Etimesgut, Ankara ilinin metropol ilçelerinden biridir. TÜİK verilerine göre 6 Şubat 2024 tarihi itibarıyla nüfusu 617.229'dur.
İsim
İlçe sınırları içerisinde yapılan arkeolojik kazılarda ele geçirilen kalıntılar, bölgedeki insan yerleşiminin Bakır Çağı'na kadar uzanabileceğini kanıtlar niteliktedir. Bununla birlikte; yazılı kaynaklardan yörenin isimlendirilmesine dair edinilen ilk bilgiler, buranın Hititler döneminde "Amaksis" adıyla anıldığını gösterir. Nitekim Heinrich Kiepert tarafından çizilen bir haritada da bölge "Amaksyz" ve "Akmasyz" şeklinde adlandırılmıştır. Haritada ayrıca buraya bağlı köylerden bazıları "Alvan", "Baghlydja" ve "Emirjaman” olarak not edilmiştir ki bunlar hiç şüphesiz bugün Etimesgut'a bağlı semtler olan Elvankent, Bağlıca ve Eryaman'dır. İlk dönemlerde Osmanlılar tarafından "Akmasus" adıyla bilinmesine karşın; 14-15. yüzyıl civarlarında Ankara'da yaşamış bir Ahi reisi olan Ahi Mesud, ilçenin günümüzdeki adına esin kaynağı olmuştur. Mesud'un Kırşehir'de doğup Ankara'ya göç ettiği ve bugün Bağlıca sınırları içerisinde kalan bir köyde kendi adıyla bir zaviye kurduğu düşünülür. Cumhuriyet'in ilanına kadar "Ahi Mesud Nahiyesi" olarak bilinen bu bölgeyi 1928 yılında ziyaret eden Atatürk, burada örnek bir köy kurulmasını emretmiş ve köy yeniden inşa edildikten sonra yerel halk tarafından “Etimesut” olarak isimlendirilmiştir. Aralık 1937'de köyün adı resmen "Etimesgut" olarak değiştirilmiş ve yaklaşık bir asırdır bu isimle anılagelmiştir.[2]
Tarihçe
İlçenin tarihi Ankara'ya yakınlığından dolayı “Ankara Tarihi” ile çok büyük ölçüde aynı özellikleri gösterir. Ankara ve çevresinin Lidya, Pers, Galat, Roma ve Bizans İmparatorluklarının toprakları içinde yer aldığı; Türk hakimiyetinin Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra gerçekleştiği, 1073’te Türklerin; 1308'de İlhanlıların; bir sürede Ertena valileri ve ahileri tarafından idare edildiği; 1402'den sonra Moğolların egemenliği altında kaldığı; 1833'te Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın bu yöreleri ele geçirdiği tarihi belgelerden anlaşılmaktadır. 1902 yılında Ankara 5 sancak ve 21 kazası olan bir merkez sancağıydı. Belde Zir (Yenikent) kazasına bağlı olarak kalmıştır.
