Η Φωκίδα παραδοσιακά είχε δύο επαρχίες, την Παρνασσίδα και τη Δωρίδα. Πλέον οι επαρχίες έχουν καταργηθεί ως διοικητική διαίρεση, αλλά οι δύο περιοχές διατηρούνται ως Δήμοι: ο Δήμος Δελφών και ο Δήμος Δωρίδας αντιστοίχως.
Είναι από τους πιο ορεινούς νομούς της Ελλάδας με εναλλασσόμενο γεωμορφολογικό τοπίο, αφού περιλαμβάνει τέσσερα από τα υψηλότερα βουνά της χώρας, την Γκιώνα, τον Παρνασσό, τα Βαρδούσια και την Οίτη, με πετρώδες, αλλά και πολλές φορές κατάφυτο τοπίο, ενώ ταυτόχρονα διαθέτει την Λίμνη του Μόρνου από την οποία υδροδοτείται η Αθήνα και το Κρισσαίο Πεδίο, ίσως την μεγαλύτερη έκταση με ελιές που υπάρχει σήμερα.
Αξιοθέατα - Τουρισμός
Πόλο έλξης στην περιοχή αποτελούν οι ιστορικοί Δελφοί με το Αρχαιολογικό Μουσείο και τον τεράστιο Αρχαιολογικό Χώρο που το περιβάλει, με μεγάλη επισκεψιμότητα από τουρίστες που έρχονται από κάθε μέρος της Γης. Η περιοχή είναι γεμάτη ναούς, ενώ ξεχωρίζουν συγκεκριμένα ο Θώλος της Αθηνάς Προναίας, ο Ναός του Απόλλωνα, το αρχαίο Θέατρο και το Στάδιο. Από τους Δελφούς περνάει και το ιστορικό μονοπάτι Κίρρας-Δελφών το οποίο περνά από τον Αρχαιολογικό Χώρο και την Κασταλία Πηγή και η προέκταση προς την άλλη κατεύθυνση οδηγεί στο Κορύκειο Άνδρο.
Ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς
Το γραφικό Γαλαξίδι αποτελεί ιδανικό προορισμό για εκδρομή και έχει χαρακτηριστεί πολη-μουσείο. Η ναυτοπολιτεία, διατηρεί την αρχιτεκτονική που επικρατούσε την περίοδο της Τουρκοκρατίας και είναι γεμάτη αρχοντικά αφού το Γαλαξίδι ήταν ιδιαίτερα πλούσιο την εποχή αυτή. Συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Ειδικά κάθε Καθαρά Δευτέρα, με το έθιμο του Αλευρομουτζουρωματος, "βουλιάζει από τον κόσμο".
Απερίγραπτης φυσικής ομορφιάς είναι και τα πανέμορφα τοπία των βουνών της Γκιώνας, των Βαρδουσίων και της Οίτης (βουνό και με μυθολογική σημασία εφόσον στο χωριό Πυρά Οίτης κάηκε ζωντανός και αποθεώθηκε ο Ηρακλής), με τα γραφικά χωριά της ορεινής Φωκίδας να ξεχωρίζουν.
Τα Τροιζόνια
Επίσης ιδιαίτερα δημοφιλής περιοχή για εκδρομές, ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο, είναι η παραθαλάσσια Δωρίδα. Διαθέτει πολλές παραλίες και γραφικά χωριά όπως η Σεργούλα, το Μοναστηράκι, ο Άγιος Νικόλαος αλλά και η κωμόπολη της Ερατεινής. Το χωριό-νησί που κάνει ακόμα πιο διάσημη την περιοχή όμως, είναι τα γραφικά Τροιζόνια που διαθέτουν φυσικό λιμάνι, διαμορφωμένο τα τελευταία χρόνια σε μαρίνα σκαφών αναψυχής, που πλέουν στον Κορινθιακό.
Προϊστορικοί κάτοικοι της Φωκίδας ήταν οι Πελασγοί ενώ αργότερα ήρθαν σε αυτή οι Αιολείς και τελευταίοι οι Δωριείς. Η ανάμειξη όλων αυτών είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία της Ελληνικής φυλής των Φωκιέων. Η Φωκίδα, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία και κατά την επικρατέστερη άποψη, πήρε το όνομά της από τον Φώκο, γιο του Ορτυνίωνα, που ήταν ο αρχηγός των Δωριέων Κορινθίων που κυρίευσαν την περιοχή και μετονομάστηκαν σε Φωκείς. Ήταν διάσημη για το σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας, το Μαντείο των Δελφών που βρισκόταν στον «ομφαλό της γης», τους Δελφούς.
