Mae Trethi Cymru fel arfer yn cynnwys taliadau i un neu fwy o’r tair lefel wahanol o lywodraeth: llywodraeth y DU ( Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi ), Llywodraeth Cymru, a llywodraeth leol.
Ym mlwyddyn ariannol 2017–18, rhagwelwyd y byddai cyfanswm refeniw llywodraeth Cymru yn £27.1 biliwn, neu 38.3 y cant o CMC, gyda TAW net, treth incwm, a chyfraniadau Yswiriant Gwladol yn £15.8 biliwn. [1]
Cafodd Llywodraeth Cymru y pŵer i amrywio treth incwm ar y gyfran o 10% y mae’n ei chasglu yn 2019, ond nid yw wedi dewis gwneud hynny. [2]
Hanes
Nid oedd trethiant yng Nghymru wedi'i ddogfennu fel o Gyfraith Hywel nac yn yr amser ar ei ôl.[3] Daeth concwest y Normaniaid ar Loegr â rhai ardaloedd o Gymru dan reolaeth Gwilym Goncwerwr, ond ychydig o lwyddiant a ddengys Llyfr Domesday i sefydlu fframwaith trethiant i Gymru.[3] Er i ardaloedd o Bowys ddechrau gweld perchnogaeth tir yn cael ei chofnodi ar gyfer trethiant yn y dyfodol, ychydig iawn o’r sir honno, heb sôn am weddill Cymru, a gofnodwyd erioed.[3]
Datblygodd trethiant Cymreig o'r pwynt hwnnw yn unol â datblygiad trethiant yn Lloegr . Gan fod Lloegr (ac yn ddiweddarach y Deyrnas Unedig) yn wladwriaeth unedol, roedd trethu materion Cymreig yn gyfrifoldeb Senedd y Deyrnas Unedig a'i Llywodraeth.[5]
Datganoli gallu i ddeddfu
Cafodd Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a sefydlwyd Yn dilyn Deddf Llywodraeth Cymru 1998, y pŵer i ddeddfu ar faterion a ddatganolwyd iddo, yn amodol ar gymeradwyaeth Senedd y DU yn San Steffan.[5] Yn dilyn refferendwm datganoli 2011, daeth sefydlwyd cymhwysedd deddfu llawn i'r Senedd, heb fod angen cymeradwiaeth llywodraeth y DU.[5] Datganolodd Deddf Cymru 2014 reolaeth ar drethi penodol, yn ogystal â’r pŵer i greu trethi newydd, gyda chymeradwyaeth Senedd y DU; a symudodd Deddf Cymru 2017 Gymru i’r un model materion a gadwyd yn ôl ag sy’n berthnasol i’r Alban, datganoli awdurdod cyfyngedig dros drethi incwm Cymru, a chreu Awdurdod Cyllid Cymru . Ar 1 Ebrill 2018, daeth y dreth trafodiadau tir, sy’n disodli’r dreth stamp yng Nghymru, y dreth unigryw Gymreig gyntaf ers bron i 800 mlynedd.
Ailenwyd y Cynulliad yn Senedd Cymru ym mis Mai 2020.
Mae pwerau deddfwriaethol dros drethi lleol, gan gynnwys y dreth gyngor ac ardrethi annomestig (busnes), wedi’u datganoli i Gymru ers 1999.