Hititliler dönemi
Türkiye'de Cumhuriyetin ilk yıllarında bu eski Anadolu toplumunun adı Fransızcanın etkisi ile Eti(ler) olarak ortaya çıksa da sonradan bilimsel olarak daha doğru olan Hitit(ler) adı benimsenmiştir.[3] "Etiler, Anadolu'nun ilk medeniyetlerini kuran Türklerin kuvvetli bir şubesidir. Bu yüzden Etimesgut isminin "Eti"lere dayandığı söylenmektedir."[4] “1861’de Anadolu’da bir seyahate çıkan ve birkaç ay Ankara’da kalan Georges Perrot şehrin 2 km. uzağındaki Kalaba’da bir çeşmenin üzerinde, ayakta durmuş ağzı açık bir aslanı temsil eden bazalttan yapılmış bir kabartma görmüştür. Bu aslan temsili günümüzde İstanbul Müzesi’nde bulunmaktadır. Bir ikincisi ise, şehrin doğusunda yer alan Yalıncak’ta (Etimesgut) küçük boyutlu bir höyüğün üzerinde bulunuyordu. Müzeler Genel Müdürlüğünün dikkatini çektikten sonra aslanı 1928’de Ankara Müzesine naklettiren Mamoury'dir.[5] Ankara ve çevresindeki en büyük Hitit yerleşimi Haymana Külhöyük ve çevresindedir. Günümüzün ünlü Haymana Kaplıcalarının bilinen tarihi Hititlere kadar uzanır. Romalılar bu tesisleri daha da geliştirerek bir sıcak su tedavi merkezine dönüştürmüştür. Ayrıca bu dönemde Anadolu’da bulunan ve Hititlerin akrabası kabul edilen Laviler’in Beypazarıİnözü Vadisi'ndeki mağaralarda yaşadıklarıda bilinir.[6] Mamboury, Ankara’da Ahi Yakub Camii yakınında ve Ankara çevresinde bulunan Gazi Çiftliği, Kalaba ve Etimesgut’ta birbirlerinden bağımsız Hitit heykelleri bulunmuş olduğunu belirtir. Gülekli'de Etimesgut’un bugünkü yerinin “Hititler döneminde ‘Amaksis" olarak adlandırıldığını ifade eder.[7] Mamboury, Ankara Gezi Rehberinde “İstasyonun yanında aşağıya doğru inen yolun sağında yaklaşık 10 m. yüksekliğinde 120 m’ye 80 m. ebadında kuzeyden güneye doğru yönelmiş biraz elipsi andıran bir tepecik dikkati çeker” şeklinde Etimesgut'taki höyüğü anlatırken buraya geliş nedeninin “burada bulunan ve çevresinde çeşitli kalıntıların olduğu muhteşem bir aslan heykelini görmek” olduğunu belirtir.[7] 1991 yılında ortaya ortaya çıkartılan arkeolojik bulgular, Etimesgut'un en eski kalıcı insan yerleşimine ait kalıntılardır. Eryaman'da yapılan alt yapı çalışmaları sırasında MÖ 4000 ile 3800 yılları arasında avcılık dönemine ait Göksu Göleti'nin eski kıyısında yerleşik bir mahallenin izlerine rastlanmıştır. Bu kalıntılar önemli arkeolojik değere sahip olan birçok tahtadan oyma kayık, topraktan çanak çömlek, ok ve yaylar, kemik ve taştan aletlerdi.
Frigliler dönemi
Frigler, Anadolu içlerinde toprak almaya devam etmişler, MÖ 11. yüzyıla doğru Polatlı'nın yakınlarındaki dahan sonra başkentleri olacak olan Gordion'a (Yassıhöyük) ulaşmışlardır.[8] Ankara ve çevresi MÖ 8. ve 7. yüzyıllarda Makedonya ve Trakya'dan gelen Frigler'in egemenliğine girer. Bu dönemin izlerine Augustus Tapınağının duvarlarında rastlanır. Friglerin ana tanrıçası Kibele'nin oturduğu tepenin bugünkü Hacı Bayram Camii ve çevresi olduğu kazılarda bulunan Frig kalıntıları ile gösterilir. Geç Hitit ve Frig kabartmaları, Atatürk Orman Çiftliği/Tren İstasyonu, Kalaba, Bahçelievler, Gölbaşı ve Etimesgut'ta ele geçirilir. Ayrıca Atatürk Orman Çiftliği, Anıtkabir ve Bahçelievler arasında Frignekropolü oluşturan birçok tümülüs bulunur.[9] Arkeolojik araştırmalar sonucunda bulunan eserlerden, belde yerleşiminin MÖ 2000 yıllarına kadar indiği anlaşılmaktadır. Beldede bulunan “Frigya Aslanı” yörenin ilk defa MÖ 7. yüzyılda Frigyalılar tarafından mesken olarak kurulduğunu gösteren bir kanıt teşkil etmektedir.
