Gynt yn Weriniaeth Sofietaidd Ffederal Sosialaidd Rwsia (GSFfSR), gweriniaeth o'r Undeb Gweriniaethau Sofietaidd Sosialaidd (UGSS), daeth Rwsia yn Ffederasiwn Rwsia yn sgil diddymiad yr Undeb Sofietaidd yn Rhagfyr1991. Ar ôl y cyfnod Sofietaidd, trosglwyddwyd arwynebedd, poblogaeth a chynhyrchiad diwydiannol a oedd wedi'u lleoli yn Rwsia i Ffederasiwn Rwsia.
Ar ôl ymddatodiad yr Undeb Sofietaidd, daeth Ffederasiwn Rwsia newydd annibynnol yn bŵer mawr, ac ystyrir hefyd bod y wlad yn archbŵer ynni. Ystyrir bod Rwsia yn wladwriaeth olynydd i'r Undeb Sofietaidd mewn materion diplomyddol. Aelod parhaol o Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig yw hi. Mae hefyd yn un o'r pum gwladwriaeth sydd ag arfau niwclear wedi'u cydnabod, ac mae'n meddu ar y stoc fwyaf o arfau eangddinistr yn y byd. Cenedl arweiniol o Gymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol yw Rwsia, ac mae'n aelod o'r G8 yn ogystal â chyrff rhyngwladol eraill.
Mae'r enw Rwsia 'n deillio o Rus', talaith ganoloesol sydd wedi'i phoblogi'n bennaf gan Slafiaid y Dwyrain.[1] Fodd bynnag, daeth yr enw'n fwy amlwg mewn hanes diweddarach, a chafodd y wlad ei galw'n nodweddiadol gan ei thrigolion yn "Русская земля" (Russkaya zemlya), y gellir ei chyfieithu fel "tir Rwsia".[2] Er mwyn gwahaniaethu rhwng y wladwriaeth hon a gwladwriaethau eraill sy'n deillio ohoni, fe'i dynodir fel Rws Kiefaidd gan hanes fodern. Mae'r enw Rus' ei hun yn dod o'r canol oesoedd cynnar am y bobl o'r un enw, Rus', grŵp o fasnachwyr Norwyaidd a rhyfelwyr a sefydlodd yma o bob rhan o'r Môr Baltig a sefydlwyd gwladwriaeth wedi'i chanoli ar Veliky Novgorod a ddaeth yn ddiweddarach yn Kievan Rus'.[3]
Fersiwn Ladin Ganoloesol o'r enw Rus' oedd Ruthenia a ddefnyddiwyd fel un o sawl dynodiad ar gyfer rhanbarthau Uniongred Dwyrain Slafaidd a Dwyrain, ac yn aml fel dynodiad ar gyfer tiroedd Rus'.[4][5]
Hanes
Hanes cynnar
Cafwyd hyd i un o'r esgyrn dynol modern cyntaf dros 40,000 oed yn Ne Rwsia, ym mhentrefi Kostyonki a Borshchyovo ar lannau Afon Don.[6][7]
Mae damcaniaeth Kurgan yn gosod de Rwsia fel urheimat (neu mamwlad ieithyddol) y Proto-Indo-Ewropeaidd.[8]
Datblygodd bugeiliaeth nomadig yn y paith Pontic-Caspia gan ddechrau yn y Chalcolithig.[9] Darganfuwyd gweddillion gwareiddiad y paith mewn lleoedd fel Ipatovo,[9] Sintashta,[10] Arkaim,[11] a Pazyryk,[12] sy'n dwyn yr olion cynharaf hysbys o geffylau rhyfe.[10] Mewn hynafiaeth glasurol, gelwid y Steppe Pontic-Caspian yn Sgythia.[13]
Ar ddiwedd yr 8g CC, daeth masnachwyr Gwlad Groeg Hynafol â gwareiddiad clasurol i'r fasnachu yn Tanais a Phanagoria.[14]
