Bulantı
1681 tarihli bir tabloda kusan bir kişi tasvir edilmiştir.
Uzmanlık	Gastroenteroloji

Bulantı veya mide bulantısı bazen kusma dürtüsü olarak algılanan yaygın bir huzursuzluk ve rahatsızlık hissidir.^[1] Ağrılı olmamakla birlikte, uzun sürmesi halinde zayıflatıcı bir semptom olabilir ve göğüste, karında veya boğazın arkasında rahatsızlık hissi olarak tanımlanmıştır.^[2]

Konuyla ilgili 2011 tarihli bir kitapta 30'dan fazla bulantı tanımı önerilmiştir.^[3]

Mide bulantısı spesifik olmayan bir semptomdur, yani birçok olası nedeni vardır. Mide bulantısının bazı yaygın nedenleri gastroenterit ve diğer gastrointestinal rahatsızlıklar, gıda zehirlenmesi, araç tutması, baş dönmesi, migren, bayılma, düşük kan şekeri, anksiyete, hipertermi, dehidrasyon ve uyku eksikliğidir. Mide bulantısı, kemoterapi de dahil olmak üzere birçok ilacın yan etkisi veya hamileliğin erken dönemlerindeki sabah bulantılarıdır. Mide bulantısına tiksinti ve depresyon da neden olabilir.^[1]

Bulantı ve kusmayı önlemek ve tedavi etmek için alınan ilaçlara antiemetikler denir. ABD'de en sık reçete edilen antiemetikler prometazin, metoklopramid ve daha yeni olan ondansetrondur.

Gastrointestinal enfeksiyonlar (%37) ve gıda zehirlenmesi akut bulantı ve kusmanın en yaygın iki nedenidir.^[1] İlaçların yan etkileri (%3) ve hamilelik de nispeten sık görülen diğer nedenlerdir.^[1] Kronik bulantının birçok nedeni vardır.^[1] Vakaların %10'unda bulantı ve kusma teşhis edilememektedir. Sabah bulantıları dışında, bulantı şikayetlerinde cinsiyet farkı yoktur. Çocukluk çağından sonra doktora başvurular yaşla birlikte giderek azalmaktadır. Yaşı 65'in üzerinde olanların doktor ziyaretlerinin yalnızca yüzde birinin bir kısmı mide bulantısı nedeniyledir.^[4]

Gastrointestinal enfeksiyon, akut bulantı ve kusmanın en yaygın nedenlerinden biridir.^[1] Kronik bulantı, gastroözofageal reflü hastalığı, fonksiyonel dispepsi, gastrit, biliyer reflü, gastroparezi, peptik ülser, çölyak hastalığı, çölyak dışı gluten hassasiyeti, Crohn hastalığı, hepatit, üst gastrointestinal malignite ve pankreas kanseri gibi birçok gastrointestinal bozukluğun bazen ana semptomu olabilir.^[1][5] Komplike olmayan Helicobacter pylori enfeksiyonu kronik bulantıya neden olmaz.^[1]

Gıda zehirlenmesi genellikle kontamine gıdanın yenmesinden bir ila altı saat sonra aniden başlayan bulantı ve kusmaya neden olur ve bir ila iki gün sürer.^[6] Gıdalardaki bakteriler tarafından üretilen toksinlerden kaynaklanır.^[6]

Birçok ilaç potansiyel olarak bulantıya neden olabilir.^[6] En sık ilişkilendirilenlerden bazıları kanser ve diğer hastalıklar için sitotoksik kemoterapi rejimleri ve genel anestezik ajanlardır. Migren için eski bir tedavi olan ergotaminin bazı hastalarda yıkıcı mide bulantısına neden olduğu iyi bilinmektedir; ilk kez kullanan bir kişiye gerekirse rahatlaması için bir antiemetik reçete edilmelidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Mide bulantısı veya "sabah bulantısı" hamileliğin erken dönemlerinde yaygındır ancak bazen ikinci ve üçüncü trimesterde de devam edebilir. İlk üç aylık dönemde kadınların yaklaşık %80'inde bir dereceye kadar bulantı görülür.^[7] Bu nedenle gebelik, doğurganlık çağındaki cinsel olarak aktif her kadında olası bir bulantı nedeni olarak düşünülmelidir.^[6] Genellikle hafif ve kendi kendini sınırlayıcı olsa da, hiperemezis gravidarum olarak bilinen ciddi vakalar tedavi gerektirebilir.^[8]

Kinetozis ve vertigo gibi denge ile ilgili bir dizi durum bulantı ve kusmaya yol açabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Dismenore mide bulantısına neden olabilir.^[9]