Roma dönemi
Etimesgut, Roma'nın yol stikametlerinden gelen sekiz yolun birleşme noktası olması ve bütün yolları gözleyebilecek hâkim bir mevkide olması Ankara'yı stratejik bakımdan önemli yapan en önemli unsurlardır. Etimesgut'tan geçen yollar şunlardır:
1. Batıya doğru Emir Yunus harabesi'ne giden ana yol (Nallıhan). Bu yolun mesafe taşları; Eryaman, Erkeksu çay, Bayram köy mevkilerinde bulunmuştur.[10]
2. Kuzey batıya, Pessinus (Balahisar'ın şimalinde) ve Dorülayon (Eskişehir'in şimalinde Şar höyük)'a giden yol. Alaca atlı, Balık koyuncu (Ballıkuyumcu), Mülk mevkilerinde mesafe taşları bulunmuştur.[10] Roma'da Ankara çevresindeki yerleşim yerleri arasında Etimesgut'ta bulunuyordu (Zırhlı Birlikler Okulunun Doğusu).
Bizans dönemi
Eryaman'da bulunan Göksu Parkı.
Maximian zamanında, Agrippino'nun nezareti altında, Aziz Plato, Ankyra surları haricinde idam edilmiştir. Aziz Theodori'nin lztırapları'nda şehrin yanında olduğundan bahsedilen göl, Jerusalem itinererindeki Cenaxis Palus'dır (Eryaman Göksu Parkı).[11] David French'in Ankara'dan geçen Tarsus ve Antakya'ya ulaşan Hac Yolu güzergâhındaki yerleşim birimlerinin isimlerinin yer aldığı tabloda; 111. sırada Eryaman 1-2, 112. sırada Ankara Etimesgut isimleri yer almıştır.[12] Larcius Macedo'nun Miltaşlarının (Kilometre) Dağılım Haritasında, Hac Yolunu gösteren güzergahta haritada 22 numara ile gösterilen 111(A), Eryaman-1'i ifade etmektedir.[13]
Cumhuriyet dönemi
Atatürk; Etimesgut'a özel bir ilgi göstermiştir. Zaman zaman Etimesgut'u ziyaret eder, at gezintileri sırasında halkla sohbet ederek, zirai mahsul hakkında bilgi almıştır. Hâlen Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak kullanılmakta olan bina içinde, kendisine tahsis edilmiş olan odada istirahat ve özel çalışmalarını sürdürmüştü. Belde, 20 Mayıs 1990 gün ve 20525 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan 3644 Sayılı kanunla Yenimahalle'den ayrılarak ilçe yapılmış, hemen ardından 19 Ağustos 1990 tarihinde yapılan Belediye Başkanlığı seçimi ile Belediye Teşkilatı kurulmuştur. Etimesgut'un sınırları 6360 sayılı yasayla Yenimahalle'den alınan Aşağıyurtçu, Yukarıyurtçu, Ballıkuyumcu, Fevziye ve Şehitali mahalleleriyle genişlemiştir.
Etimesgut bucak iken devlet hastanesi, PTT, hamam, şadırvanlı çarşı ve sekiz memur lojmanı gibi hizmet birimleri Atatürk zamanında yaptırılmıştır.
Atatürk; Etimesgut'a özel bir ilgi göstermiştir. Zaman zaman Etimesgut'u ziyaret eder, at gezintileri sırasında halkla sohbet ederek, zirai mahsul hakkında bilgi almıştır. Hâlen Halk Sağlığı Laboratuvarı olarak kullanılmakta olan bina içinde, kendisine tahsis edilmiş olan odada istirahat ve özel çalışmalarını sürdürmüştü.
Yakın dönem
Belde, 20 Mayıs 1990 gün ve 20525 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan 3644 Sayılı kanunla Yenimahalle'den ayrılarak ilçe yapılmış, hemen ardından 19 Ağustos 1990 tarihinde yapılan Belediye Başkanlığı seçimi ile Belediye Teşkilatı kurulmuştur. Etimesgut'un sınırları 6360 sayılı yasayla Yenimahalle'den alınan Aşağıyurtçu, Yukarıyurtçu, Ballıkuyumcu, Fevziye ve Şehitali mahalleleriyle genişlemiştir.
Coğrafya
Etimesgut ilçesi Ankara'nın batısında toplam 10.300 hektar yüzölçümüne sahip Ankara metropolünün merkez ilçelerinden biridir. Batısında Sincan, kuzey ve doğusunda Yenimahalle, güneyinde Çankaya ilçeleri ile komşudur.