Yn y 3edd i'r 4g OC, roedd teyrnas Gothiaid Oium yn bodoli yn Ne Rwsia, a gafodd ei goresgyn yn ddiweddarach gan yr Hyniaid.[1] Rhwng y 3edd a'r 6g, cafodd Teyrnas Bosporan, a oedd yn diriogaeth Hellenistig[15] hefyd ei oresgyn dan arweiniad llwythau rhyfelgar fel yr Hyniaid a'r Ewras Ewrasiaidd.[16] Roedd y Khazars, a oedd o darddiad Tyrcig, yn rheoli'r paith basn Volga isaf rhwng y Caspian a'r Moroedd Du tan y 10g.[17]
Hynafiaid Rwsiaid modern yw'r llwythau Slafaidd, y cred rhai ysgolheigion iddynt darddu'n wreiddiol o ardaloedd coediog Corsydd Pinsk, un o'r gwlyptiroedd mwyaf yn Ewrop.[18] Yn raddol, setlodd y Slafiaid Dwryreiniol yng ngorllewin Rwsia mewn dwy don: un a symudodd o Kiev tuag at Suzdal a Murom heddiw ac un arall o Polotsk tuag at Novgorod a Rostov.[17] O'r 7g ymlaen, y Slafiaid Dwyreiniol hyn oedd mwyafrif y boblogaeth yng ngorllewin Rwsia,[17] gan gymhathu'r bobloedd Ffinneg frodorol yn araf ond yn heddychlon, gan gynnwys y Merya,[19] y Muromiaid,[20] a'r Meshchera.[21]
Roedd sefydlu taleithiau Slafaidd cyntaf y Dwyrain yn y 9g yn cyd-daro â dyfodiad y Varangiaid, sef y Llychlynwyr a fentrodd ar hyd y dyfrffyrdd yn ymestyn o'r Baltig dwyreiniol i'r Moroedd Du a Caspia.[22] Yn ôl Brut Cynradd Rwsieg, etholwyd Varangiad o blith pobl y Rus, dyn o’r enw Rurik, yn rheolwr ar Novgorod yn 862.[1] Yn 882, mentrodd ei olynydd Oleg i'r de a goresgyn Kiev,[23] a oedd wedi talu teyrnged i'r Khazars cyn hynny.[17] Yn dilyn hynny darostyngodd mab Rurik, Igor a mab Igor, Sviatoslav, holl lwythau lleol Slafaidd y Dwyrain i reol Kievan, dinistrio'r Khazar Khaganate,[24] a lansio sawl alldaith filwrol i Byzantium a Persia.[25][26]
Yn y 10fed i'r 11g, daeth Kievan Rus' yn un o'r taleithiau mwyaf, a mwyaf llewyrchus, yn Ewrop.[27] Mae teyrnasiadau Vladimir Fawr (980–1015) a'i fab Yaroslav the Wise (1019–1054) yn ffurfio Oes Aur Kiev, a'r adeg hon y daeth Cristnogaeth Uniongred o Byzantium, a chreu'r cod cyfreithiol ysgrifenedig Slafaidd Dwyrain cyntaf, sef y Russkaya Pravda.[1]
Yn yr 11eg a'r 12g, ymfudodd llawer iawn o lwythau Tyrcig crwydrol, fel y Kipchaks a'r Pechenegs, gan ddod a phoblogaethau Slafaidd y Dwyrain i ranbarthau mwy diogel, coediog y gogledd, yn enwedig i'r ardal a elwir yn Zalesye.[28]
Dugiaeth Fawr Moscow
Y wladwriaeth fwyaf pwerus i godi ar ôl dinistrio Kievan Rus' oedd Dugiaeth Fawr Moscow, a oedd yn rhan o Vladimir-Suzdal i ddechrau.[29] Tra'n dal i fod o dan barth y Mongol - Tatars a chyda'u hymoddefiad, dechreuodd Moscow haeru ei dylanwad yn y Central Rus' ar ddechrau'r 14g, gan ddod yn rym blaenllaw yn y broses o ailuno ac ehangu tiroedd Rus' Rwsia.[30] Llewyrchodd Gweriniaeth Novgorod, fel y brif ganolfan masnach ffwr a phorthladd mwyaf dwyreiniol y Gynghrair Hanseatig.[31]