Mide bulantısı depresyon, anksiyete bozuklukları ve yeme bozukluklarından kaynaklanabilir.^[10]

Bulantının çoğu nedeni ciddi olmasa da bazı ciddi durumlar bulantı ile ilişkilidir. Bunlar arasında pankreatit, ince bağırsak tıkanıklığı, apandisit, kolesistit, hepatit, Addison krizi, diyabetik ketoasidoz, kafa içi basınç artışı, spontan kafa içi hipotansiyon, beyin tümörleri, menenjit, kalp krizi, kuduz,^[11] karbon monoksit zehirlenmesi ve diğerleri sayılabilir.^[1]

Engelleyici bozukluklar

• Gastrik çıkış tıkanıklığı
• İnce bağırsak tıkanıklığı
• Kolon tıkanıklığı
• Süperior mezenterik arter sendromu

Enterik enfeksiyonlar

• Viral enfeksiyon
• Bakteriyel enfeksiyon

İnflamatuar hastalıklar

• Çölyak hastalığı
• Kolesistit
• Pankreatit
• Apandisit
• Hepatit

Sensorimotor işlev bozukluğu

• Gastroparezi
• Bağırsak yalancı tıkanıklığı
• Gastroözofageal reflü hastalığı
• İrritabl bağırsak sendromu
• Döngüsel kusma sendromu

Diğer

• Çölyak dışı glüten hassasiyeti
• Biliyer kolik
• Böbrek taşı
• Siroz
• Abdominal ışınlama^[12]

Kardiyopulmoner

• Kardiyomiyopati
• Miyokard enfarktüsü (kalp krizi)
• Paroksismal öksürük

İç kulak hastalıklları

• Kinetozis
• Labirentit
• Malignite

İntraserebral bozukluklar

• Malignite
• Kanama
• Apse
• Hidrosefali
• Menenjit
• Ensefalit
• Kuduz

Psikiyatrik hastalıklar

• Anoreksiya ve bulimia nervoza
• Depresyon
• İlaç yoksunluğu

Diğer

• Ameliyat sonrası kusma^[12]
• Nosisepsiyon

• Kemoterapi
• Antibiyotikler
• Antiaritmikler
• Digoksin
• Oral hipoglisemik ilaçlar
• Oral kontraseptifler
• Norepinefrin geri alım inhibitörleri

Endokrin/metabolik hastalık

• Hamilelik
• Üremi
• Ketoasidoz
• Tiroit ve paratiroit hastalığı
• Adrenal yetmezlik

Toksinler

• Karaciğer yetmezliği
• Alkol

Bulantı ve kusma üzerine yapılan araştırmalar, insan vücudunun anatomisini ve nörofarmakolojik özelliklerini taklit etmek için hayvan modellerinin kullanılmasına dayanmaktadır.^[13] Mide bulantısının fizyolojik mekanizması henüz tam olarak aydınlatılamamış karmaşık bir süreçtir. İnsan vücudundaki belirli tetikleyiciler tarafından aktive edilen ve bulantı ve kusma hissini yaratmaya devam eden dört genel yol vardır.^[14]

• Merkezi sinir sistemi (MSS): Uyaranlar, serebral korteks ve limbik sistem dahil olmak üzere MSS bölgelerini etkileyebilir. Bu bölgeler yüksek kafa içi basıncı, meninkslerin tahrişi (örn. kan veya enfeksiyon) ve anksiyete gibi aşırı duygusal tetikleyiciler tarafından aktive edilir. Supratentoryal bölge aynı zamanda bulantı hissinden de sorumludur.
• Kemoreseptör tetikleme bölgesi (CTZ): CTZ, beyin içinde dördüncü ventrikülün tabanında postrema bölgesinde yer alır. Bu bölge kan beyin bariyerinin dışındadır ve bu nedenle kan ve serebral spinal sıvı yoluyla dolaşan maddelere kolayca maruz kalır. CTZ'nin yaygın tetikleyicileri arasında metabolik anormallikler, toksinler ve ilaçlar yer alır. CTZ'nin aktivasyonuna dopamin (D2) reseptörleri, serotonin (5HT3) reseptörleri ve nörokinin reseptörleri (NK1) aracılık eder.
• Vestibüler sistem: Bu sistem, iç kulaktaki vestibüler aparata yönelik rahatsızlıklar tarafından aktive edilir. Bunlar hareket hastalığına ve baş dönmesine neden olan hareketleri içerir. Bu yol histamin (H1) reseptörleri ve asetilkolin (ACh) reseptörleri aracılığıyla tetiklenir.
• Periferik yollar: Bu yollar gastrointestinal sistemdeki kemoreseptörler ve mekanoreseptörlerin yanı sıra kalp ve böbrekler gibi diğer organlar aracılığıyla tetiklenir. Bu yolların yaygın aktivatörleri arasında gastrointestinal lümende bulunan toksinler ve bağırsakların tıkanması veya dismotilitesinden kaynaklanan gastrointestinal lümenin distansiyonu yer alır. Bu yollardan gelen sinyaller vagus, glossofaringeal, splanknik ve sempatik sinirler dahil olmak üzere çoklu sinir yolları üzerinden hareket eder.

