Zeytin yetiştiriciliğinde geleneksel bilgi, yöntem ve uygulamalar
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası
Kozan'da bir zeytin bahçesi
Ülke	Türkiye
Kaynak	01983
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika
Tescil geçmişi
Tescil	2023 (18. oturum)

Türkiye'de zeytin üretimi, başta Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri olmak üzere Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve çok az olsa da Karadeniz Bölgesi'nde yapılmaktadır.^[1] Ülkedeki zeytin yetiştiriciliğinde kullanılan geleneksel bilgi, yöntem ve uygulamalar 2023 yılında UNESCO tarafından Türkiye'nin Somut Olmayan Kültürel Mirasları listesine alınmıştır.^[2]

Dünyadaki zeytin üretici ülkeler arasında; ağaç varlığı açısından Türkiye 4., ekili alan açısından da 846.000 hektar ile 6. sıradadır. Böylece dünya zeytinyağı üretimine %8; zeytin üretimine %9 oranında katkıda bulunur. 2003 verilerine göre Türkiye, sofralık zeytin üretiminde de İspanya’dan sonra 2'nci, tüketimde ise 1. sıradadır.

Türkiye'nin 41 ilinde ve 270 ilçesinde zeytin üretimi yapılmaktadır. Üretimin %53’ü Ege'de, %18’i Marmara'da, %23’ü Akdeniz'de, %6’sı Güneydoğu Anadolu'da ve %0,2’si de Karadeniz Bölgesi'nde gerçekleştirilmektedir. Ege'de üretimin %55’i yağlık; Marmara'da üretimin %60'ı sofralık olarak değerlendirilmektedir. Türkiye'de en fazla sofralık zeytin üretimi sırasıyla, İzmir (%13), Manisa (%12,5), Aydın (%12), Muğla (%10), Balıkesir (%12,5), Çanakkale (%7) ve Bursa (%5) illerinden sağlanmaktadır.^[3][4]

Ülkede en fazla zeytin üretimi yapılan bölge Ege Bölgesi’dir. Bölgede en fazla zeytinin yetiştiği şehir Aydın’dır. Bölgede Aydın’dan sonra en fazla zeytin Manisa’da üretilmektedir. Aynı zamanda İzmir, Denizli, Muğla illeri de Ege Bölgesi’nde zeytin yetiştirilen diğer yerlerdir.^[1]

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde sadece Orta Fırat Bölümü, Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde zeytin üretimi yapılmaktadır. Fıstığın ana vatanı olarak bilinen Gaziantep, zeytin yetiştiriciliğinde 10 milyonu aşkın ağaç ile önemli rol oynamaktadır. Nizip Zeytini, dünyada ticareti yapılan bir zeytin çeşididir ve Türkiye’de en yağlı zeytinler bu yörede yetişmektedir.^[1]

Marmara Bölgesi'nin zeytin ağacı varlığı, Türkiye'nin zeytin ağaçlarının % 10'luk kısmını oluşturmaktadır. Güney Marmara Bölümü'nde Ayvalık, Mudanya, Edremit Körfezi, Erdek Körfezi, Orhangazi, İznik, Gemlik ve Yalova'da zeytin yetiştiriciliği yapılmaktadır.^[1] Coğrafi işaret taşıyan Gemlik zeytini bu bölgede üretilmekte olup, bölgesine özgü bir yapıya ve lezzete sahiptir.

Akdeniz Bölgesi’nde de zeytin üretimi yapılmaktadır. Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Osmaniye ve Kahramanmaraş illerinde ve Karaman ilinin Göksu havzası alanlarında zeytin yetiştirilmektedir.^[1]

Ilıman iklime sahip Karadeniz Bölgesi’nde az miktarda zeytin tarımı yapılmaktadır. Karadeniz Bölgesi’nde Samsun ve Kastamonu'da zeytin ağaçları vardır. Ayrıca, Artvin Yusufeli’nde de zeytin yetiştirilmektedir. Artvin’de zeytin yetiştirilmesinin nedeni mikroklimadır; burada fön rüzgarları etkisiyle oluşan sıcaklık, zeytin tarımı yapılması için gereken elverişliliği sağlar.^[1]