Roedd yr adeg hon yn parhau i fod yn anodd, gyda chyrchoedd Mongol-Tatar yn aml. Dioddefodd amaethyddiaeth o ddechrau'r Oes Iâ Fach. Fel yng ngweddill Ewrop, roedd plaoedd o afiechyd yn digwydd yn aml rhwng 1350 a 1490.[32] Fodd bynnag, oherwydd dwysedd y boblogaeth is a hylendid gwell - baddonau stêm gwlyb - nid oedd y gyfradd marwolaeth o bla mor ddifrifol ag yng Ngorllewin Ewrop,[33] ac adferwyd niferoedd y boblogaeth erbyn 1500.[32]
Dan arweiniad y Tywysog Dmitry Donskoy o Moscow a gynorthwywyd gan Eglwys Uniongred Rwsia, trechodd byddin unedig tywysogaethau Rwsia y Mongol-Tatars ym Mrwydr Kulikovo ym 1380.[34] Yn raddol, amsugnodd Moscow y tywysogaethau cyfagos, gan gynnwys gelynion fel Tver a Novgorod.[29]
O'r diwedd, taflodd Ivan III ("Ifan Fawr") reolaeth yr Golden Horde a chyfnerthu'r cyfan o Ganolbarth a Gogledd Rus' o dan arglwyddiaeth Moscow, a hwn oedd y rheolwr Rwsiaidd cyntaf i gipio'r teitl "Uwch Ddug y Rus' Cyfan".[29] Ar ôl cwymp Caergystennin ym 1453, hawliodd Moscow olyniaeth i etifeddiaeth Ymerodraeth Rufeinig y Dwyrain.[29] Priododd Ifan III â Sophia Palaiologina, nith yr Ymerawdwr Bysantaiddolaf Constantine XI, ac impiwyd yr eryr pen dwbl Bysantaidd yn arfbais ei hun, ac yn y pen draw yn arfbais Rwsia.[35]
Wrth ddatblygu syniadau Trydydd Rhufain, coronwyd y Dug Mawr Ivan IV (neu "Ifan yr Ofnadwy" (RwsiegИва́н Гро́зный / Ivan Grozny)) yn swyddogol yn <i id="mwAd8">Tsar</i> cyntaf Rwsia ym 1547. Creodd ddeddfau newydd o gyfreithiau (Sudebnik o 1550), a sefydlwyd corff cynrychioliadol ffiwdal Rwsia am y tro cyntaf (Zemsky Sobor), llwyddodd i reoli dylanwad y clerigwyr, a chyflwynodd elfen o hunanreoli lleol mewn ardaloedd gwledig.[36]
Yn ystod ei deyrnasiad hir, bron idd Ifan yr Ofnadwy ddyblu tiriogaeth Rwsia a oedd eisoes yn fawr trwy atodi'r tri khanate Tatar (rhannau o'r Golden Horde sydd wedi'u chwalu): Kazan ac Astrakhan ar hyd y Volga, a'r Khanate Siberia yn ne-orllewin Siberia.[36] Felly, erbyn diwedd yr 16g, ehangodd Rwsia i'r dwyrain o'r Mynyddoedd Ural, felly i'r dwyrain o Ewrop, ac i Asia, gan gael ei thrawsnewid yn wladwriaeth draws-gyfandirol.[37]
Daearyddiaeth
Map topograffig o Rwsia
Mae Rwsia yn wlad draws-gyfandirol sy'n ymestyn yn helaeth dros Ewrop ac Asia. Cymdogion ffin Rwsia yw Norwy, y Ffindir, Estonia, Latfia, Lithwania, Gwlad Pwyl, Belarus, yr Wcrain, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan, China, Mongolia a Gogledd Corea. Mae'n rhychwantu cornel fwyaf gogleddol Ewrasia, ac mae ganddi arfordir pedwerydd hiraf o 37,653 km (23,396 mill).[38] Mae Rwsia'n gorwedd rhwng lledredau 41° ac 82° Gog, a hydoedd 19° Dwy a 169° Gor, ac mae'n fwy na thri chyfandir: Oceania, Ewrop, ac Antarctica,[39] ac mae iddi yr un arwynebedd â phlaned Plwton.[40]
