Tagalog
Wikang Tagalog ᜏᜒᜃᜅ᜔ ᜆᜄᜎᜓᜄ᜔
Ang salitang "Tagalog" kung isulat sa Baybayin [ta ga lu]
Katutubo sa	Mga bansang may mahigit sa 1,000,000 mananalita: Pilipinas at Estados Unidos Mga bansang may mahigit sa 100,000 mananalita: Saudi Arabia, Australia, Hapon, Qatar, Kuwait, España, Italia, Canada, Malaysia, United Arab Emirates, Singapura, at China (lalo na sa Hong Kong)
Rehiyon	Gitna at timog Luzon, Pilipinas, Timog-Silangang Asya
Mga natibong tagapagsalita	28 milyon (2007)
Pamilya	Austronesyo Malayo-Polinesyo Katutubo sa Pilipinas Gitnang Pilipino Tagalog
Pamantayang anyo	Filipino
Mga diyalekto	Bataeño Batangueño Bulaqueño Manileño Marinduqueño Mindoreño Nueva Ecijano Tagalog ng Tanay at Paete (Rizal at Laguna) Tayabasin (Quezon) Caviteño Soccsksargen (Mindanao)
Sistema ng panulat	Latin (uring nagagamit sa Tagalog) Baybayin (nag-iibayo)
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Pilipinas (sa anyo ng Filipino) Estados Unidos (laan sa iilan)
Pinapamahalaan ng	Komisyon sa Wikang Filipino, patungkol sa Tagalog ng Maynila
Mga kodigong pangwika
ISO 639-1	tl
ISO 639-2	tgl
ISO 639-3	tgl
Mga bahagi ng Pilipinas kung saan pangunahing sinasalita ang Tagalog.
Pananda sa mga bansa ayon sa bilang ng mga nakakapag-Tagalog:   500,000 mahigit   100,000-500,000   kaunti sa 100,000

Ang wikang Tagalog^[1] (Baybayin:ᜏᜒᜃᜅ᜔ ᜆᜄᜎᜓᜄ᜔), o ang Tagalog, ay isa sa mga pinakaginagamit na wika ng Pilipinas. Ito ang nangingibabaw na katutubong wika sa mga lalawigan ng Cavite, Laguna, Batangas, Rizal, Quezon o ang CALABARZON, sa lalawigan ng Marinduque at sa pulo ng Mindoro, sa Bulacan, sa Nueva Ecija, sa Paracale sa lalawigan ng Camarines Norte, at sa Kalakhang Maynila.

Ginagamit din ang Tagalog sa Hilagang Kapuluang Mariana kung saan ang mga Pilipino ang may pinakamaraming bilang ayon sa lahi at wika. Ito ang batayan na "ayon sa totoong kagawian", at hindi "ayon sa batas" ng pambansang wika ng Pilipinas na Filipino (tinawag na "Pilipino" mula taóng 1961 hanggang 1987).^[1]

Madalas na ginagamit ang Tagalog bilang pantalastasang wika sa buong bansa at sa mga samahan ng mga Pilipino sa labas ng Pilipinas. Gayon pa man, kung magamit man nang madalas ang Tagalog sa talastasan ng kaalaman, lalo na sa labas ng mga kinikilalang paaralan, ay lalong ginagamit ang Inglés sa pagsulat ng batas, sa talastasan ng pamahalaan, at sa kalakalan pang-ibang bansa man o sa loob ng Pilipinas. Minsan ay tinatawag na mananagalog o mananalita ang mga mahusay managalog.^[1]

Ang wikang Tagalog ay may pagkakatulad sa ibang mga wika sa Pilipinas katulad ng mga wika sa Bikol, Ilokano, mga wika sa Kabisayaan, at Kapampangan. May mga pagkakatulad din ito sa ibang mga mga wikang Austronesyo katulad ng Wikang Indones, wika ng Hawaii at Malgatse.

Ang salitang Tagalog ay hinango sa salitang taga-ilog, gáling sa unlaping tagá- na nangangahulugang "katutubo ng" na idinagdag sa harap ng salitang ilog o "Naloy" (Tagal), kaya't may ibig sabihing "mga taong nagbuhat sa matandang Kabihasnan o sa Daluyan ng Tubig. Walang mga halimbawang kasulatan ng orihinal na Tagalog bago dumating ang mga Kastila. Sinasabi ng ilan na marahil sinunog ng mga unang paring Kastila ang mga ito, dahil sinasabi ring masademonyo ang mga halimbawang ito. Kakaunti lámang ang kaalaman tungkol sa kasaysayan ng wikang ito, ngunit sa haka-haka ng mga dalubhasa sa pananalita, katulad nina Dr. David Zorc at Dr. Robert Blust, nagmula ang mga ninuno ng mga Tagalog sa hilagang-silangang Mindanao o sa silangang Kabisayaan, kasama ng mga kamag-anak nitong wika ng mga taga-Gitnang Pilipinas.^[2][3]