Bu yolların herhangi birinden gelen sinyaller daha sonra beyin sapına gider ve soliter kanalın çekirdeği, vagusun dorsal motor çekirdeği ve merkezi patern jeneratörü dahil olmak üzere çeşitli yapıları aktive eder.^[15] Bu yapılar bulantı ve kusmanın çeşitli aşağı akış etkilerini işaret etmeye devam eder. Vücudun motor kas tepkileri, gastrointestinal sistem kaslarının durdurulmasını ve aslında karın kası kasılmasını artırırken mide içeriğinin ağza doğru tersine itilmesine neden olmayı içerir. Otonomik etkiler, tükürük salgısının artmasını ve genellikle bulantı ve kusma ile ortaya çıkan baygınlık hissini içerir.

Arka hipofizden vazopressin salınımının yanı sıra kalp atış hızında da değişikliklerin meydana gelebileceği tanımlanmıştır.^[3]

Kapsamlı bir hasta öyküsü almak, bulantı ve kusmanın nedenine ilişkin önemli ipuçlarını ortaya çıkarabilir. Hastanın semptomları akut bir başlangıç gösteriyorsa ilaçlar, toksinler ve enfeksiyonlar muhtemeldir. Buna karşılık, uzun süredir devam eden bir bulantı öyküsü, suçlu olarak kronik bir hastalığa işaret edecektir. Yemek yedikten sonra mide bulantısı ve kusmanın zamanlaması dikkat edilmesi gereken önemli bir faktördür. Yemek yedikten sonraki bir saat içinde ortaya çıkan semptomlar, gastroparezi veya pilor stenozu gibi ince bağırsağın proksimalinde bir tıkanıklığa işaret edebilir. Bağırsak veya kolonun daha aşağısındaki bir tıkanıklık ise kusmanın gecikmesine neden olacaktır.^[12]

Gastroenterit gibi bulaşıcı bir bulantı ve kusma nedeni, gıdanın alınmasından birkaç saat ila günler sonra ortaya çıkabilir. Kusmuğun içeriği, nedenin belirlenmesine yönelik değerli bir ipucudur. Kusmuktaki dışkı parçaları distal bağırsakta veya kolonda tıkanıklık olduğunu gösterir. Safralı (yeşilimsi renkte) emezis, tıkanıklığın mideyi geçen bir noktaya lokalize olduğunu gösterir. Sindirilmemiş gıda kusması, akalazya veya Zenker divertikülü gibi mide çıkışından önceki bir tıkanıklığa işaret eder. Hasta kustuktan sonra karın ağrısında azalma yaşıyorsa, obstrüksiyon olası bir etiyolojidir. Ancak kusma, pankreatit veya kolesistitin neden olduğu ağrıyı hafifletmez.^[12]

Ortostatik hipotansiyon ve cilt turgor kaybı gibi dehidrasyon belirtilerine dikkat etmek önemlidir. Karın oskültasyonu bulantı ve kusmanın nedenine ilişkin çeşitli ipuçları verebilir. Tiz bir çınlama sesi olası bir bağırsak tıkanıklığına işaret ederken, sıçrayan bir "süksesyon" sesi daha çok mide çıkış tıkanıklığının göstergesidir. Karın muayenesinde hastanın üzerine bastırıldığında ağrı hissedilmesi iltihabi bir sürece işaret edebilir. Papilödem, görme alanı kayıpları veya fokal nörolojik defisitler gibi belirtiler kafa içi basınç artışı için kırmızı bayrak işaretleridir.^[12]