MaeOblast Kaliningrad, sef y rhan fwyaf gorllewinol o Rwsia ar hyd Môr y Baltig, tua 9,000 km i ffwrdd o'i rhan fwyaf dwyreiniol, sef Ynys Fawr Diomede yng Nghulfor Bering.[41] Mae gan Rwsia naw prif gadwyn o fynyddoedd, ac maen nhw i'w cael ar hyd y rhanbarthau deheuol, sy'n rhannu cyfran sylweddol o fynyddoedd y Cawcasws (sy'n cynnwys Elbrus, sydd yn 5,642 km, y copa uchaf yn Rwsia ac Ewrop);[42]MynyddoeddAltai a Sayan yn Siberia; ac ym Mynyddoedd Dwyrain Siberia a Phenrhyn Kamchatka yn Nwyrain Pell Rwsia (yn cynnwys Klyuchevskaya Sopka, sy'n 4,750 km, ac sydd y llosgfynydd gweithredol uchaf yn Ewrasia).[43][44] Mae'r Mynyddoedd yr Wral, sy'n rhedeg o'r gogledd i'r de trwy orllewin y wlad, yn llawn adnoddau mwynau, ac yn ffurfio'r ffin draddodiadol rhwng Ewrop ac Asia.[45]
Mae Rwsia yn ffinio â thair cefnfor,, a dros 13 o foroedd ymylol.[41] Ymhlith ei hynysoedd ac ynysforoedd Rwsia mae Novaya Zemlya, Franz Josef Land, Severnaya Zemlya, Ynysoedd Newydd Siberia, Ynys Wrangel, Ynysoedd Kuril, a Sakhalin.[46][47] Dim ond 3.8 km yw Ynysoedd Diomede [48] i ffwrdd o Hokkaido, Japan.
Mae gan Rwsia, dros 100,000 o afonydd, ac mae ei llynnoedd yn cynnwys oddeutu chwarter dŵr croyw'r byd.[44]Llyn Baikal, y mwyaf a'r amlycaf ymhlith cyrff dŵr croyw Rwsia, yw llyn dŵr croyw dyfnaf, puraf a hynaf y byd, ac sy'n cynnwys dros un rhan o bump o ddŵr croyw'r byd.[49]Mae Ladoga ac Onega yng ngogledd-orllewin Rwsia yn ddau o'r llynnoedd mwyaf yn Ewrop. Y Volga, a ystyrir yn aml fel afon genedlaethol Rwsia oherwydd ei phwysigrwydd hanesyddol, yw'r afon hiraf yn Ewrop.[50] Mae afonydd Siberia Ob, Yenisey, Lena ac Amur ymhlith afonydd hiraf y byd.[50]
Hinsawdd
Mae maint Rwsia a phellter llawer o ardaloedd o'r môr yn arwain at oruchafiaeth yr hinsawdd gyfandirol llaith, sy'n gyffredin ym mhob rhan o'r wlad heblaw am y twndra a'r de-orllewin eithafol. Mae mynyddoedd y de a'r dwyrain yn rhwystro llif o aer cynnes o gefnforoedd India a'r Môr Tawel, tra bod gwastadedd y gorllewin a'r gogledd yn gwneud y wlad yn agored i ddylanwadau Arctig ac Iwerydd. Mae gan y rhan fwyaf o Ogledd-orllewin Rwsia a Siberia hinsawdd danforol (subarctic climate), gyda gaeafau difrifol iawn yn rhanbarthau mewnol Gogledd-ddwyrain Siberia (Sakha yn bennaf, lle mae Pegwn Oer y Gogledd wedi'i leoli gyda'r tymheredd isel −71.2 °C (−96.2 °F)),[46] a gaeafau mwy cymedrol mewn mannau eraill. Mae gan ddarn helaeth o dir Rwsia ar hyd Cefnfor yr Arctig ac ynysoedd Arctig Rwsia hinsawdd begynol.