Ang Doctrina Cristiana (Doktrinang Kristiyano) ang pinakaunang aklat na naisulat sa Tagalog, na inakdaan noong 1593. Nakasulat ito sa Kastila at dalawang uri sa Tagalog: nakasulat ang una Baybayin habang ang sa mga titik ng Latin naman ang isa. Pinaniniwalaang hinango rin ang Tagalog mula sa salitang taga-irog dahil kilalá ang pangkat ng mga kayumangging ito sa pag-irog sa sinisintang kabiyak at sa pagiging tapat din sa pakikipag-ugnayan sa pinili niyang makakasáma sa búhay. Batay ito sa isang nakaraang kaganapan, noong may higit pang katinuan at takot sa Diyos ang mga tao. May kaugnayan ang salitang ito sa isang kasabihang Tagalog na "mahirap mamangka sa dalawang ilog (o irog). Wala pang nailathalang aklat na nagsasabi kung gaano katanda ang wikang Tagalog, subalit may dokumento o kasulatang nakalimbag sa tanso na nagpapatunay na ang isang matandang uri ng wikang pinagmulan ng wikang Tagalog ay umiiral at ginagamit na mahigit sa isang libong taon nang nakalipas. Ito ang Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna ng taong 900 A.D., isang bagay na patuloy pang inuusisa at pinag-aaralan ng mga nagdalubhasa sa wika. Ipinapalagay na sangay na kauri ng wikang Tagalog ang iba pang mga katutubong wika sa Pilipinas, at patuloy pa ring ginagamit ang mga ito sa bawat rehiyon at mga lalawigan ng bansa. Nang dumagsa ang mga Kastila sa kapuluan ng bansang ito, nasumpungan nila na may kabihasnan na dito: na may wika, panulat na baybayin, at mga payak na lipunang may pinunong tinatawag na datu ng bawat pangkat o barangay. Sa pagtuturo ng mga dayuhan ng kanilang kaalaman mula sa Europa, nahubog ang kaisipan at kalinangan Pilipino sa kaisipang dayuhan, na nagpatuloy hanggang sa pagdagsa sa bansa ng mga Amerikano at mga Hapones sa paglipas ng mga panahon. Sa kabila ng impluwensiyang ito, nakilala ang wikang Tagalog bílang isang pambansang wika na nakalalamang sa ibang mga diyalekto, at naging higit din sa mga wikang Ingles at Kastila.

Sa kahabaan ng 333 taong pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, mayroong mga nasulat na mga pambalarila at mga talahuluganan ang Kastilang kaparian katulad ng Vocabulario de la lengua tagala ni Pedro de San Buenaventura (Pila, Laguna, 1613), Vocabulario de la lengua tagala (1835) at Arte de la lengua tagala y manual tagalog para la administración de los Santos Sacramentos (1850). Itinuturing ang makatang si Francisco Baltazar (1788–1862) bílang pinakamahusay na manunulat na Tagalog. Ang Florante at Laura ang kaniyang pinakabantog na akda, na naisulat noong ika-19 daantaon.

Noong 1937, napili ng Surian ng Wikang Pambansa ang Tagalog bilang batayan ng pambansang wika ng Pilipinas. Noong 1939, tinawag ni Pangulong Manuel L. Quezon ang Tagalog bilang ang Wikang Pambansa. Noong 1959, muli itong pinangalanang Pilipino ni Jose Romero, ang Kalihim ng Edukasyon noon, upang mabigyan ang Tagalog ng isa pambansang tatak at diwa, sa halip na pangpangkat-etniko lámang. Subalit hindi nagresulta ang pagpapalit ng pangalan ng Tagalog sa pagtanggap, sa diwang nakadarama, ng mga hindi Tagalog, partikular na ang mga Sebwano, na hindi sumang-ayon sa pagkakapili ng Tagalog bílang wikang pambansa.^[4]

Noong 1971, muling binalikan ang paksang pangwikang ito, at may isang kinalabasang kasunduan — isang gawing "unibersalista" sa pagkakaroon ng wikang pambansa, na tatawaging Filipino, sa halip na Pilipino. Nang ibalangkasa ang bagong konstitusyon ng 1987, tinawag na Filipino ang wikang pambansa.^[4] Nilahad ng konstitusyon na habang umuunlad at nagbabago ang wikang Filipino, lalo pa itong pauunlarin at pagyayamanin batay sa búhay na mga wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.

Ginagamit ang Tagalog bilang lingguwa prangka o pinipiling wika ng pagkakatulad at pantalastasan sa Pilipinas, subali't Inglés ang ginagamit sa pagtalastas ng kaalaman sa karamihan ng mga larangan, pati na rin sa bugkos ng pamahalaan. Isa ang wikang Tagalog sa una at may mataas na uri ng wika sa kapuluang Pilipinas. Isa sa patunay ng kagulangan o katandaan nito ang lathalaing Kasulatang Limbag sa Tanso-laguna o LCI (900 A.D.), na bagama't may pagkakaiba ang anyo sa kasalukuyang Tagalog, may patunay na ito nga ang inang wika ng makabagong Tagalog sa Pilipinas. Nagpayabong at nagpayaman sa wikang Tagalog ang lawig ng panahon ng pakikipag-ugnayan ng kabihasnang tagalog sa iba't ibang lahi ng mga taong nakarating sa kapuluan ng Pilipinas. Sa kasalukuyan, ang wikang Tagalog ang siyang kinikilalang pangkaraniwang wika, at ang pambansang wika ng Republika ng Pilipinas. Kasunod nito ang mga wika ng bawat rehiyon ng bansa, katulad ng Hiligaynon, Sebwano, Bikolano, Ilokano, Kapampangan, Pangasinan, at iba pa. Sa kabila ng maraming anyo ng salitang Pilipino o iba't ibang diyalekto, pangunahing wika pa rin ang Tagalog. Naitakda sa Saligang Batas na ang Pamantayang Katawagan sa Pambansang Wika ng Pilipinas ay Filipino na nakabatay sa lumang anyo nito na Tagalog. Siya rin ang bagong Tagalog o Pilipino sa kasalukuyan.

