Κατασκευάστηκε: Αρχές 2ης Χιλιετίας μ.Χ. ("βασιλικός δρόμος")
1911-1925 (Σημερινή παλαιά οδός)
1968-σήμερα (Νέα εθνική οδός)
Η Εθνική Οδός 90 (γνωστή και ως Βόρειος Οδικός Άξονας Κρήτης, ΒΟΑΚ, κωδικός: EO90) είναι η μακρύτερη οδός του Εθνικού Οδικού Δικτύου της Κρήτης, με μήκος 320 χιλιόμετρα περίπου (Παλαιά Εθνική οδός) και 240 (Νέα Εθνική Οδός). Συνδέει το Καστέλλι Κισσάμου με την Σητεία. Αποτελεί τμήμα του Διευρωπαϊκού δικτύου της Ελλάδας.[1]
Η οδός αποτελείται από δύο λωρίδες κυκλοφορίας (μία ανά κατεύθυνση) χωρίς κεντρικό διάζωμα. Οι περισσότερες διασταυρώσεις είναι ισόπεδες. Παρόλο που διέρχεται τόσο από τραχύ ορεινό, αλλά και πεδινό έδαφος, ενώ λόγω περιορισμού του κόστους κατασκευής έχει περιορισμένη χρήση σε σήραγγες ή κοιλαδογέφυρες. Η σήραγγα Βραχασίου, ήταν η πρώτη σήραγγα που κατασκευάστηκε σε Εθνική οδό στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του '70 στην νέα οδό.[1]
Ο υπό σχεδιασμό αυτοκινητόδρομοςΑ 90 αποτελεί ουσιαστικά την αναβάθμιση της εθνικής αυτής οδού την οποία και θα αντικαταστήσει μετά την ολοκλήρωσή του. Τέλος, τμήματα της οδού είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Οδού 75 και της Ευρωπαϊκής Οδού 65.
Περιγραφή διαδρομής
Μεταξύ ΠΕ Ρεθύμνου και Χανίων (τμήμα της Νέας Εθνικής Οδού)
Η Εθνική Οδός 90 είναι μια μεγάλη οδός ταχείας κυκλοφορίας στον άξονα Δύσης-Ανατολής στην Κρήτη που συνδέει τη δυτικότερη πόλη και λιμάνι, την Κίσσαμο με την ανατολικότερη, τη Σητεία. Είναι επίσης μέρος δύο μεγάλων ευρωπαϊκών διαδρομών: Ε65 (Κίσσαμος-Χανιά) και (Ε75 Χανιά-Ρέθυμνο-Ηράκλειο-Άγιος Νικόλαος-Σητεία).[2]
Σε όλο του το μήκος έχει διατομή δίιχνης οδού ταχείας κυκλοφορίας, χωρίς διαχωριστικό στηθαίο στην μέση και πλάτος 12 μ. περίπου. Μερικά άλλα τμήματα έχουν πλάτος 8 μ.[1] Το συνολικό μήκος της Παλαιάς Εθνικής Οδού είναι 320 περίπου χιλιόμετρα, ενώ της νέας 240.