Mae gan y rhan arfordirol Krasnodar Krai ar y Môr Du, yn fwyaf arbennig Sochi, a rhai stribedi arfordirol a mewnol yng Ngogledd y Cawcasws hinsawdd is-drofannol llaith gyda gaeafau mwyn a gwlyb. Mewn sawl rhanbarth yn Nwyrain Siberia a Dwyrain Pell Rwsia, mae'r gaeaf yn sych o'i gymharu â'r haf; tra bod rhannau eraill o'r wlad yn cael gwlybaniaeth fwy cyfartal ar draws tymhorau.
Mae dyodiad gaeaf yn y rhan fwyaf o'r wlad fel arfer yn cwympo fel eira. Mae gan rannau mwyaf gorllewinol Oblast Kaliningrad ar y Vistula, a rhai rhannau yn ne Krasnodar Krai a Gogledd y Cawcasws hinsawdd gefnforol. Mae'r rhanbarth ar hyd arfordir Volga Isaf a Môr Caspia, yn ogystal â rhai rhannau mwyaf deheuol Siberia, hinsawdd lled-cras.[51]
Trwy lawer o diriogaeth Rwsia, dim ond dau dymor penodol sydd - y gaeaf a'r haf - gan fod y gwanwyn a'r hydref fel arfer yn gyfnodau byr o newid rhwng tymereddau hynod isel ac uchel iawn. Y mis oeraf yw mis Ionawr (Chwefror ar yr arfordir); y cynhesaf yw mis Gorffennaf fel rheol. Mae ystodau tymheredd mawr yn nodweddiadol. Yn y gaeaf, mae'r tymheredd yn oerach o'r de i'r gogledd ac o'r gorllewin i'r dwyrain. Gall hafau fod yn eithaf poeth, hyd yn oed yn Siberia.[52]
Bioamrywiaeth
Parc Cenedlaethol Yugyd Va yng Ngweriniaeth Komi yw'r parc cenedlaethol mwyaf yn Ewrop.[45]
Oherwydd ei faint enfawr, mae gan Rwsia ecosystemau amrywiol, gan gynnwys anialwch pegynol, twndra, twndra coedwig, taiga, coedwig gymysg a llydanddail, paith coedwig (steppe), paith, lled-anialwch ac is-drofannau. Mae tua hanner tiriogaeth Rwsia yn goediog,[42] ac mae ganddi warchodfeydd coedwig mwya'r byd,[53] a elwir yn "Ysgyfaint Ewrop"; gan ddod yn ail yn unig i goedwig law yr Amazon o ran faint o garbon deuocsid y mae'n ei amsugno.[54]
Mae bioamrywiaeth Rwsia yn cynnwys 12,500 o rywogaethau o blanhigion fasgwlaidd, 2,200 o rywogaethau o bryoffytau, tua 3,000 o rywogaethau o gen, 7,000-9,000 o rywogaethau o algâu, ac 20,000-25,000 o rywogaethau o ffyngau. Mae ffawna Rwsia'n cynnwys 320 o rywogaethau o famaliaid, dros 732 o rywogaethau o adar, 75 rhywogaeth o ymlusgiaid, tua 30 rhywogaeth o amffibiaid, 343 rhywogaeth o bysgod dŵr croyw, tua 1,500 o rywogaethau o bysgod dŵr hallt, 9 rhywogaeth o seicostomata, ac oddeutu 100-150,000 o infertebratau.[55] Ceir oddeutu 1,100 o rywogaethau planhigion ac anifeiliaid prin ac mewn perygl wedi'u cynnwys yn Llyfr Data Coch Rwsia.[56]
Llywodraeth a gwleidyddiaeth