Isang wika sa Gitnang Pilipinas ang Tagalog na nasa loob ng mag-anak ng mga wikang Austronesyo. Dahil Malayo-Polinesyo, kamag-anak ito ng iba pang mga wikang Austronesyong tulad ng Indones, Malay, Fiji, Maori (ng New Zealand), Hawayano, Malagasi (ng Madagascar), Samoano, Tahitiano, Chamorro (ng Guam at ng Hilagang Kapuluang Mariana), Tetum (ng Silangang Timor), at Paiwan (ng Taiwan). Kalapit na kamag-anak nito ng mga wikang sinasalita sa mga rehiyon ng Bikol at Kabisayaan, katulad ng Bikol, Hiligaynon, Waray-Waray, at Sebwano. Nagkaroon ng mahahalagang mga ambag sa Tagalog ang mga wikang Kastila, Hapones, Arabe, Sanskrit, Matandang Malay.

Sumasakop ang "tahanang lupain" ng wikang Tagalog, o ang Katagalugan, lumabis-kumulang sa kalawakan ng gitna magpahanggang katimugang bahagi ng pulo ng Luzon - tinutukoy ang sa Aurora, Bataan, Batangas, Bulacan, Camarines Norte, Cavite, Laguna, Kalakhang Maynila, Nueva Ecija, Quezon, at Rizal. Winiwika rin ang Tagalog ng mga naninirahan sa mga kapuluan ng Lubang, Marinduque, at sa hilaga at silangang bahagi ng Mindoro at sa buong Palawan. Tinatayang sinasalita ito ng may 64.3 milyong mga Pilipino, mga 96.4% ng bilang ng tao ng populasyong pangkabahayan.^[5] 21.5 milyon, o 28.15% ng kabuoan ng populasyon ng Pilipinas,^[6] kung saan isa itong katutubong wika.

Matatagpuan ang mga nagsasalita ng Tagalog sa iba pang mga bahagi ng Pilipinas, maging sa lahat ng mga bahagi ng mundo, bagaman nakalaan lamang ang paggamit nito sa pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga pangkat etnikong Pilipino. Ito ang ikaanim na pinakawiniwikang wika sa Estados Unidos na may higit sa isang milyong mga tagapagsalita.^[7] Sa Canada, winiwika ito ng 235,615 mga katao.^[8]

Itinalaga ang Tagalog bilang wikang opisyal sa unang saligang batas ng Pilipinas, ang Konstitusyon ng Biak-na-Bato (Artikulo VIII: Opisyal na Wika) ng 1897.^[9] Noong 1935, itinalaga ng saligang batas ng Pilipinas ang Ingles at Kastila bilang mga opisyal na wika, subalit iniatas ang pagpapaunlad at pagaangkin ng isang karaniwang wikang pambansang batay sa isa sa mga buhay na mga katutubong wika.^[10] Pagkaraan ng pag-aaral at talakayan, pinili ng Surian ng Wikang Pambansa (isang komiteng binubuo ng pitong mga kasaping kumakatawan sa iba't ibang mga rehiyon ng Pilipinas) ang Tagalog bilang batayan ng pagpapaunlad at pagaangkin ng isang wikang pambansa ng Pilipinas.^[4][11] Noong 30 Disyembre 1937, inihayag ni Pangulong Manuel L. Quezon ang pagkakapili ng wikang Tagalog bilang gagamiting batayan ng pagpapaunlad at pagaangkin ng isang Wikang Pambansa ng Pilipinas.^[11] Noong 1939, lumaong tinawag na Pilipino ang minumungkahing wikang pambansa.^[4]

Itinalaga ng saligang batas ng 1973 ng Pilipinas ang mga Pilipinong nakabatay sa Tagalog, kasama ng Ingles, bílang isang wikang opisyal at nag-atas ng pagpapaunlad at pormal na paggamit ng isang karaniwang wikang pambansang tatawaging Filipino.^[12] Itinakda ng konstitusyon ng 1987 ng Pilipinas ang Filipino bílang wikang Pambansa, na nag-aatas na sa pagsulong nito, higit pa itong pauunlarin at pagyayamanin batay sa mga búhay na wika sa Pilipinas at iba pang mga wika.^[13]

Bilang Filipino, itinuro ang Tagalog sa mga paaralan sa kabuuan ng Pilipinas. Sinsabing ito lamang ang isa mula sa 170 mga wikang Pilipinong opisyal na ginagamit sa mga paaralan at mga negosyo, bagaman isinasaad sa Artikulo XIV, Seksiyon 7 ng pang-1987 na Saligang Batas ng Pilipinas, sa isang bahagi, na:

Ayon sa probisyon ng batas at kung mamarapatin ng Kongresong kailangan ito, magsasagawa ang Pamahalaan ng mga hakbang upang panimulan at panatilihin ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at bilang isang wikang pangpagtuturo sa sistemang edukasyonal.^[13][14]

Ang mga wikang panrehiyon ay mga katulong na wikang opisyal sa mga rehiyon at magsisilbing mga katulong na midya ng pagtuturo doon.^[13][15]

Nakaimpluwensiya rin ang iba pang mga wika sa Pilipinas, pangunahin na ang sa pamamagitan ng mga paglakbay-lipat ng mga mamamayan ng mga mananalita ng ganitong ibang mga wika mula sa mga lalawigan patungong Kalakhang Maynila.