Yeryüzü Şekilleri
Etimesgut ilçesi, Doğudan batıya doğru eğimi azalan çanak şeklinde bir oluk Vadi görünümdedir. Vadinin tabanına oturmuş Ankara Çayı'na dik tepe aralarından uzanan yan vadilerle bütünleşen Ankara Ovası yer alır. İlçenin ortalama yüksekliği ise 808 metredir.
Akarsuları
Etimesgut doğudan batıya %3 eğimi ile geçen Ankara Çayı, Çubuk, İncesu ve Hatip Çaylarının birleşmesiyle oluşmuştur.
Göller
İlçede doğal göl yoktur. Göksu Mahallesi'nde killi bir yapı üzerinde, daha çok yağmur suları ile beslenen Göksu Gölü bulunur. Göl çevresi tatil günlerinde Etimesgut halkının dinlenme yeridir.
İklim
Etimesgut'ta İç Anadolu Bölgesikarasal ikliminin genel özellikleri görülür. Yazları sıcak ve kurak kışları soğuk geçer. Yağış daha çok kış ve ilkbahar aylarında düşer. Yazın ve sonbaharda yağışlar iyice azalır. Yıllık yağış miktarı 367 milimetre kadardır. Kış aylarında don olayı görülür. Sıcaklık ocak ayında nadiren de olsa -16 °C'ye kadar düşer. En çok kar yağışı Ocak ayında olmaktadır. Gündüz ile gece, yaz ile kış mevsimleri arasındaki sıcaklık farkları önemli ölçüde büyüktür. İlçede ilkbahar ve yaz mevsimlerinde güneybatı, sonbahar mevsiminde güney-doğu, kışın ise daha çok kuzey rüzgârları etkilidir.
Bitki Örtüsü
İç Anadolu bölgesi genelde geniş bir step alanıdır. Yüksek dağlık alanlarla denizden ayrılmış olduğundan iklimi karasaldır. İklimin bu özelliği bitki örtüsünü de belirlemektedir. Ankara ve Etimesgut'ta da doğal bitki örtüsü bozkırdır (step). Yağışlı dönemlerde yeşillenen, kurak yaz döneminde sararıp kuruyan otlardır. Artemisia (Yavşan otu), Ocanthalimon (Çoban yastığı) bitki türleri oldukça yaygındır.
Toprak Özellikleri
İç Anadolu'nun gerçek step alanlarındaki en yaygın toprak türü Kahverengi Zonal topraklardır. Başlıca elemanı kalsiyum karbonatlı kil olan topraklar humusça fakirdir.
Not: 2004 yılında köyler mahalle statüsüne geçtiğinden kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Bağlıca, Eryaman, Yeşilova, Şehit Osman Avcı, Elvankent, Emirler, Güzelkent, Yapracık ve Elvan Mahallesi olarak adlandırılan toplu konut bölgelerinde modern şehircilik anlayışına uygun planlı bir yapılaşma söz konusudur.
Ankara'da yer alan Çankaya, Altındağ, Yenimahalle, Mamak, Keçiören gibi diğer ilçelerde mevcut imar planlarına göre imara açılabilecek sahaların sınırına gelinmiş olması ve arsa maliyetlerinin yüksek olması gibi nedenler bölgeye yerleşimin artmasını sağlamıştır. Toplu konut yapılaşma arayışlarında Etimesgut'u yüksek seviyede bir cazibe merkezi haline getirmiştir.
Çok daha ucuz fiyatlarla Arsa Ofisi tarafından sağlanan arsalar üzerinde, çok sayıdaki konut kooperatifleri ve Başbakanlık Toplu Konut İdaresi tarafından Altay, Elvan, Eryaman gibi mahallelerde büyük sayılarda konut yapılaşmasına gidilmiştir. Bu gelişme, Ankara içinden eski kiracı konumundaki aileleri Etimesgut'a çekerken, Ankara dışından da nüfus çeken sonuçlar yaratmıştır.