Yn ôl Cyfansoddiad Rwsia, mae'r wlad yn ffederasiwn anghymesur ac yn weriniaeth lled-arlywyddol, lle mae'r arlywydd yn bennaeth y wladwriaeth,[57] a'r prif weinidog yw pennaeth y llywodraeth. Mae Ffederasiwn Rwsia wedi'i strwythuro'n sylfaenol fel democratiaeth gynrychioliadol aml-bleidiol, gyda'r llywodraeth ffederal yn cynnwys tair cangen:[58]
Deddfwriaethol: Mae Cynulliad Ffederal dwysiambraeth Rwsia, (sy'n cynnwys Dwma'r Wladwriaeth o 450-aelod a Chyngor y Ffederasiwn 170 aelod), yn mabwysiadu cyfraith ffederal, yn datgan rhyfel, yn cymeradwyo cytundebau, ac mae ganddo bŵer y pwrs a phwer uchelgyhuddo'r arlywydd.
Gweithrediaeth (Executive): Yr arlywydd yw prif-bennaeth y Lluoedd Arfog, a gall roi feto ar filiau deddfwriaethol cyn iddynt ddod yn gyfraith, ac mae'n penodi Llywodraeth Rwsia (Cabinet) a swyddogion eraill, sy'n gweinyddu ac yn gorfodi deddfau a pholisïau ffederal.
Barnwriaeth: Mae'r Llys Cyfansoddiadol, y Goruchaf Lys a llysoedd ffederal is (y mae eu barnwyr yn cael eu penodi gan Gyngor y Ffederasiwn ar argymhelliad yr arlywydd), yn dehongli deddfau ac yn gallu gwrthdroi deddfau y maent yn eu hystyried yn anghyfansoddiadol.
Etholir yr arlywydd trwy bleidlais boblogaidd am dymor o chwe blynedd (yn gymwys am ail dymor, ond nid am drydydd tymor yn olynol).[59] Mae gweinidogaethau'r llywodraeth yn cynnwys y prif weinidog a'i ddirprwyon, ei weinidogion, ac unigolion dethol eraill. Penodir pob un gan yr arlywydd ar argymhelliad y prif weinidog (tra bo penodi'r olaf yn gofyn am gydsyniad Dwma'r Wladwriaeth).
Rhaniadau gwleidyddol
Yn ôl y cyfansoddiad, mae Ffederasiwn Rwsia'n cynnwys 85 o ddeiliaid ffederal. Yn 1993, pan fabwysiadwyd y cyfansoddiad newydd, rhestrwyd 89 o ddeiliaid ffederal, ond unwyd rhai yn ddiweddarach. Mae gan y deiliaid ffederal hyn gynrychiolaeth gyfartal - dau gynrychiolydd yr un - yng Nghyngor y Ffederasiwn,[60] tŷ uchaf y Cynulliad Ffederal. Fodd bynnag, maent yn wahanol o ran hyd a lled eu hymreolaeth.[61]
Mae pob un yn ymreolaethol; yn gartref i leiafrif ethnig penodol, ac mae ganddi ei chyfansoddiad, ei hiaith a'i deddfwrfa ei hun, ond fe'i cynrychiolir gan y llywodraeth ffederal mewn materion rhyngwladol.
Mae Krais yn union yr un fath yn gyfreithiol ag oblasts. Mae'r teitl "krai" ("ffin" neu "tiriogaeth") yn hanesyddol, yn gysylltiedig â safle daearyddol (ffiniol) mewn cyfnod penodol o hanes. Nid yw'r krais cyfredol yn gysylltiedig â ffiniau.