Ang lalawiganing Tagalog ay rehiyonal na pamamaraan ng salita na madalas naririnig lamang sa partikular na rehiyon, lalawigan, bayan o pamayanan sa mga Katagalugan. Ito ay mga wikang diyalekto. Ang mga lalawiganing Tagalog ay maaaring mag-iba nang malaki sa pagbigkas, bokabularyo, at gramatika batay sa partikular na rehiyon o lalawigan. Ang mga diyalektong ito ay maaring magpanatili ng mas luma o katutubong bokabularyo at istrukturang gramatika kumpara sa batayang Tagalog.

Ang anyo ng Tagalog na sinasalita at sinusulat sa Kalakhang Maynila, ang Pambansang Punong Rehiyon, ang ginamit bilang batayan para sa wikang Filipino. Kaya naman ito ay hindi isang lalawiganin o rehiyonal na diyalekto dahil sa hindi limitadong saklaw nito. Masasabing ito ay mga karaniwan o batayang mga salitaan na nagagamit ng nakakaraming mananalita at nauunawaan ng bansa. Ang Kamaynilaan ay masasabing tagpuan ng mga mananalita ng iba't ibang wika sa Pilipinas. Ang Tagalog ng Maynila ay madalas na itinuturing na pamantayan na diyalekto ng Tagalog dahil sa impluwensya ng media, edukasyon, at pamahalaang nakasentro sa kabisera. Mailalarawan ang wikang ito sa pamamagitan ng halo-halong mga impluwensya mula sa iba pang mga wika, partikular na Espanyol at Ingles, dahil sa makasaysayang mga kadahilanan. Nagkakaroon ng mas modernong bokabularyo ang Tagalog ng Maynila at nakapagsasama ng mga salitang hiram mula sa ibang mga wika o diyalekto.

Saklaw: Kalakhang Maynila, bahagi ng Kabite, kalapit na mga bayan ng Laguna, sa kanluran ng Pagsanjan, at mga lunduyang panlungsod (sentrong urbano) ng bansa.

Ang Tagalog ng Bataan at Zambales ay maitutulad sa Tagalog ng Maynila, bagama't madalas na nahahaluan ng Kapampangan at Pangasinan, pati na rin ang Ilokano, sa gawing kalapit ng Zambales sa Pampanga, Tarlac at Pangasinan. Maitutulad din ang Tagalog ng Bataan at Zambales sa Tagalog ng Cavite, dahil sa galing Cavite ang mga Tagalog na lumipat at tumira sa Bataan at Zambales.

Saklaw: Bataan (maliban na ang hangganang hilagang-silangan malapit sa Pampanga), timugang bahagi ng Zambales at Lungsod ng Olongapo.

Wikang Bulakenyo (Bulacan Tagalog)

Ang Bulakenyo Tagalog ay isa sa baul ng kayamanan ng Wikang Tagalog sapagkat tinataglay pa nito ang ilang mga lumang salitang nilipasan na ng panahon sa Kalakhang Maynila gaya na lamang ng mga salitang kampit (kutsilyo), iwi (kalinga), pisaw (maliit na palakol), anluwage (karpintero), balisungsong (embudo), supil (hairband), matamis (asukal) at iba pa.

Talaan ng mga piling mga wika o salita sa Tagalog ng Bulacan:

Ang punto o accent naman ng Bulakenyo Tagalog ay kilala sa pagiging mahimig at melodiko nito. Bukod pa rito, mabilis ngunit klaro kung magsalita ang mga Bulakenyo dahil sa kahusayan nila sa pangungusap na may kaugnayan sa pamamaraan nila sa pananalumpati at pagtula. Sinasabing malaki ang naging impluwensiya ng Wikang Kapampangan sa Bulakenyo Tagalog.

Ang ilang pangunahing pagkakaiba ng bokabularyo at pagtatag nito sa Tagalog ng Kalakhang Maynila ay ang mga sumusunod:

1. Paggamit ng salitang eka, ito ay pinaikling salin ng "wika" , ang pangunahing kahulugan nito sa Kalakhang Maynila ay "sabi" ngunit kalaunan ay naging ganap nang ekspresyon sa pang-araw-araw na pangungusap.

2. Paggamit ng unlaping ka-, ginagamit upang bigyan ang isang salita ng kahulugang pang-uri, ito ay maihahambing sa empasis na "ang-" ng Kalakhang Maynila; ginagamit ang ganoong diskarte ng pananalita sa Southern Tagalog. Halimbawa, kaganda, sa halip na "ang ganda" ; o kasarap, sa halip na "ang sarap".