Αξιοσημείωτες κοιλαδογέφυρες είναι οι γέφυρες Παλαιόκαστρου και Παντάνασσας πριν τα Λινοπεράματα Ηρακλείου, οι οποίες κατασκευάστηκαν προς αποφυγήν επιχωμάτωσης των αντίστοιχων κοιλαδών, όπως προέβλεπε η αρχική τότε μελέτη. Αξίζει να γίνει λόγος και για την σήραγγα στο Βραχάσι Λασιθίου, που επιλέχθηκε αντί τομής στον ορεινό όγκο του Ανάβλυχου, το οποίο-λόγω της ασταθούς μορφολογίας του-θα προκαλούσε κατολίσθηση. Όλες αυτές οι μεγάλες και καινοτόμες για την εποχή-θα λέγαμε-υποδομές, έγιναν την περίοδο 1971-1973.[1]
Η σήραγγα Βραχασίου
Ιστορικό
Αρχές 2ης Χιλιετίας μ.Χ. - 1911: Ο "βασιλικός δρόμος"
Ο πρώτος εθνικός δρόμος στην Κρήτη ήταν ο "βασιλικός δρόμος", μια χωματοστρωμένη οδός που κατασκευάστηκε πριν χίλια περίπου χρόνια, στην οποία πηγαινοέρχονταν πεζοί και καβαλάρηδες από τη Σητεία μέχρι το Καστέλι Κισσάμου. Τα εμπορεύματα φορτώνονταν σε γάιδαρους, μουλάρια και άλογα και μεταφέρονταν από τον ένα τόπο στον άλλο. Παρόλο που τους τελευταίους αιώνες υπήρχαν άμαξες και κάρα, δεν γινόταν μακρινές μεταφορές με αυτά, λόγω έλλειψης επαρκούς οδικού δικτύου στα τραχή βουνά του νησιού. Κατά την διάρκεια της Κρητικής Επανάστασης, από τον δρόμο αυτόν πηγαινοέρχονταν οι Κρήτες αγωγιάτες για να να αντιμετωπίσουν τους ληστές. Πριν από τις εισόδους των πόλεων, αλλά και μέσα στις πόλεις, υπήρχαν χάνια εξοπλισμένα με πεζουλοκρέβατα να κοιμούνται οι αγωγιάτες καθώς και με νερό, κρασί, ρακί, παξιμάδι, σταφιδοελιές, τυρί, μαγειρεμένο φαγητό, βραστά κρέατα, καπρικό, χοχλιούς, μέλι, πατάτες, λουκάνικα, και άλλα τρόφιμα για την σίτισή τους. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτοί ήταν οι πρώτοι Σταθμοί Εξυπηρέτησης Αυτοκινητών (Σ.Ε.Α.). Στις Γούβες, ο δρόμος αυτός είναι σήμερα γνωστός ως "Οδός Νίκου Καζαντζάκη", και ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ομώνυμου στοχαστή.[3]
1911 - σήμερα
Η σημερινή παλαιά Εθνική Οδός 90 (τότε γνωστή ως "Εθνική οδός Κρήτης"), ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1911, στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας[4] και ολοκληρώθηκε το 1925, αρχικά ως χωματόδρομος και αργότερα με χαλίκι ("τσαϊλοστρωμένη").[3]
Η νέα Εθνική Οδός 90 σχεδιάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και άρχισε να κατασκευάζεται το 1968, με σκοπό τη σύνδεση των μεγάλων αστικών κέντρων, λιμανιών και αεροδρομίων, την οικιστική και τουριστική ανάπτυξη και την αντικατάσταση της παλαιάς Εθνικής Οδού. Πριν την κατασκευή της, είχαν προταθεί κι άλλες ιδέες, μεταξύ άλλων, και η αναβάθμιση της παλιάς Εθνικής Οδού. Αντίθετα με το τι πιστεύεται από τους ντόπιους, δεν επινοήθηκε κατά τα χρόνια της Χούντας των Συνταγματαρχών, αλλά κατά την περίοδο κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου και συγκεκριμένα η ιδέα ανήκει στους Ανδρέα Παπανδρέου και Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Μάλιστα, η τότε ιδέα ήταν να εκτεινόταν από τον Πλάτανο Χανίων, μέχρι την Σητεία. Τελικά, όμως, η κατασκευή ξεκίνησε από τα Χανιά, κατόπιν πρωτοβουλίας του Μητσοτάκη, με τις πρώτες εργολαβίες να αναθέτονται στην Εταιρεία Άτλας με εργοταξιάρχη τον Φώτη Πολάτο στο τμήμα Χανιά – Σούδα και στις Ιόνιος, ΤΕΓΚ και ΞΕΚΤΕ στα τμήματα Σούδα – Νιό Χωριό, Νιό Χωριό – Γεωργιούπολη και Μουσέλα -Ρέθυμνο. Το τμήμα Χανιά -Ρέθυμνο ήταν το πρώτο που δόθηκε σε κυκλοφορία.[1][4] Η δημοπράτηση κατασκευής των τμημάτων Σταυρωμένος –Μπαλή και Μπαλή – Φόδελε έγινε την 21η Μαρτίου 1967, με μειοδότες την ΞΕΚΤΕ και την "Σκαπανεύς" αντίστοιχα. Έναν μήνα μετά έγινε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και η ανάθεση υπεγράφη, αλλά 14 μήνες μετά, το επόμενο έτος, στις 20 Μαΐου 1968.