Ο 'Ομφαλός της Γης'
Στην αρχαιότητα η Φωκίδα ήταν μεγαλύτερη από την σημερινή. Τα σύνορά της ήταν ανατολικότερα και εκτεινόταν μέχρι το σημερινό Στείρι, ενω συμπεριλάμβανε και την Οζολία Λοκρίδα. Οι σπουδαιότερες πόλεις της Φωκίδας ήταν οι Δελφοί, η Κίρρα, η Ναύπακτος, το Χρισσό, η Ελάτεια, η Άμφισσα, η Μυωνία (σημερινή Αγία Ευθυμία), η Υάμπολη, η Δαυλίδα (σημερινή Δαύλεια), το Χάλαιον, η Οιάνθεια (σημερινό Γαλαξίδι), ο Φύσκος (σημερινό Μαλανδρίνο) ο Τολοφώνας και το Ευπάλιον.
Η πρώτη αναφορά των Φωκέων στην ιστορία γίνεται από τον Όμηρο, που αναφέρει εννέα συνολικά Φωκικές πόλεις που έλαβαν μέρος στην Τρωική Εκστρατεία. Τα επόμενα χρόνια στην περιοχή της Φωκίδας εγκαταστάθηκαν Δωριείς οι οποίοι αφομοιώθηκαν σταδιακά από τον ντόπιο πληθυσμό, διαμορφώνοντας το φύλο των Φωκέων.
Από τον 8ο αιώνα, όταν πλέον επικράτησε η λατρεία του Απόλλωνα, το ιερό των Δελφών απέκτησε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ενώ η επιρροή του εξαπλώθηκε σταδιακά σε ένα μεγάλο τμήμα του ευρύτερου χώρου της ανατολικής Μεσογείου. Σημαντικός αριθμός αφιερωμάτων που βρέθηκαν στους Δελφούς, προέρχεται ακόμα και από περιοχές της Συρίας και της Αρμενίας, γεγονός που μαρτυρά την έκταση της επιρροής του ιερού. Λόγω του μεγάλου κύρους του μαντείου, οι ελληνικές πόλεις κατέφευγαν σ’ αυτό για να βοηθηθούν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του αποικισμού, όπου οι μητροπόλεις κατέφευγαν στο μαντείο για να το συμβουλευτούν, για την επιλογή κατάλληλης θέσης για την ίδρυση αποικίας. Το ιερό των Δελφών έγινε σταδιακά κέντρο της σημαντικότερης Αμφικτυονίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου, Η Αμφικτυονία αυτή που έγινε γνωστή ως Δελφική Αμφικτυονία, ήταν μία ομοσπονδιακή ένωση δώδεκα φυλών με θρησκευτικό κυρίως χαρακτήρα.
Ο Θόλος των Δελφών
Οι Φωκείς ξεπρόβαλαν στην πολεμική ιστορία κυρίως κατά την διάρκεια του Πρώτου Ιερού Πολέμου. Η αφορμή για το ξέσπασμα αυτού του πολέμου ήταν πως οι κάτοικοι της Κίρρας εκμεταλλεύονταν τους προσκυνητές του μαντείου των Δελφών. Η Δελφική Αμφικτυονία, της οποίας τότε ηγούνταν οι Θεσσαλοί, ήθελε να αποκτήσει τον έλεγχο του μαντείου και έτσι το 595 π.Χ. περίπου ξέσπασε πόλεμος μεταξύ της Δελφικής Αμφικτυονίας και των Φωκέων ο οποίος είχε διάρκεια δέκα χρόνια και τελείωσε με ήττα των τελευταίων. Μετά τον πόλεμο οι Φωκείς υποδουλώθηκαν στους Θεσσαλούς. και λίγο μετά, πιθανόν το 590π.Χ., αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Φωκική συμπολιτεία για να αντιμετωπίσουν τους επικυριαρχούς τους Θεσσαλούς. Η υποδούλωση στους Θεσσαλούς ενίσχυσε τους δεσμούς μεταξύ των Φωκικών πόλεων οι οποίες κατάφεραν τελικά να απελευθερωθούν το 571 π.Χ. όταν οι Θεσσαλοί ηττήθηκαν από τους Βοιωτούς και αναγκάστηκαν να αποσυρθούν και από την Φωκίδα. Το 510 π.Χ. αντιμετώπισαν νικηφόρα τον Θεσσαλικό στρατό στην μάχη της Υάμπολης και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους. Μετά την μάχη αυτή, οι Φωκείς δεν απειλήθηκαν ξανά από τους βόρειους γείτονές τους.