3. Kahalintulad sa Batangas Tagalog ginagamit din ang mga salitang ire/ere sa halip na "ito" at dine sa halip na "dito". Bukod dito ay ginagamit rin ang salitang kata, ito ay maihahambing sa salitang "tayo" ngunit ito ay limitado lamang sa dalawang nag-uusap.

Saklaw: lalawigan ng Bulacan, Nueva Ecija at ilang bahagi ng Tarlac.

Wikang Batangenyo (Batangas Tagalog)

Talaan ng mga piling mga wika o salita sa Tagalog ng Bulacan:

Ang Tagalog ng Batangas ay nailalarawan sa pamamagitan ng isang malakas na tuldik at isang bokabularyo at balarila na malapit na nauugnay sa makalumang Tagalog.^[16] Maykabilisan ang pagbigkas nito dalá ng punto sa mga pangungusap nito na nagiging dahilan ng kaibahan ng himig nito sa wikain sa Maynila. Ang ilang pangunahin at kilalang pagkakaiba nito sa wikain ng Maynila ay ang paggamit ng salitang ire sa halip na ito, dine sa halip na dito at ga sa halip na ba. Gayon din ang mga salitang "parine", "parito", dumito at iba pa.

Saklaw: Batangas at ilang bahagi ng Laguna

Wikang Tanay-Paete (Tanay-Paete Tagalog)

Talaan ng mga piling mga wika o salita sa Tagalog ng Tanay-Paete:

Wikang Lagunense (Lagunense Tagalog)

Talaan ng mga piling mga wika sa Tagalog ng Laguna:

Ang Tagalog ng Tanay-Paete ay pagbigkas na nahubog mula sa pinagsamang salita ng Tagalog at katutubong agta ng nasabing rehiyon. Ang punto o tono nito ay alon alon na sinusundan ng mga katagang "hane" at kapag tumutukoy ng pagiging kilala o tanyag ng isang tao o pangyayari ay may unlapi na "bang" sa unahan ng salita.May kaluwagan ang pananalita ng tanay-paete kung ihahambing sa may diin na pangungusap ng mga katagalugan sa timog. Hanggang sa kasalukuyan ang pananalitang ito ay bahagyang mapupuna pa rin sa bahagi sa Pasig hanggang sa palibot na mga bayan ng Binangonan, Taytay, Angono at karugtong pang mga bayan nito na nasa lalawigan ng Rizal.

Saklaw: Lahat ng mga bayan sa silangan ng Pagsanjan, Laguna, at lalawigan ng Rizal.

Wikang Marinduque (Marinduque Tagalog)

Naiiba ang Tagalog ng Lalawigang Marinduque (na tinatawag ding Marindukenyo) sa iba pang Tagalog dahil sa pagkakabukod ng isla ng Marinduque sa Luzon. Mapapansin sa wikang sinasalita sa silangang bahagi nito ang impluwensiya ng mga nanahan na Bisaya at Bikolano sa lugar

Ang Marindukenyo ay inilalarawan bilang "ugat na pinagmulan ng makabagong porma ng wika." (Cecilio Lopez, 1923), na sinasabing kakikitahan ng mga sinaunang katangian ng wikang Tagalog. Sa kasalukuyan, sinasalita ng mga taga-Marinduque ang Tagalog sa paraan nang pagsasalita ng mga matatandang Tagalog.^[17][18]

Saklaw: Marinduque.

Wikang Mindoreño (Lubang Tagalog)

Talaan ng mga piling mga wika sa Tagalog ng Lubang/Mindoro:

Isang anyo ng Tagalog ng Batangas na dinala ng mga nagsidayong mga taong Batangas sa nasabing pulo.

Saklaw: pulo ng Mindoro, kapuluang Lubang, Nasugbu, Batangas

Wikang Tayabas (Tayabas Tagalog)

Tinatawag na wikang Tayabas-Tagalog (Tayabas Tagalog) ang mga salitaang ginagamit para sa buong Lalawigan ng Quezon. Ang Tayabas ay tumutukoy sa lumang pangalan ng lalawigan.^[19][20] Ang naturang wikain ay may ilang naiibang katangiang halaw sa wikang Bikolano. Ilan ding mga salita ang hindi nauunawaan ng ibang mga nagsasalita ng Tagalog. Batay sa mga naunang pagsusuring lingguwistika ni Dr. E. Arsenio Manuel sa lalawigan, mayroong 3,336 na saligang salita at katagang ginamit sa Tayabas Tagalog na hindi nakatala sa monumental na gawain ni Pedro Serrano Laktaw; Diccionario Tagalog-Hispano (1914) na partikular sa Tagalog ng Bulakan-Manila.^[21][22] Karamihan sa mga salitang Tayabasin na ito ay makikita sa Vocabulario De Lengua Tagala, ang unang Espanyol-Tagalog na diksyunaryo na isinulat ni Padre Pedro de San Buenaventura noong 1613. Nangangahulugan ito na ang mga salitang napanatili sa Tagalog ng Tayabas ay ginagamit na bago pa man nasakop ng mga Kastila ang Pilipinas.^[23]

Talaan ng mga piling mga wika sa Tagalog ng Tayabas (Quezon):

Isa sa namumukod tanging katangian ng Tayabasin ay ang likas na di-pagdaragdag ng panlaping -eño/-enyo sa pagtukoy sa likas na kinagisnang bayan, linang o lokalidad ng isang tao. Pangkaraniwang ginagamit sa wikain ang panlaping -in o -hin upang tukuyin ang katutubong lokalidad ng isang tao tulad ng Lukbanin, Pagbilawin, Tagkawayanin, Maynilain atbp.