Treth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi
Ers mis Ebrill 2018, mae’r dreth trafodiadau tir (a ddisodlodd y dreth stamp i Gymru) a’r dreth gwarediadau tirlenwi wedi bod yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru. [7]
Treth incwm
Rhoddwyd cyfrifoldebau rhannol dros dreth incwm yng Nghymru i Lywodraeth Cymru gan ddechrau gyda’r flwyddyn dreth Ebrill 2019, yn dilyn datganoli’r mater yn Neddf Cymru 2014. [8] O dan y mesur, bydd 10 ceiniog o bob punt ym mhob braced treth yn mynd i Lywodraeth Cymru. [8]
Ar gyfer y gyfradd dreth sylfaenol o 20%, bydd 10% yn mynd i Lywodraeth Cymru a 10% yn mynd i Lywodraeth y DU. [9]
Ar gyfer y gyfradd uwch (£31,786–150,000) rhennir y dreth 40% ar 10% i Lywodraeth Cymru a 30% i Lywodraeth y DU. [9]
Ar y gyfradd dreth ychwanegol (dros £150,000), rhennir y gyfradd o 45% 10% i Lywodraeth Cymru a 35% i Lywodraeth y DU. [9]
Mae Deddf Cymru 2014 hefyd yn caniatáu i’r Senedd greu trethi newydd. Gwnaeth Sefydliad Bevan nifer o gynigion ar gyfer trethi posibl yn y dyfodol yng Nghymru yn ei brosiect 'Tax for Good'. [10]
Gweinyddiaeth
Llywodraeth leol
Daw refeniw Llywodraeth Leol Cymru yn bennaf o grantiau Llywodraeth Cymru, Trethi Annomestig (Busnes), Treth y Cyngor, ac yn gynyddol o ffioedd a thaliadau megis y rhai ar gyfer parcio ar y stryd . [11]
Llywodraeth Cymru
Ers datganoli, mae Cynulliad Cymru wedi cael caniatâd i ddeddfu ar drethi lleol megis y dreth gyngor ac ardrethi busnes, yn ogystal â phennu lefelau grant. [12]
Rhoddodd Deddf Cymru 2014 gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru i weinyddu’r dreth stamp a’r dreth dirlenwi am y tro cyntaf. Trosglwyddwyd y rhain i Fae Caerdydd am y tro cyntaf ym mis Ebrill 2018. [13]
Dechreuodd Deddf Cymru 2017 y broses o ddatganoli pŵer dros dreth incwm yn rhannol i Lywodraeth Cymru, a daeth y newidiadau hyn i rym ym mis Ebrill 2019. [14] Mae pob refeniw arall yn parhau i gael ei reoli gan Lywodraeth y DU, fodd bynnag, gan gynnwys treth incwm, TAW, treth alcohol, trethi hedfan, a threth olew hydrocarbon (treth tanwydd). [14]
Refeniw
Yr asesiad mwyaf diweddar a chynhwysfawr o drethi yng Nghymru yw adroddiad gan ganolfan Dadansoddi Cyllid Cymru Prifysgol Caerdydd . [15] Dan y teitl Gwariant a Refeniw Llywodraeth Cymru 2019, canfu fod refeniw’r sector cyhoeddus yng Nghymru yn £27.1 biliwn ar gyfer y blynyddoedd 2017–18. [15] Mae hyn yn cynrychioli dim ond 3.6% o refeniw cyfan y DU o £751.8 biliwn. [15]
Mae refeniw’r Llywodraeth y pen yng Nghymru yn £8,650, o’i gymharu â £11,350 yn y DU gyfan. [15]
Amcangyfrifwyd bod refeniw fel canran o CMC yn 38.3%, mewn cyferbyniad â ffigur o 36.4% ar gyfer gweddill y DU. [16] Roedd awduron yr adroddiad yn priodoli hyn i’r ffaith bod gan Gymru GDP amcangyfrifedig is na’r DU gyfan. [17]
Mae cyfanswm refeniw y pen Cymru wedi bod yn is na rhannau eraill o’r DU bob blwyddyn a astudiwyd er 1999–2000. [18]
Y ffynonellau mwyaf o refeniw Llywodraeth Cymru, mewn trefn, yw TAW (£6.4 biliwn), Treth Incwm (£4.9 biliwn) a chyfraniadau Yswiriant Gwladol (£4.5 biliwn). [19]
Fel canran o CMC, mae TAW a threth ecséis yn casglu cyfran fwy o refeniw yng Nghymru na gweddill y DU, tra bod cyfrannau Treth Incwm a Threth Gorfforaeth yn is. [20]