Η αρχική διατομή είχε πλάτος 11-12,5 μέτρα, στο τμήμα από το Καστέλι μέχρι τον Άγιο Νικόλαο και ~8 µ. στο τμήμα από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι την Σητεία, αλλά στη συνέχεια προστέθηκε και λωρίδα βραδυπορείας σε σημεία με μεγάλες κλίσεις.[1] Ο στόχος όμως να παραμείνουν οι κλίσεις κάτω του 7,5% και η µέση ταχύτητα µελέτης 80 χλμ/ω δεν ήταν εφικτός λόγω του ορεινού ανάγλυφου, ενώ για λόγους περιορισμού του κόστους, ο αρχικός σχεδιασμός δεν συμπεριλάμβανε σήραγγες ή κοιλαδογέφυρες (την τότε εποχή, η νοοτροπία της Διεύθυνσης Μελετών του Υπουργείου Δημοσίων Έργων ήταν να αποφεύγονται τα μεγάλα τεχνικά έργα όπως σήραγγες και κοιλαδογέφυρες, κυρίως λόγω κόστους). Οι γέφυρες Παντάνασσας και Παλαιοκάστρου κοντά στο Ηράκλειο, μήκους 150 μέτρων έκαστη, κατασκευάστηκαν το 1971, αντί να επιχωματωθούν οι δύο αντίστοιχες κοιλάδες. Η σήραγγα Βραχασίου, μήκους 285 μέτρων, κατασκευάστηκε το 1971-1973, αντί τομής σε σαθρά πετρώματα, με τον κίνδυνο κατολίσθησης. Η σήραγγα Βραχασίου ήταν η πρώτη σήραγγα εθνικής οδοποιίας που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα. Κατά την διάνοιξή της, ύπηρξε κατολίσθηση λόγω σαθρών εδάφων (γραφίτης), αλλά ο χαλαρός όγκος σταθεροποιήθηκε με τσιμεντενέσεις.[1]
Η κατασκευή της Νέας Εθνικής Οδού βοήθησε την οικονομική και τουριστική ανάπτυξη της βόρειας Κρήτης τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Ωστόσο, διαπιστώθηκαν κάποια λάθη χάραξης, καθώς σε πολλά σημεία θα μπορούσαν κάλλιστα να κατασκευαστούν κοιλαδογέφυρες/σήραγγες, ή να μετακινηθεί η χάραξη νοτιότερα. Με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να προστίθενται νέα τμήματα, κυρίως μέσω του Β' ΚΠΣ, συνολικά γύρω στα 47 χλμ, και πλάτος 12,5 μ. Άλλα τμήματα που κατασκευάστηκαν αργότερα ήταν οι γέφυρες μεταξύ Ηρακλείου και Μαλίων, η γέφυρα στο Χαμέζι και οι σήραγγες μεταξύ Αγίου Νικολάου και Καλού Χωριού Λασιθίου. Κατά τη δεκαετία του 1990, λόγω της αύξησης του κυκλοφοριακού φόρτου ξεκίνησε να κατασκευάζεται ο Αυτοκινητόδρομος 90.[1]
