreactions.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  31. ↑ Food allergy: Can it develop later in life? - MayoClinic.com. 2010-02-27 (Noiz kontsultatua: 2018-04-04).
  32. ↑ a b Immunobiology : the immune system in health and disease. (6th ed. argitaraldia) Garland Science 2005 ISBN 0815341016. PMC 60173180..
  33. ↑ Grimbaldeston, Michele A; Metz, Martin; Yu, Mang; Tsai, Mindy; Galli, Stephen J. «Effector and potential immunoregulatory roles of mast cells in IgE-associated acquired immune responses» Current Opinion in Immunology 18 (6): 751–760.  doi:10.1016/j.coi.2006.09.011. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  34. ↑ Holt, Patrick G; Sly, Peter D. «Th2 cytokines in the asthma late-phase response» The Lancet 370 (9596): 1396–1398.  doi:10.1016/s0140-6736(07)61587-6. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  35. ↑ Basomba, A.; Sastre, A.; Peláez, A.; Romar, A.; Campos, A.; García-Villalmanzo, A.. (August 1985). «Standardization of the prick test. A comparative study of three methods» Allergy 40 (6): 395–399. ISSN 0105-4538. PMID 4051141. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  36. ↑ Indrajana, T.; Spieksma, F. T.; Voorhorst, R.. (December 1971). «Comparative study of the intracutaneous, scratch and prick tests in allergy» Annals of Allergy 29 (12): 639–650. ISSN 0003-4738. PMID 5126839. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  37. ↑ Eduardo, Olivier, Celso; Pinto, Argentao, Daiana Guedes; Raquel, Acacia Pereira Goncalves dos Santos,; Mariana, Dias da Silva,; Regiane, Patussi Santos Lima,; Ricardo, de Lima Zollner,. (2013-04-19). [https://benthamopen.com/ABSTRACT/TOALLJ-6-9 «Skin Scrape Test: An Inexpensive and Painless Skin Test For Recognition Of Immediate Hypersensitivity In Children And Adults»] The Open Allergy Journal 6 (1) (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  38. ↑ Bernstein, I. Leonard; Li, James T.; Bernstein, David I.; Hamilton, Robert; Spector, Sheldon L.; Tan, Ricardo; Sicherer, Scott; Golden, David B. K. et al.. (March 2008). «Allergy diagnostic testing: an updated practice parameter» Annals of Allergy, Asthma & Immunology: Official Publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology 100 (3 Suppl 3): S1–148. ISSN 1081-1206. PMID 18431959. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  39. ↑ (Ingelesez) «Allergy testing TTR | AAAAI» The American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  40. ↑ Patch test in the diagnosis of food allergy. 2014-03-10 (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  41. ↑ Rokaite, Rūta; Labanauskas, Liutauras; Vaideliene, Laimute. (2004). «Role of the skin patch test in diagnosing food allergy in children with atopic dermatitis» Medicina (Kaunas, Lithuania) 40 (11): 1081–1087. ISSN 1648-9144. PMID 15547309. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  42. ↑ Food allergy: RAST vs CAP-RAST blood test. 2013-05-11 (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  43. ↑ Sampson, Hugh A.; Ho, Deborah G.. «Relationship between food-specific IgE concentrations and the risk of positive food challenges in children and adolescents☆☆☆★» Journal of Allergy and Clinical Immunology 100 (4): 444–451.  doi:10.1016/s0091-6749(97)70133-7. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  44. ↑ Sampson, Hugh A.. «Utility of food-specific IgE concentrations in predicting symptomatic food allergy» Journal of Allergy and Clinical Immunology 107 (5): 891–896.  doi:10.1067/mai.2001.114708..