Cyfeirir at y krai weithiau fel "dosbarth ymreolaethol", "ardal ymreolaethol", a "rhanbarth ymreolaethol", pob un â lleiafrif ethnig sylweddol neu bennaf.
Yr unig oblast ymreolaethol yw'r Oblast Ymreolaethol Iddewig.[62]
Ardaloedd ffederal
Mae'r deiliaid ffederal wedi'u grwpio'n wyth dosbarth ffederal, pob un wedi'i weinyddu gan gennad a benodir gan Arlywydd Rwsia.[63] Yn wahanol i'r deiliaid ffederal, nid yw'r is-dosbarthau ffederal yn lefel is-lywodraethol ond maent yn lefel o weinyddiaeth i'r llywodraeth ffederal. Mae gan genhadon arlywyddol ardaloedd ffederal y pŵer i weithredu cyfraith ffederal ac i gydlynu cyfathrebu rhwng yr arlywydd a'r llywodraethwyr rhanbarthol.
Dynodir gwlad anghydnabyddedig neu a gydnabyddir yn rhannol gan lythrennau italig. 1 Cydnabyddir gan Dwrci yn unig. 2 Gyda'r mwyafrif o'i thir yn Affrica. 3 Yn Ne Orllewin Asia yn gyfan gwbwl, ond ystyrir yn rhan o Ewrop am resymau hanesyddol, gwleidyddol, ac/neu diwylliannol. 4 Yn rhannol neu ddim o gwbwl yn Ewrop, yn dibynnu ar ddiffiniadau'r ffiniau rhwng Ewrop ac Asia. 5 Ystyrid weithiau yn rhan o Oceania. 6 Gyda lleiafrif o'i thir yn Asia. 7 Ystyrid ynysfor Socotra yn rhan o Affrica. 8 Gweinyddir gan Weriniaeth Pobl Tsieina. 9 Nid yn llwyr annibynnol.
↑Kuchkin V. A. Russian land // Ancient Russia in the medieval world / Institute of General History of the Russian Academy of Sciences; Ed. E. A. Melnikova, V. Ya. Petrukhina .
↑Nazarenko, Aleksandr Vasilevich (2001). "1. Имя "Русь" в древнейшей западноевропейской языковой традиции (XI-XII века)" [The name Rus' in the old tradition of Western European language (XI-XII centuries)]. [Old Rus' on international routes: Interdisciplinary Essays on cultural, trade, and political ties in the 9th-12th centuries] |trans-title= requires |title= (help) (yn Rwseg). Languages of the Rus' culture. tt. 40, 42–45, 49–50. ISBN978-5-7859-0085-1.
↑Anthony, David W.; Ringe, Don (2015-01-01). "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives". Annual Review of Linguistics1 (1): 199–219. doi:10.1146/annurev-linguist-030514-124812. ISSN2333-9683.
↑Jacobson, E. (1995). The Art of the Scythians: The Interpenetration of Cultures at the Edge of the Hellenic World. Brill. t. 38. ISBN90-04-09856-9.
↑Tsetskhladze, G. R. (1998). The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology. F. Steiner. t. 48. ISBN978-3-515-07302-8.
↑Turchin, P. (2003). Historical Dynamics: Why States Rise and Fall. Princeton University Press. tt. 185–186. ISBN978-0-691-11669-3.
↑Taylor, Callum (2 April 2018). "Russia is huge, and that's about the size of it". Medium. Cyrchwyd 6 Gorffennaf 2021. Russia takes up 17,098,250 square kilometres, roughly one-eighth of the world's total land mass. That's larger than the entire continent of Antarctica...
↑Clark, Stuart (28 Gorffennaf 2015). "Pluto: ten things we now know about the dwarf planet". The Guardian. Cyrchwyd 20 Mehefin 2021. Pluto's diameter is larger than expected at 2,370 kilometres across. This is about two-thirds the size of Earth's moon, giving Pluto a surface area comparable to Russia.
.svg)
.svg){kind=small}