Ang Tagalog ng Tayabas ay kinakikitaan din ng naiibang pagbigkas o punto lalo na sa mga pandiwa gaya ng abyadi (abyad), saraduhi (isara), buksi (buksan), halui (haluin), palipari (paliparin), bantayi (bantayan) at iba pa.

Sa gitnang baybay-tabi ng lalawigan na malapit sa Batangas ay may kahambingan ng Batangas Tagalog at sa baybay-timog na bahagi nito ay may hawa ng Bikol (malapit sa Camarines Norte) at may Bisaya rin naman sa gawing katimugang baybay-bahagi ng tangway nito na tinawag na "Bondok Peninsula". Tila nahahati rin ang Tagalog ng Tayabas sa dalawang anyo: ang anyong kanluran na mas nalalapit sa Batangenyo at ang anyong silangan na mas nalalapit sa Marindukenyo.

Wikang Caviteño (Cavite Tagalog)

Ang pagiging malápit ng Cavite sa Kamaynilaan at Batangas ang naging dahilan ng lahukang Tagalog nito na tunog Batangas, Maynila, at Bulakan. Maraming salita at mga ekspresyon o dagliang pangungusap ang nagbigay kaibahan sa Tagalog ng Cavite kapag ihinambing sa Tagalog ng Kamaynilaan. Bagama't may pagkakaiba ang mga ito, ang pang-unawa sa pakikipagtalastasan ay sumusunod pa rin sa patakaran ng salita ng wikang Tagalog.

Talaan ng mga piling mga wika sa Tagalog ng Kabite:

Isa sa mga pinakamatandang lalawigan sa Pilipinas ang Cavite, at dáting kilalá sa katawagang lalawigan ng Tangway, isang pangalang ginamit simula sa panahon ng mga Kastila hanggang sa palibot ng taóng 1950. Nagmula ang pangalang Cavite sa pangalan ng matandang bayan nito na kilalang Kawit. Naging Cavite ito sa baybay sa Kastila at ang pagdugsong ng puntong eh sa cavit, kaya naging Cavite sa kalaunan.

Narito ang ilang mga pangungusap na di karaniwan sa Kamaynilaan:

1. Sa biglang pagtaas ng tubig dahil sa malakas na ulan ay napaigtad ako sa kinatatayuan ko!

2. Napagawi ako sa ilat na iyan, mangilanngilan din naman ang ista gaya ng igat, may ulang at katam din naman.

3. Sal-itan nga kitang maghalo nireng tilbok sa kawa!

4. Saksa ang gulay sa baraka, kitang mamaraka nang abutin natin ang tulpukan!

5. Lagyan mo nga nang panangga yaang batang iyan nang hindi laging nauuya!

6. Nagdala nga ng bug-ong wala namang kutsara! Magsakol na lang kitang kainin itong dala mong pagkain!

7. Oy, binata! Pagkasiwal mo! Piliin mo nga yaang makakaharap mo baka sintugin yang makabangga mo!

8. Astang taga-Maynila ka na ah! Kaya lang maitim ka pa rin!

9. Nabagu na ang dating daan! Di ko na ito gamay, mahihirapan akong matukoy ang hinahanap ko!

10. Sa iyong mga ikinikilos, talastas ko na ang iniisip mo!

11. Dumausdos ang sinasakyan namin kanina sa daan! Pagkatarik ba naman,ahoy!

12: Nagwagi na sa sabong ay nag agaw pa ng manok, singkara na!

Saklaw: Ilaya at kanlurang bahagi ng Cavite, maging ang kadugsong nitong mga bayan ng Batanggas tulad ng Nasugbu, Lian, Laurel, Talisay, Lemery at iba pang kalapit na mga bayan nito.

May 21 ponema ang Tagalog: 16 katinig at limang patinig.^[24] Payak ang balangkas ng isang pantig, na nilalaman ng hindi bababa sa isang katinig, at isang patinig,^[25] maliban sa mga hiniram na salita tulad ng "trak" o "tsokolate".

Bago dumating ang mga Espanyol, mayroong tatlong ponemang patinig ang Tagalog: /a/, /i/, and /u/. Ipinalawig ito sa limang patinig nang isinama ang mga patinig ng Espanyol. Ito ang:

• /a/, isang patinig sa gitna na bukas at hindi pabilog
• /ɛ/, isang patinig sa gitnang harap na bukas at hindi pabilog
• /i/, isang patinig sa harap na sarado at hindi pabilog
• /o/, isang patinig sa gitnang likod na sarado at pabilog
• /u/, isang patinig sa likod na sarado at pabilog

May apat na pangunahing diptonggo sa Tagalog: ang /aɪ/, /oɪ/, /aʊ/ at /iʊ/.^[25]

Nasa baba ang isang talaan ng mga katinig sa Tagalog. Walang hangin ang lahat ng mga katinig na pasara (stop consonant). Makikita naman sa lahat ng posisyon ang panlalamunang pailong (velar nasal), kasama ang unang bahagi ng isang salita.