  45. ↑ García-Ara, Carmen; Boyano-Martínez, Teresa; Díaz-Pena, José María; Martín-Muñoz, Flora; Reche-Frutos, Marta; Martín-Esteban, Manuel. «Specific IgE levels in the diagnosis of immediate hypersensitivity to cows’ milk protein in the infant» Journal of Allergy and Clinical Immunology 107 (1): 185–190.  doi:10.1067/mai.2001.111592. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  46. ↑ Wüthrich, B.. (2005). «Unproven techniques in allergy diagnosis» Journal of Investigational Allergology & Clinical Immunology 15 (2): 86–90. ISSN 1018-9068. PMID 16047707. (Noiz kontsultatua: 2018-04-07).
  47. ↑ (Ingelesez) Boyce, Joshua A.; Assa'ad, Amal; Burks, A. Wesley; Jones, Stacie M.; Sampson, Hugh A.; Wood, Robert A.; Plaut, Marshall; Cooper, Susan F. et al.. (2011-01-01). «Guidelines for the Diagnosis and Management of Food Allergy in the United States: Summary of the NIAID-Sponsored Expert Panel Report» Journal of the American Academy of Dermatology 64 (1): 175–192.  doi:10.1016/j.jaad.2010.11.020. ISSN 0190-9622. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  48. ↑ (Ingelesez) «Lactose Intolerance | NIDDK» National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  49. ↑ (Ingelesez) Reference, Genetics Home. «Lactose intolerance» Genetics Home Reference (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  50. ↑ (Ingelesez) «Celiac Disease | NIDDK» National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  51. ↑ «English | World Gastroenterology Organisation» www.worldgastroenterology.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  52. ↑ (Ingelesez) Tommasini, Alberto. (2011-08-28). «Ages of celiac disease: From changing environment to improved diagnostics» World Journal of Gastroenterology 17 (32)  doi:10.3748/wjg.v17.i32.3665. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  53. ↑ (Ingelesez) «Definition & Facts for Irritable Bowel Syndrome | NIDDK» National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  54. ↑ Zuraw, Bruce L.. (2008-09-04). «Hereditary Angioedema» New England Journal of Medicine 359 (10): 1027–1036.  doi:10.1056/NEJMcp0803977. ISSN 0028-4793. PMID 18768946. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  55. ↑ (Ingelesez) Greer, Frank R.; Sicherer, Scott H.; Burks, A. Wesley. (2008-01-01). «Effects of Early Nutritional Interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Children: The Role of Maternal Dietary Restriction, Breastfeeding, Timing of Introduction of Complementary Foods, and Hydrolyzed Formulas» Pediatrics 121 (1): 183–191.  doi:10.1542/peds.2007-3022. ISSN 0031-4005. PMID 18166574. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  56. ↑ a b c Leonardi, Salvatore; Pecoraro, Rossella; Filippelli, Martina; Miraglia del Giudice, Michele; Marseglia, Gianluigi; Salpietro, Carmelo; Arrigo, Teresa; Stringari, Giovanna et al.. (2014-07-01). «Allergic reactions to foods by inhalation in children» Allergy and Asthma Proceedings 35 (4): 288–294.  doi:10.2500/aap.2014.35.3755. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  57. ↑ (Ingelesez) James, John M.; Crespo, Jesús Fernández. (2007-07-01). «Allergic reactions to foods by inhalation» Current Allergy and Asthma Reports 7 (3): 167–174.  doi:10.1007/s11882-007-0017-z. ISSN 1529-7322. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  58. ↑ Vitaliti, G.; Pavone, P.; Spataro, G.; Giunta, L.; Guglielmo, F.; Falsaperla, R.. «Legumes steam allergy in childhood: Update of the reported cases» Allergologia et Immunopathologia 43 (2): 196–202.  doi:10.1016/j.aller.2013.09.009. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  59. ↑ User, Super. «Food Allergy & Anaphylaxis, 2012 | EAACI.org» www.eaaci.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  60. ↑ Lieberman, Phillip; Nicklas, Richard A.; Oppenheimer, John; Kemp, Stephen F.; Lang, David M.; Bernstein, David I.; Bernstein, Jonathan A.; Burks, A. Wesley et al.. «The diagnosis and management of anaphylaxis practice parameter: 2010 Update» Journal of Allergy and Clinical Immunology 126 (3): 477–480.e42.  doi:10.1016/j.jaci.2010.06.022..