Οι Φωκείς ήταν οι μόνοι από τις κεντρικές και βόρειες ελληνικές χώρες που δεν πήγαν με το μέρος των Περσών όταν ο Ξέρξης, εκστράτευσε εναντίον της Ελλάδας. Συμμετείχαν με αξιόλογο στράτευμα στην μάχη των Θερμοπυλών. Μετά την ήττα των Ελλήνων στις Θερμοπύλες ο περσικός στρατός διέσχισε την Φωκίδα προκαλώντας τεράστιες καταστροφές στις Φωκικές πόλεις. Οι πόλεις της Φωκίδας όμως που παρέμεναν ελεύθερες συνέχισαν να βοηθούν τον ελληνικό στρατό.
Η κατάληψη του κάστρου των Σαλώνων 1821, Louis Dupré (1825)
Τα χρόνια που ακολούθησαν τους περσικούς πολέμους οι Φωκείς λόγω της στάσης τους να εναντιωθούν στους Πέρσες βρέθηκαν να έχουν αναβαθμισμένο ρόλο στα γεγονότα της αρχαίας Ελλάδας. Το 457 π.Χ. οι Αθηναίοι τους παρέδωσαν το μαντείο των Δελφών, γεγονός που προκάλεσε την επέμβαση της Σπάρτης με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο Δεύτερος Ιερός Πόλεμος. Οι Φωκείς μετά το τέλος του πολέμου διατήρησαν τον έλεγχο του μαντείου μέχρι την Νικίειο Ειρήνη το 421 π.Χ. οπότε και ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο. Κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα όταν κυριάρχησε στον ελλαδικό χώρο η Θήβα η Φωκίδα υποχρεώθηκε να συμμετάσχει στην συμμαχία της Θήβας. Η άρνηση των Φωκέων να στείλουν στρατό να βοηθήσει την Θήβα κατά την εκστρατεία των Θηβαίων στην Πελοπόννησο έστρεψε την τελευταία εναντίον τους. Η Θήβα για να τιμωρήσει τους Φωκείς τους κατηγόρησε στο Αμφικτυονικό συνέδριο πως είχαν καλλιεργήσει μέρος των ιερών κτημάτων των Δελφών. Το Αμφικτυονικό συνέδριο αποφάσισε να τους επιβάλλει βαρύ πρόστιμο το οποίο οι Φωκείς αδυνατούσαν να πληρώσουν. Οι Φωκείς τότε αποφάσισαν να αντιδράσουν στην απόφαση. Εξέλεξαν στρατηγό τον Φιλόμηλο και με την βοήθεια της Σπάρτης έφτιαξαν έναν στρατό 5.000 αντρών με τον οποίο κατέλαβαν το μαντείο των Δελφών και προσπάθησαν να ακυρώσουν την απόφαση. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή του Τρίτου Ιερού Πολέμου στον οποίο ηττήθηκαν. Τελικά το 346 π.Χ. οι Φωκείς αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Η ποινή που τους επιβλήθηκε ήταν πολύ σκληρή καθώς υποχρεώθηκαν να πληρώνουν 60 τάλαντα ετησίως για να ξεπληρώσουν τους θησαυρούς που αφαίρεσαν από τους Δελφούς ενώ τους αφαιρέθηκαν και οι δύο ψήφοι που είχαν στο Αμφικτυονικό συνέδριο οι οποίοι δόθηκαν στους Μακεδόνες. Κατά την διάρκεια του Τέταρτου Ιερού Πολέμου που ξέσπασε έξι χρόνια μετά οι Φωκικές πόλεις που αναμίχθηκαν καταστράφηκαν από τον Μακεδονικό στρατό. Στην συνέχεια η Φωκίδα παρήκμασε. Από το 301 π.Χ. οι Φωκείς συμμάχησαν με την Αιτωλική Συμπολιτεία που απέκτησε τον έλεγχο του μαντείου των Δελφών σε αυτό το διάστημα, ενώ κατάφερε να αντιμετωπίσει μαζί με τους Θεσσαλούς την γαλατική επιδρομή του 279 π.Χ.