Ponemiko ang diin sa Tagalog. Nagkakaroon ng pangunahing diin sa huling pantig o penultimong pantig (pangalawa sa huli) ng isang salita. Kasama ng pangunahin o pangalawang diin ang pagpapahaba ng bigkas sa mga patning maliban na kung nasa dulo ng salita ang diin nito. Mahalaga ang papel ng diin sa Tagalog: pinalilinaw nito ang mga salitang magkapareho ang baybay, ngunit magkaiba ang bigkas, tulad ng "tayo" (ako at ibang tao na magkakasama) at "tayô" (tumindig), na karaniwang sinusulat nang walang kudlit.

• /a/ ay pinataasan nang kaunti para maging [ɐ] sa mga posisyong walang diin at kung minsan ay sa mga posisyong may diin (‘inang bayan’ [in'ɐŋ 'bɐjən])
• /i/ na walang diin is karaniwang binibigkas na [ɪ] tulad sa wikang Ingles "bit"
• /i/ sa dulong pantig ay puwedeng bigkasin bilang [i ~ e ~ ɛ] dahil ang [e ~ ɛ] ay allophone ng [ɪ ~ i] sa dulong pantig.
• /ɛ/ na walang diin at /o/ ay puwede ring bigkasin bilang [i ~ ɪ ~ e] at [u ~ ʊ ~ ɔ] maliban sa mga dulong pantig. [o~ ʊ ~ ɔ] at [u ~ ʊ] ay mga allophones rin.
• /u/ na walang diin ay karaniwang [ʊ] tulad sa wikang Ingles "book"
• Ang diptonggong /aɪ/ and the sequence /aʔi/ have a tendency to become [eɪ ~ ɛː].
• Ang diptonggong /aʊ/ and the sequence /aʔu/ have a tendency to become [oʊ ~ ɔː].
• /k/ sa pagitan ng dalwang patinig ay puwede maging [x] katulad sa Español "José", na kung saan sa simulang posisyon ay puwede maging [kx].
• Intervocalic /g/ and /k/ tend to become [ɰ] (see preceding).
• /ɾ/ at /d/ ay maaaring mapagpapalit na /ɾ/ at /d/ na dating allophones in Tagalog.
• Ang impit sa dulo ng isang salita ay kadalasang nawawala kung ito'y nasa gitna ng pangungusap, lalo na sa Kamaynilaan. Ang patinig na sinusundan nito ay karaniwang pinahahaba. Ngunit, sa ibang diyalekto ay napapanatili ito..
• /o/ ay maaari maging [ɔ] sa mga pantig na may diin.
• /niy/, /siy/, /tiy/, and /diy/ may be pronounced as [nj]/[nij], [sj]/[sij], [tj]/[tij] and [dj]/[dij], respectively, especially in but not limited to rural areas.
• /ts/ may be pronounced as [ts], especially in but not limited to rural areas.
• /e/ or /i/ before s-consonant clusters have a tendency to become silent.

Nananatiling isa ang panitikang pampananampalataya sa pinakamasiglang tagapag-ambag sa panitikang Tagalog.

Noong 1970, isinalinwika ng Philippine Bible Society ang Bibliya patungong Tagalog, ang unang pagsasalinwika sa anumang mga wika sa Pilipinas. Bago pa man ang Ikalawang Konsehong Batikano, may naipapamudmod nang mga pampintakasing mga lathalain na nasa Tagalog. Sa kasalukuyan, may tatlong kumakalat na mga salinwikang Tagalog ng Banal na Bibliya— ang Magandang Balita Biblia (isang kapantayang salinwika ng Good News Bible), na isang bersiyong ekumenikal; ang Ang Biblia, na isa mas bersiyong Protestante; at ang Bagong Sanlibutang Salin ng Banal na Kasulatan, isa sa mga may animnapung kapantayang mga salinwika New World Translation of the Holy Scriptures na nilathala ng mga Saksi ni Jehovah. Inilabas ang huli noong taong 2000, ngunit dating naglabas ang mga Saksi ni Jehova ng isang haybrid na salinwika: ang Ang Biblia na ginamit para sa Matandang Tipan, habang ginamit naman ang Bagong Sinlibutang Salin para sa Bagong Tipan.

Nang pahintulutan ng Ikalawang Konsehong Batikano, (partikular na ang Sacrosanctum Concilium) ang pagsasalinwika ng mga pandaigdigang mga dasal patungo sa mga wikang bernakular, ang Catholic Bishops' Conference of the Philippines ang isa sa mga unang nagsalinwika ng Romanong Misal patungong Tagalog. Sa katunayan, nalathala ang Romanong Misal sa Tagalog noong mga kaagahan ng 1982, habang hindi pa nalalathala sa Ingles hanggang 1985.