  61. ↑ (Ingelesez) «Diphenhydramine Hydrochloride Monograph for Professionals - Drugs.com» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  62. ↑ (Ingelesez) Choo, K. J. L.; Simons, E.; Sheikh, A.. (2010-10-01). «Glucocorticoids for the treatment of anaphylaxis: Cochrane systematic review» Allergy 65 (10): 1205–1211.  doi:10.1111/j.1398-9995.2010.02424.x. ISSN 1398-9995. (Noiz kontsultatua: 2018-04-09).
  63. ↑ Food Allergy Research & Education. 2013-12-09 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  64. ↑ Kagan, Rhoda Sheryl. (2003-2). «Food allergy: an overview.» Environmental Health Perspectives 111 (2): 223–225.  doi:10.1289/ehp.5702. ISSN 0091-6765. PMID 12573910. PMC PMC1241355. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  65. ↑ Sampson, Hugh A. «Update on food allergy☆» Journal of Allergy and Clinical Immunology 113 (5): 805–819.  doi:10.1016/j.jaci.2004.03.014. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  66. ↑ SICHERER, S; SAMPSON, H. «9. Food allergy» Journal of Allergy and Clinical Immunology 117 (2): S470–S475.  doi:10.1016/j.jaci.2005.05.048..
  67. ↑ Food Allergies - Food Safety. 2007-06-14 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  68. ↑ Tolerance of a cow's milk-based hydrolyzed formula in patients with eosinophilic esophagitis triggered by milk. - PubMed - NCBI. 2016-11-28 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  69. ↑ Asthma and Allergy Foundation of America - Information About Asthma, Allergies, Food Allergies and More!. 2007-10-27 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  70. ↑ Cómo superar las alergias alimentarias - Children's Memorial Hospital (Chicago, IL). 2007-10-20 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  71. ↑ Fleischer, David M.; Conover-Walker, Mary Kay; Matsui, Elizabeth C.; Wood, Robert A.. «The natural history of tree nut allergy» Journal of Allergy and Clinical Immunology 116 (5): 1087–1093.  doi:10.1016/j.jaci.2005.09.002. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  72. ↑ Urisu, Atsuo; Ebisawa, Motohiro; Ito, Komei; Aihara, Yukoh; Ito, Setsuko; Mayumi, Mitsufumi; Kohno, Yoichi; Kondo, Naomi. «Japanese Guideline for Food Allergy 2014» Allergology International 63 (3): 399–419.  doi:10.2332/allergolint.14-rai-0770. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  73. ↑ Ravid, Noga L.; Annunziato, Ronen Arnon; Ambrose, Michael A.; Chuang, Kelley; Mullarkey, Chloe; Sicherer, Scott H.; Shemesh, Eyal; Cox, Amanda L.. «Mental Health and Quality-of-Life Concerns Related to the Burden of Food Allergy» Psychiatric Clinics of North America 38 (1): 77–89.  doi:10.1016/j.psc.2014.11.004. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  74. ↑ Morou, Z.; Tatsioni, A.; Dimoliatis, I. D. K.; Papadopoulos, N. G.. (2014). «Health-related quality of life in children with food allergy and their parents: a systematic review of the literature» Journal of Investigational Allergology & Clinical Immunology 24 (6): 382–395. ISSN 1018-9068. PMID 25668890. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  75. ↑ a b (Ingelesez) Lange, Lars. (2014-11-01). «Quality of life in the setting of anaphylaxis and food allergy» Allergo Journal International 23 (7): 252–260.  doi:10.1007/s40629-014-0029-x. ISSN 2197-0378. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  76. ↑ a b (Ingelesez) Velde, Jantina L. van der; Dubois, Anthony E. J.; Blok, Bertine M. J. Flokstra-de. (2013-12-01). «Food Allergy and Quality of Life: What Have We Learned?» Current Allergy and Asthma Reports 13 (6): 651–661.  doi:10.1007/s11882-013-0391-7. ISSN 1529-7322. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  77. ↑ (Ingelesez) «Allergen-Free Dining Oasis Comes to the CIA | Culinary Institute of America» www.ciachef.edu (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  78. ↑ (Gaztelaniaz) (PDF) Reglamento (UE) No 1169/2011 del Parlamento Europeo y del Consejo. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  79. ↑ (Gaztelaniaz) «14 Grupos de alérgenos que debes informar con la ley de información alimentaria» Asesoría Especialista Hostelería | Assetur Asesores 2017-03-20 (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  80. ↑ (Gaztelaniaz) «BOE.es - Documento BOE-A-2015-2293» www.boe.es (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  81. ↑ Shah, Ekta; Pongracic, Jacqueline. (August 2008). «Food-induced anaphylaxis: who, what, why, and where?» Pediatric Annals 37 (8): 536–541. ISSN 0090-4481. PMID 18751571. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  82. ↑ (Ingelesez) Fong, Andrew T; Katelaris, Constance H; Wainstein, Brynn. (2017-07-01). «Bullying and quality of life in children and adolescents with food allergy» Journal of Paediatrics and Child Health 53 (7): 630–635.  doi:10.1111/jpc.13570. ISSN 1440-1754. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  83. ↑ (Ingelesez) Fortin, Jacey. (2018-02-12). «Sony Apologizes for ‘Peter Rabbit’ Movie’s Allergy Scene» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  84. ↑ a b (Ingelesez) «WebCite query result» www.webcitation.org (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  85. ↑ (Ingelesez) Commissioner, Office of the. «Consumer Updates - Have Food Allergies? Read the Label» www.fda.gov (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  86. ↑ a b (Ingelesez) Agency, Food Standards. «European Food Information to Consumers Regulation No 1169/2011 (FIC) | Food Standards Agency» www.food.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  87. ↑ a b (Ingelesez) How do you know if food was produced in a facility that also uses an allergic ingredient?. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  88. ↑ (Gaztelaniaz) «Aecosan - Agencia Española de Consumo, Seguridad Alimentaria y Nutrición» www.aecosan.msssi.gob.es (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  89. ↑ (Gaztelaniaz) «Aecosan - Agencia Española de Consumo, Seguridad Alimentaria y Nutrición» www.aecosan.msssi.gob.es (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  90. ↑ (Gaztelaniaz) «Legislación sobre declaración obligatoria de alergenos alimentarios. | SEICAP - Profesionales» www.seicap.es (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  91. ↑ (Ingelesez) Agency, Food Standards. «Allergy and intolerance: guidance for businesses | Food Standards Agency» www.food.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  92. ↑ Roses, Jonathan B.. (2011). «Food allergen law and the Food Allergen Labeling and Consumer Protection Act of 2004: falling short of true protection for food allergy sufferers» Food and Drug Law Journal 66 (2): 225–242, ii. ISSN 1064-590X. PMID 24505841. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  93. ↑ (Ingelesez) Affairs, Center for Food Safety and Applied Nutrition,Office of Regulatory. «Allergens - Food Allergen Labeling And Consumer Protection Act of 2004 Questions and Answers» www.fda.gov (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  94. ↑ (Ingelesez) (PDF) Food Ingredients of Public Health Concern. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  95. ↑ (Ingelesez) Mills, E. N. C.; Valovirta, E.; Madsen, C.; Taylor, S. L.; Vieths, S.; Anklam, E.; Baumgartner, S.; Koch, P. et al.. (2004-12-01). «Information provision for allergic consumers - where are we going with food allergen labelling?» Allergy 59 (12): 1262–1268.  doi:10.1111/j.1398-9995.2004.00720.x. ISSN 1398-9995. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  96. ↑  doi:10.1159/000373910..