Το Αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξίδι αποτελεί σημαντικό έθιμο για την περιοχή. Άτομα από όλη την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό συρρέουν στο Γαλαξίδι κάθε Καθαρά Δευτέρα με σκοπό να συμμετάσχουν σε ένα από τα πιο ανατρεπτικά και γεμάτα ενέργεια έθιμα της Αποκριάς. Η αδρεναλίνη να ανεβαίνει στα ύψη, όλοι οι συμμετέχοντες ξεχύνονται, με αυτοσχέδια άρματα ή πεζοί, στο Λιμάνι της ναυτοπολιτείας και ο «πόλεμος» αρχίζει. Τόνοι από αλεύρι και φούμο εκτοξεύονται προς κάθε κατεύθυνση και όλοι βάφονται στα χρώματα του παιχνιδιού. Το αλεύρι διανέμεται δωρεάν από το Δήμο. Οι λιγότερο τολμηροί μπορούν να το απολαύσουν από την απέναντι πλευρά του λιμανιού …ασφαλείς.
Κάθε 6 Γενάρη, ανήμερα των Φώτων, πλήθος κόσμου από την Φωκίδα και τις γύρω περιοχές συγκεντρώνεται στην Ιτέα όπου τα Θεοφάνια γιορτάζονται μεγαλοπρεπώς. Θαρραλέοι κολυμβητές βουτούν στα παγωμένα νερά της Ιτέας,με σκοπό να πιάσουν τον σταυρό, ενώ πλήθος κόσμου από όλη τη Φωκίδα και την γύρω περιοχή κατακλύζει το λιμάνι της Ιτέας. Ακολουθεί περιφορά του Σταυρού από τους ιερείς, τον νικητή αλλά και τους υπόλοιπους κολυμβητές, ενώ ο κόσμος γεμίζει τα μαγαζιά στο κέντρο της πόλης.
Το στοιχειό της Χάρμαινας στην Άμφισσα
Κάθε τελευταίο Σάββατο της Αποκριάς, τα πλήθη στρέφονται προς την Άμφισσα. Εκεί οι ντόπιοι οργανώνουν μία εκδήλωση βασισμένη σε έναν τοπικό θρύλο, τον μύθο της Λενιώς και του Κωνσταντή, δύο όμορφων ερωτευμένων νέων που ήθελαν να παντρευτούν. Ο Κωνσταντής ήταν βυρσοδέψης βιοπαλαιστής. Περιόδευε από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό για βδομάδες και οι παραγγελίες των δερμάτων ολοένα αυξανόταν. Όλες του οι προσπάθειες, δεν πήγανε στράφι και μετά από κάμποσο καιρό γύρισε στην Άμφισσα με ένα δαχτυλίδι για την αγαπημένη του. Έτρεξε ανυπόμονα στο σπίτι της Λενιώς για να τη ζητήσει από τον πατέρα της σε γάμο. Όταν έφτασε εμαθε από τους γείτονες και τον καρδιακό του φίλο Γιάννο, τον απρόσμενο θάνατο της αγαπημένης του. Η Λενιώ, είχε πάει στην Πηγή της Χάρμαινας, για να γεμίσει τη στάμνα της με δροσερό νερό και ξαφνικά, ένας κεραυνός τη χτύπησε και σωριάστηκε εκεί, στην πηγή τους, μ’ ένα φρεσκοκομμένο ματσάκι γιασεμί, να ανεμίζει στα μακριά μαλλιά της. Η λύπη και ο πόνος τρύπωσαν μέχρι τα μύχια της καρδιάς του Κωνσταντή και μη μπορώντας να αντέξει τον άδικο χαμό της αγαπημένης του, ράγισε η καρδιά του και αυτοκτόνησε πιστεύιντας ότι η ψυχή του θα ενωνόταν με την αγαπημένη του Λενιώ. Η θρησκεία όμως, δεν τον δέχτηκε στην αγκαλιά της και καταδικάστηκε να περιπλανιέται. Από τότε, ο Κωνσταντής στοίχειωσε και καταφεύγει στο λημέρι του, την Πηγή της Χάρμαινας. Μοιρολογεί για τα νιάτα που δεν έζησε, θρηνεί για την αγάπη που έχασε, προστατεύει τους βυρσοδέψες κι όταν κάποιος απ’ αυτούς είναι ετοιμοθάνατος,γυρνάει έξω από το σπίτι του και άρχιζε ένα αξιοθρήνητο ουρλιαχτό πόνου. Έτσι κάθε Σάββατο της Αποκριάς, το Στοιχείο της Χάρμαινας μαζί με τα άλλα (τα κακά) στοιχειά, βγαίνουν και παλεύουν στην Πλατεία Κεχαγιά συνοδευόμενα από τους κατοίκους της πόλης ντυμένους ως κουδουνάδες.