Naglilimbag na ang mga Saksi ni Jehova ng panitikang Tagalog mga nasa maagang bahagi ng 1941 ^[26] at tinatayang nilalathala naman ang Ang Bantayan^[27] (ang pangunahing magasin ng mga Saksi ni Jehova; The Watchtower sa Ingles) mula pa noong mga 1960. Kasalukuyang karaniwang pinapakawalan ang mga bagong labas kaalinsabay ng ibang mga wika, kabilang ang Tagalog. May ilan ring mga lathalain ang opisyal na websayt ng mga Saksi ni Jehovah sa Tagalog na makukuha mula sa Internet.^[28][29]

Isang ganap na matatag na wika ang Tagalog, at may napakakakaunting mga pagbabago ang ginawa sa mga Katolikong salinwika ng Bibliya. Gayundin, dahil bata pa ang Protestantismo sa Pilipinas, mas ekumenikal ang gawi sa mga panalanging liturhikal.

Nasa baba ang isang tsart ng Tagalog at dalawampung iba pang wikang Austronesyanno na naghahambing sa labintatlong mga salita.

Hilangang Katagalogan (Northern Tagalog)

(Salitang Malalim na Tagalog at nahaluuan ng "Ilokano, Rehiyon ng Ilocos", at (Kapampangan).

• Gitnang Luzon
  • Lalawigan ng Aurora - 77%
  • Lalawigan ng Bataan - 89%
  • Lalawigan ng Bulacan - 97%
  • Lalawigan ng Nueva Ecija - 70%
  • Lalawigan ng Zambales - 75%

Gitnang Katagalogan (Central Tagalog)

(Salitang Mababaw na Tagalog (Filipino), na mayroong halong Taglish).

• Kalakhang Maynila
  • Maynila - 50%
  • Lungsod ng Pasig - 45%
  • Lungsod ng Quezon - 58%

Timog Katagalogan (Southern Tagalog)

(Salitang mayroong ka-luma, Malalalim at Puntong Tagalog, sinamahan nang wikang "Batangenyo", "Calambeño" at "Caviteño").

• CALABARZON
  • Lalawigan Batangas - 95%
  • Lalawigan ng Cavite - 65%
  • Lalawigan ng Laguna - 64%
  • Lalawigan ng Rizal - 55%
  • Lalawigan ng Quezon - 90%

Timog Katagalugan (Southern Tagalog)

(Salita na mayroong Punto-ng Tagalog, mga wikang Palawenyo, Mangyan (Mindoro), Marinduqueño, Romblomanin at Batangenyo").

• MIMAROPA
  • Lalawigan ng Marinduque - 91%
  • Lalawigan ng Kanlurang Mindoro - 84%
  • Lalawigan ng Silangang Mindoro - 87%
  • Lalawigan ng Palawan - 80%
  • Lalawigan ng Romblon - 82%

Tagalog-Bikol (Southeastern Tagalog)

(Salitang mayroong Tagalog na Nasasakupan nang Wikang Bikolano).

• Rehiyon ng Bikol
  • Lalawigan ng Hilagang Camarines - 62%
  • nalalabing Lalawigan ng Timog Camarines - 54%

• Ang Wikang Tagalog: Isang Malalimang Tratadong Pambalarila na Ibinagay para sa Pansariling-Pag-aaral at Sadyang Ibinalangkas para sa Paggamit sa mga Palingkurang Pampamahalaan o Ugnayang Pangangalakal sa Pilipinas, (The Tagalog Language: A Comprehensive Grammatical Treatise Adapted to Self-Instruction and Particularly Designed for Use in Government Service or in Business Trade in the Philippines), nasa wikang Ingles, unang paglilimbag: Imprenta de "El Mercantil" (1902), ang orihinal ay mula sa Pamantasan ng Michigan/Kalipunang H.H. Bartlett: bilang 91 L / kopyang elektroniko ginawa noong 20 Abril 2006 (Google), pahina 54-56/may 448 mga pahina

• Komisyon sa Wikang Filipino Naka-arkibo 2020-04-12 sa Wayback Machine., opisyal na lupon para sa pagsasaayos ng wikang Filipino
• Pahinang Tagalog ng Northern Illinois University Naka-arkibo 2005-09-10 sa Wayback Machine.
• Syntax der filipinischen Sprache - Palaugnayan ng Wikang Filipino, 2013, 1305 p.
• Balarila o gramatika ng Tagalog Libreng reperensiya o sangguniang may malawak na saklaw (sa wikang Ingles)
• Talatinigang Tagalog Naka-arkibo 2008-04-18 sa Wayback Machine.
• Learn Filipino A website for learning theTagalog Language and Culture.
• Learn Filipino Chrome Application Naka-arkibo 2016-05-29 sa Wayback Machine. A Chrome App for learning the Tagalog Language and Culture.
• Homepage ng Filipino (Tagalog) Learner Naka-arkibo 2006-10-21 sa Wayback Machine.
• Tagalog: Isang Maikling Pagtingin sa Pambansang Wika
• Ethnologue entry para sa Tagalog
• Isang website na nagtuturo ng Tagalog Naka-arkibo 2005-09-01 sa Wayback Machine.
• English - Tagalog / Tagalog - English Dictionary (Ingles/Tagalog - Tagalog-Ingles) ni Charles Nigg, Imprenta de Fajardo y compañeros: 1904, wikang Tagalog, orihinal mula sa Pamantasan ng California, isinaelektroniko ang kopya noong 10 Setyembre 2007, may 360 pahina, nakuha noong 13 Marso 2008
• Tagalog Translation
• Ang Wikang Tagalog Naka-arkibo 2019-09-03 sa Wayback Machine.