  97. ↑ a b (Ingelesez) DunnGalvin, A.; Chan, C.-H.; Crevel, R.; Grimshaw, K.; Poms, R.; Schnadt, S.; Taylor, S. L.; Turner, P. et al.. (2015-09-01). «Precautionary allergen labelling: perspectives from key stakeholder groups» Allergy 70 (9): 1039–1051.  doi:10.1111/all.12614. ISSN 1398-9995. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  98. ↑ Zurzolo, Giovanni A.; Courten, Maximilian de; Koplin, Jennifer; Mathai, Michael L.; Allen, Katrina J.. «Is advising food allergic patients to avoid food with precautionary allergen labelling out of date?» Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 16 (3): 272–277.  doi:10.1097/aci.0000000000000262. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  99. ↑ Allen, Katrina J.; Remington, Benjamin C.; Baumert, Joseph L.; Crevel, Rene W.R.; Houben, Geert F.; Brooke-Taylor, Simon; Kruizinga, Astrid G.; Taylor, Steve L.. «Allergen reference doses for precautionary labeling (VITAL 2.0): Clinical implications» Journal of Allergy and Clinical Immunology 133 (1): 156–164.  doi:10.1016/j.jaci.2013.06.042..
  100. ↑ Taylor, Steve L.; Baumert, Joseph L.; Kruizinga, Astrid G.; Remington, Benjamin C.; Crevel, Rene W.R.; Brooke-Taylor, Simon; Allen, Katrina J.; Houben, Geert. «Establishment of Reference Doses for residues of allergenic foods: Report of the VITAL Expert Panel» Food and Chemical Toxicology 63: 9–17.  doi:10.1016/j.fct.2013.10.032. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  101. ↑ (Ingelesez) «VITAL ® Voluntary Incidental Trace Allergen Labelling| Allergen Bureau» The Allergen Bureau (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  102. ↑ Popping, Bert; Diaz-Amigo, Carmen. (2018-01-01). «European Regulations for Labeling Requirements for Food Allergens and Substances Causing Intolerances: History and Future» Journal of AOAC International 101 (1): 2–7.  doi:10.5740/jaoacint.17-0381. (Noiz kontsultatua: 2018-04-10).
  103. ↑ a b c (Ingelesez) Lee, TH; Centre, Allergy; Hospital, Hong Kong Sanatorium and; Valley, Happy; Kong, Hong; Ho, HK; Leung, TF. «Genetically modified foods and allergy» Hong Kong Medical Journal  doi:10.12809/hkmj166189. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  104. ↑ a b c d Dunn, S. Eliza; Vicini, John L.; Glenn, Kevin C.; Fleischer, David M.; Greenhawt, Matthew J.. «The allergenicity of genetically modified foods from genetically engineered crops» Annals of Allergy, Asthma & Immunology 119 (3): 214–222.e3.  doi:10.1016/j.anai.2017.07.010. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  105. ↑ a b Selb, R.; Wal, J.M.; Moreno, F.J.; Lovik, M.; Mills, C.; Hoffmann-Sommergruber, K.; Fernandez, A.. «Assessment of endogenous allergenicity of genetically modified plants exemplified by soybean – Where do we stand?» Food and Chemical Toxicology 101: 139–148.  doi:10.1016/j.fct.2017.01.014. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  106. ↑ Bucchini, Luca; Goldman, Lynn R.. «Starlink Corn: A Risk Analysis» Environmental Health Perspectives 110 (1): 5–13.  doi:10.1289/ehp.021105..