Η Φωκίδα ηταν παραδοσιακά ένας αθλητικός νόμος καθώς από την αρχαιότητα, κάθε τέσσερα χρόνια διοργανώνονταν εκεί τα Πύθια, η δεύτερη σημαντικότερη αθλητική διοργάνωση στην αρχαία Ελλάδας. Διέθετε πολύ προηγμένο στάδιο για τα δεδομένα της εποχής στους Δελφούς, ενώ υπήρχε και ιππόδρομος στην Ιτέα.
Ο νόμος θεωρείται η καρδιά των αγώνων ράλλυ στην Ελλάδα με μοναδικές και παγκοσμίου φήμης ειδικές διαδρομές. Διαθέτει σχεδόν όλες τις χωμάτινες πίστες του Ράλλυ Ακρόπολης. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια το Ράλλυ Ακρόπολης ήταν στο πρόγραμμα του WRC, ενώ πλέον ανήκει στο ERC. Βάση των οδηγών είναι η Ιτέα. Επίσης διοργανώνεται και το Φθινοπωρινό Ράλλυ αλλά και το Ράλλυ Καρούτες κάθε χρόνο. Οι ειδικές διαδρομές είναι οι εξής:
Η Ιτέα, έχει παράδοση στα υδάτινα σπορ. Διαθέτει τον Ν.Ο. Ιτέας με τμήματα ανδρών και γυναικών. Μάλιστα το τμήμα γυναικών έχει φτάσει και στην Α1 εθνική κατηγορία.
Ιστιοπλοΐα
Κάθε χρόνο διοργανώνεται πανελλήνιο πρωτάθλημα ιστιοπλοΐας στο Γαλαξίδι με συμμετοχές και ξένων αθλητών.
Κατά τη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους το 1833, ιδρύθηκε ο νομός Φωκίδος και Λοκρίδος, ο οποίος περιελάμβανε τις μέχρι τότε επαρχίες Σαλώνων, Γαλαξειδίου, Λιδωρικίου, Μαλανδρίνου, Ζητουνίου, Πατρατζικίου και Βουδουνίτσης. Ο νομός αυτός αποτελούνταν από τις επαρχίες: Παρνασσίδος με έδρα τα Σάλωνα (Άμφισσα), Δωρίδος με έδρα το Λιδωρίκι, Φθιώτιδος με έδρα το Ζητούνιον (Λαμία) και Λοκρίδος με έδρα το Ταλάντιον (Αταλάντη). Πρωτεύουσα του νομού ορίστηκε η Άμφισσα.
Το 1836 - 1837 ο νομός, με την εισαγωγή του συστήματος διοικήσεων - υποδιοικήσεων, διαιρέθηκε στις διοικήσεις Φωκίδος και Φθιώτιδος και τις υποδιοικήσεις Δωρίδος και Λοκρίδος. Το 1845 ιδρύθηκε εκ νέου ο παλαιός νομός, με το όνομα Φθιώτιδος και Φωκίδος, με την έδρα του να μεταφέρεται στη Λαμία. Το 1899 ο νομός διασπάστηκε και έτσι για πρώτη φορά ιδρύθηκαν δύο ξεχωριστοί νομοί, ο νομός Φωκίδος (με έδρα την Άμφισσα) και ο νομός Φθιώτιδος (με έδρα τη Λαμία). Το 1909 ανασυστάθηκε ο νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος (Φθιωτιδοφωκίδος), ενώ το 1946 διασπάστηκε ξανά, αυτή τη φορά οριστικά μέχρι και σήμερα, με τον νομό Φωκίδας να αποτελείται από τις δύο επαρχίες (Παρνασσίδα και Δωρίδα), μέχρι την κατάργηση των επαρχιών και την ίδρυση των καποδιστριακών δήμων.
Από την 1η Ιανουαρίου του 2011 έως σήμερα και με την εφαρμογή του Προγράμματος «Καλλικράτης», ο Νομός Φωκίδας αποτελεί την Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας (με πρωτεύουσα την Άμφισσα) της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Με την συνένωση και συγχώνευση των δήμων από 12 σε 2 όπως προέβλεπε το Πρόγραμμα, οι νέοι δήμοι που προέκυψαν είναι οι:[1]
Διάσημοι Φωκείς
Η πρώτη Πυθία στο μαντείο των Δελφών Φημονόη από τους Δελφούς
.JPG)