Bulantı ve kusmanın nedenini belirlemek için öykü ve fizik muayene yeterli olmadığında, bazı tanısal testler yararlı olabilir. Elektrolit ve metabolik anormallikler için bir kimya paneli yararlı olacaktır.^[16] Karaciğer fonksiyon testleri ve lipaz, pankreatikobilier hastalıkları tanımlayabilir.^[16] Hava-sıvı seviyelerini gösteren karın röntgenleri bağırsak tıkanıklığını gösterirken, hava dolu bağırsak halkalarını gösteren bir röntgen daha çok ileusun göstergesidir. BT taraması, üst endoskopi, kolonoskopi, baryum lavman veya MRI gibi daha gelişmiş görüntüleme ve prosedürler gerekli olabilir. Anormal GI motilitesi mide sintigrafisi, kablosuz motilite kapsülleri ve ince bağırsak manometrisi gibi özel testler kullanılarak değerlendirilebilir.^[12]

Şiddetli kusmadan kaynaklanan sıvı kaybı nedeniyle dehidrasyon mevcutsa, oral elektrolit solüsyonları ile rehidrasyon tercih edilir.^[1] Bu etkili veya mümkün değilse intravenöz rehidrasyon gerekebilir.^[1] Aşağıdaki durumlarda tıbbi bakım önerilmektedir: Kişi hiç sıvı tüketemiyorsa, 2 günden fazla semptomları varsa, halsizse, ateşi varsa, mide ağrısı varsa, günde ikiden fazla kusuyorsa veya 8 saatten fazla idrara çıkmıyorsa.^[17]

Bulantı tedavisi için birçok farmakolojik ilaç mevcuttur. Tüm bulantı vakaları için diğer ilaçlardan açıkça üstün olan bir ilaç yoktur.^[18] Antiemetik ilaç seçimi, kişinin bulantı yaşadığı duruma göre belirlenebilir. Hareket hastalığı ve vertigosu olan kişiler için antihistaminikler ve meklizin ve skopolamin gibi antikolinerjikler özellikle etkilidir.^[19]

Migren baş ağrılarıyla ilişkili bulantı ve kusma en iyi metoklopramid, proklorperazin ve klorpromazin gibi dopamin antagonistlerine yanıt verir.^[19] Gastroenterit vakalarında, ondansetron gibi serotonin antagonistlerinin bulantı ve kusmayı bastırdığı ve IV sıvı resüsitasyon ihtiyacını azalttığı bulunmuştur.^[19]

Piridoksin ve doksilamin kombinasyonu, gebeliğe bağlı bulantı ve kusma için ilk basamak tedavidir.^[19] Dimenhidrinat, ameliyat sonrası bulantı ve kusmayı önlemek için reçetesiz satılan ucuz ve etkili bir ilaçtır.^[20] Bir antiemetik ilaç seçerken göz önünde bulundurulması gereken diğer faktörler arasında kişinin tercihi, yan etki profili ve maliyet yer alır.

Nabilon da bu amaç için endikedir.

Bazı kişilerde kannabinoidler kemoterapiye bağlı bulantı ve kusmanın azaltılmasında etkili olabilir.^[21][22] Birçok çalışma, kanser ve AIDS gibi hastalıkların ileri aşamalarında bulantı ve kusma için kannabinoidlerin terapötik etkilerini göstermiştir.^[23][24]

Hastane ortamlarında topikal bulantı önleyici jeller, etkinliklerini destekleyen araştırma eksikliği nedeniyle endike değildir.^[25] Lorazepam, difenhidramin ve haloperidol içeren topikal jeller bazen bulantı için kullanılır ancak daha yerleşik tedavilere eşdeğer değildir.^[25]

Zencefilin ayrıca çeşitli bulantı türlerinin tedavisinde potansiyel olarak etkili olduğu gösterilmiştir.^[26][27]

Görünüm nedene bağlıdır. Çoğu insan birkaç saat veya bir gün içinde iyileşir. Kısa süreli bulantı ve kusma genellikle zararsız olsa da bazen daha ciddi bir duruma işaret edebilir. Uzun süreli kusma ile ilişkili olduğunda, dehidrasyona veya tehlikeli elektrolit dengesizliklerine veya her ikisine birden yol açabilir. Bulimianın karakteristik özelliği olan tekrarlanan kasıtlı kusma, mide asidinin diş minesini aşındırmasına neden olabilir.^[28]

Bulantı ve kusma, Avustralya'da aile hekimlerine yapılan ziyaretlerin %1,6'sında ana şikayettir.^[4] Ancak, bulantısı olan kişilerin yalnızca %25'i aile hekimlerini ziyaret etmektedir.^[1] Avustralya'da bulantı, kusmanın aksine, en sık 15-24 yaş arası kişilerde görülürken diğer yaş gruplarında daha az yaygındır.^[4]

• Vazodilatasyon

• Vikisözlük'te Bulantı ile ilgili tanım bulabilirsiniz.