  107. ↑ (Ingelesez) «Center for Food Safety | International Labeling Laws» Center for Food Safety (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  108. ↑ Nowak-Węgrzyn, Anna; Sampson, Hugh A.. «Future therapies for food allergies» Journal of Allergy and Clinical Immunology 127 (3): 558–573.  doi:10.1016/j.jaci.2010.12.1098. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  109. ↑ a b (Ingelesez) Best, Karen P; Gold, Michael; Kennedy, Declan; Martin, James; Makrides, Maria. (2016-01-01). «Omega-3 long-chain PUFA intake during pregnancy and allergic disease outcomes in the offspring: a systematic review and meta-analysis of observational studies and randomized controlled trials» The American Journal of Clinical Nutrition 103 (1): 128–143.  doi:10.3945/ajcn.115.111104. ISSN 0002-9165. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  110. ↑ a b c (Ingelesez) Gunaratne, Anoja W.; Makrides, Maria; Collins, Carmel T.. (2015-07-22). «Maternal prenatal and/or postnatal n‐3 long chain polyunsaturated fatty acids (LCPUFA) supplementation for preventing allergies in early childhood» The Cochrane Library (John Wiley & Sons, Ltd)  doi:10.1002/14651858.cd010085.pub2. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  111. ↑ Waidyatillake, N. T.; Dharmage, S. C.; Allen, K. J.; Lodge, C. J.; Simpson, J. A.; Bowatte, G.; Abramson, M. J.; Lowe, A. J.. (February 2018). «Association of breast milk fatty acids with allergic disease outcomes-A systematic review» Allergy 73 (2): 295–312.  doi:10.1111/all.13300. ISSN 1398-9995. PMID 28869762. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  112. ↑ Schindler, Tim; Sinn, John Kh; Osborn, David A.. (2016-10-28). «Polyunsaturated fatty acid supplementation in infancy for the prevention of allergy» The Cochrane Database of Systematic Reviews 10: CD010112.  doi:10.1002/14651858.CD010112.pub2. ISSN 1469-493X. PMID 27788565. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  113. ↑ Chang, Yung-Sen; Trivedi, Michelle K.; Jha, Ayan; Lin, Yen-Feng; Dimaano, Liezeel; García-Romero, Maria T.. (March 2016). «Synbiotics for Prevention and Treatment of Atopic Dermatitis: A Meta-analysis of Randomized Clinical Trials» JAMA pediatrics 170 (3): 236–242.  doi:10.1001/jamapediatrics.2015.3943. ISSN 2168-6211. PMID 26810481. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  114. ↑ a b Cuello-Garcia, Carlos A.; Brożek, Jan L.; Fiocchi, Alessandro; Pawankar, Ruby; Yepes-Nuñez, Juan José; Terracciano, Luigi; Gandhi, Shreyas; Agarwal, Arnav et al.. (October 2015). «Probiotics for the prevention of allergy: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials» The Journal of Allergy and Clinical Immunology 136 (4): 952–961.  doi:10.1016/j.jaci.2015.04.031. ISSN 1097-6825. PMID 26044853. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  115. ↑ a b Osborn, David A.; Sinn, John K. H.. (2013-03-28). «Prebiotics in infants for prevention of allergy» The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD006474.  doi:10.1002/14651858.CD006474.pub3. ISSN 1469-493X. PMID 23543544. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  116. ↑ Zuccotti, G.; Meneghin, F.; Aceti, A.; Barone, G.; Callegari, M. L.; Di Mauro, A.; Fantini, M. P.; Gori, D. et al.. (November 2015). «Probiotics for prevention of atopic diseases in infants: systematic review and meta-analysis» Allergy 70 (11): 1356–1371.  doi:10.1111/all.12700. ISSN 1398-9995. PMID 26198702. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  117. ↑ Zhang, Guo-Qiang; Hu, Hua-Jian; Liu, Chuan-Yang; Zhang, Qiao; Shakya, Shristi; Li, Zhong-Yue. (February 2016). «Probiotics for Prevention of Atopy and Food Hypersensitivity in Early Childhood: A PRISMA-Compliant Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials» Medicine 95 (8): e2562.  doi:10.1097/MD.0000000000002562. ISSN 1536-5964. PMID 26937896. PMC PMC4778993. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).
  118. ↑ de Silva, D.; Geromi, M.; Panesar, S. S.; Muraro, A.; Werfel, T.; Hoffmann-Sommergruber, K.; Roberts, G.; Cardona, V. et al.. (February 2014). «Acute and long-term management of food allergy: systematic review» Allergy 69 (2): 159–167.  doi:10.1111/all.12314. ISSN 1398-9995. PMID 24215577. (Noiz kontsultatua: 2018-04-11).

Kanpo estekak