Cumhuriyet'in ilk yıllarında Bulgaristan'dan gelen göçmen Türklerin iskan edilmesi amacıyla 50 hanelik örnek bir köy olarak organize edilen Etimesgut, 1928 yılına gelindiğinde nahiye ilan edilmiştir. 1968'de, Yenimahalle'ye bağlanarak mahalleye dönüştürülmüş; 20 Mayıs 1990 tarihli ve 20525 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan 3644 Sayılı Kanun uyarınca ilçe statüsü kazanmıştır. 17 Temmuz 1990 tarihinde ilk kaymakam ataması yapılarak ilçe mülki idare teşkilatı hazırlanmış; 19 Ağustos 1990 tarihinde yapılan ara seçim ile de belediye teşkilatı kurularak başkan seçilmiştir.
Başbakanlık Eryaman Toplu Konutları, Askeri Kampüsler Alanı, Elvankent, Güzelkent, Şeker Fabrikası Kampüsü ve TRT Kampüsü bir yaşam alanı oluşturmaktadır. Bu kampüsler otelkent konumunda olup, gündüzleri büyük oranda boş, geceleri dolan yerleşim alanlarıdır.
İlçe sakinlerinin kültürel etkinliklere katılmalarına imkân sağlayacak sinema, kültür ve kongre merkezi, konser alanı olarak Türk Beyleri Kent Meydanı vardır. 100. Yıl Cumhuriyet Kültür Merkezi'nin açılmasıyla Devlet Tiyatroları'nın oyunları Etimesgut'ta düzenli olarak sahnelenmeye başlamıştır.[25] Yarı olimpik yüzme havuzu ve bir stadyum ilçede yer alır.
Başlıca yer alan alışveriş merkezleri Optimum AVM, Dolphin AVM, Galaxy AVM, Göksu AVM, Eryaman Port AVM, Kaşmir Center AVM, Ankor AVM, Evsa AVM, Metromall AVM, Gimsa Park AVM, Arasta AVM, Arte Mercado AVM'dir.
Altyapı durumu
Etimesgut tarihi İpek Yolu üzerinde kurulmuştur. Bugün de Ankara - İstanbul demiryolu, Ankara - Ayaş ve Ankara İstanbul karayolu Etimesgut'tan geçmektedir. Ayrıca Ankara - Eskişehir karayolu ilçenin güney sınırını teşkil etmektedir. Ankara otobanı çevre yolunun büyük bir bölümü Etimesgut sınırları içerisindedir. Etimesgut'a karayolu ile aşağıdaki noktalardan girilir. Eskişehir yolu Zırhlı Birlikler kavşağından, İstanbul Yolu Şaşmaz Kavşağından, Ayaş Yolu Şeker Fabrikası önü ve çevre yolu bağlantı girişinden, Sincan yönünden ise iki ilçenin ortak istasyon caddesi girişinden yapılabilir. Otobüs ve dolmuş seferler Eskişehir Yolu ve İstanbul Yolu olmak üzere iki güzergâh üzerinden yapılır. Ayrıca Etimesgut'u doğu - batı yönünde bir baştan bir başa aşıp giden banliyö trenlerinin de Etimesgut ulaşımına önemli bir katkısı vardır. Şaşmaz oto sanayi sitesi, Nakliyeciler sitesi, Yeşilçam küçük sanayi sitesi, Askeri havaalanı, Türkkuşu tesisleri ve kara havacılık tesisleri de ilçe sınırları içerisindedir. Etimesgut'ta bir PTT müdürlüğü ve buna bağlı ilçenin muhtelif mahallelerinde PTT şubeleri, Elvankent'te Telekom'a ait büyük bir telefon santrali vardır.
Kaynakça
^"1/11"(PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından(PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012.
^Yavuz Kahraman; Bekir Özer; Gökçe Günel; Ali Kılcı; Mustafa Engin (Mayıs 2018). Murat, Mustafa (Ed.). "Ankara ve Etimesgut'un İsimleri". Tarihte Etimesgut. 1 (3). Ankara: Etimesgut Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları. ss. 32-42. ISBN978-9944-0677-2-0. 16 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
"Merkezi Dağıtım Sistemi"(html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
"Etimesgut Nüfusu - Ankara". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
