Marko Orešković Krntija
Profesija	radnik
Član KPJ od	1927.
Učešće u ratovima	Prvi svetski rat Španski građanski rat Narodnooslobodilačka borba
U toku NOB-a	pol. komesar GŠ NOV i PO Hrvatske
Narodni heroj od	26. jula 1945.

Marko Orešković - Krntija (Široka Kula kraj Gospića, 3. travnja 1896. – Očijevo kraj Drvara, 20. listopada 1941.), učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, član CK KPH i CK KPJ, jedan od organizatora ustanka u Lici 1941. i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je 3. aprila 1895. godine u selu Široka Kula, kod Gospića. U proleće 1912. godine otišao je, zajedno s grupom seljana, na rad u Nemačku. Nakon početka Prvog svetskog rata 1914. godine vratio se u Liku, i sledeće godine bio mobilisan u austrougarsku vojsku. Najpre je služio u Otočcu, a zatim je prekomandovan u mornaricu u Puli, gde je, kao ložač, ukrcan na bojni brod „Sveti Ištvan“, koji je 11. juna 1918. godine potopljen u Jadranskom moru. Kao protivnik Austrougarske monarhije i pristalica ujedinjenja svih južnoslovenskih naroda, često je dolazio u sukob s pretpostavljenima. Slom Austrougarske zatekao ga je u rodnom selu, gde je došao zbog smrti majke.

U novoj državi ponovo je stupio u mornaricu, ali je na brodu „Dunav“ brzo došao u sukob s komandantom broda. Posle zatvora odlazi u pilotsku školu gde je posle dve godine provedene u školi, odnosno šest u vojsci, demobilisan kao rezervni podoficir. Posle jednogodišnjeg lutanja i rada u raznim mestima Makedonije i Kosova, 1926. godine stiže u Beograd, gde je došao u kontakt sa radničkim pokretom i učlanio se u sindikat. Izvesno vreme je radio kao taksista, a zatim se zaposlio u Ministarstvu građevina, kao lični ministrov vozač.

Godine 1927. primljen je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije. Zbog revolucionarno- političkog rada među radnicima, brzo je došao u sukob s policijom. U avgustu 1929. godine je uhapšen i od Suda za zaštitu države osuđen na pet godina robije, koju je izdržavao u zatvorima u Sremskoj Mitrovici i Lepoglavi.

Posle robije proteran je u rodno selo, ali on odlazi u Sloveniju, gde ga opet hapse. Posle zatvora u Ljubljani i Mariboru, proteruju ga ponovo u rodno selo, ali on umesto tamo, odlazi u Zagreb, gde nastavlja politički rad.

Godine 1936. ilegalno odlazi, preko Austrije, Švajcarske i Francuske u Španiju, gde je, najpre mitraljezac u Drugom bataljonu 129. internacionalne brigade, a zatim vodnik i partijski rukovodilac bataljona „Đuro Đaković“. Posle povratka u Kraljevinu Jugoslaviju, 1939. godine, hapsi ga zagrebačka policija, i posle nekoliko meseci provedenih u zatvoru puštaju ga, posle štrajka glađu.

Na Prvoj konferenciji Komunističke partije Hrvatske, 1940. godine, izabran je za člana Centralnog komiteta KP Hrvatske. Policija ga ponovo hapsi i sprovodi u Lepoglavu, ali on uspeva da pobegne iz zatvora i prelazi u ilegalnost. Oktobra 1940. godine učestvuje u radu Pete zemaljske konferencije KP Jugoslavije, i na njoj biva izabran za člana Centralnog komiteta KP Jugoslavije.

Nakon Aprilskog rata, okupacije Kraljevine Jugoslavije i uspostavljanja ustaške Nezavisne Države Hrvatske, CK KPJ ga šalje da organizuje oružani ustanak u rodnoj Lici. Ustanak u Srbu je bio uspešan jer je lokalno srpsko stanovništvo patilo od progona novog ustaškog režima i masovno se priključivalo Narodnooslobodilačkom pokretu. Marko Orešković, Hrvat po ocu i majci, sa svojim ratnim iskustvom uskoro je postao jedan od najpopularnijih komadanata, imao je veliko poštovanje među srpskim stanovništvom, koje mu je spevalo stihove: „Drug je Marko hrvatskoga roda, al' je majka srpskoga naroda“ i „Da ne bi druga Marka, još bi mnoga, zakukala majka“. A nakon pogibije:  „Cijeloj Lici žalost srce bije, što joj nesta dičnoga Krntije, što joj nesta vođe od ustanka, prvog vođe, Orešković Marka."^[1]

Međutim, pobuna se uskoro podelila oko pitanja da li bi se trebalo boriti samo protiv Nezavisne Države Hravtske ili protiv svih snaga Sila Osovine, uključujući i Italijane, koji su ponudili zaštitu od ustaških zločina. Ova frakcija, koja će kasnije biti poznata kao četnici se suprotstavila Oreškoviću, koji je želeo da ustanak pređe međuetničke granice. Oktobra 1941. godine postavljen je za političkog komesara Grupe Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Liku, a istog meseca i za prvog političkog komesara Glavnog štaba NOP odreda Hrvatske.

Prema prvoj verziji, ubili su ga četnički elementu u Narodnooslobodilačkom pokretu, i bacili u jamu, 20. oktobra 1941. godine u selu Veliko Očijevo, prilikom njegovog povratka iz Drvara u Liku.

Ovu verziju prihvaćaju i predstavnici hrvatske i srpske desnice koji insistiraju na tezi da je ustanak 27. srpnja bio nekakav četnički ustanak. Verzija po kojoj su Oreškovića ubili četnici potiče iz 1942. i posljedica je događaja iz te godine, a ne realnih okolnosti Oreškovićeve smrti. Naime, početkom 1942. četnici su uspjeli organizirati vlastiti pokret u južnim dijelovima Like i nekim dijelovima zapadne Bosne, uz svesrdnu pomoć talijanskog fašističkog okupatora. Verziju o četničkim vinovnicima Markove smrti raširio je, zapravo, NOP, kako bi stanovništvu u ustaničkim krajevima predočio jasan dokaz četničke izdaje i zločina – omiljenog vođu ustanka, pripadnika hrvatskog naroda, koji se solidarizirao sa ugroženim srpskim narodom 1941. – ubili su izdajnici i kolaboracionisti iz redova srpskog naroda.

Međutim, Oreškovićava smrt je razjašnjena još 1961., u zapisu partizanskog liječnika dr. Monija Levija. Po njegovom svjedočenju, Marko je ubijen od četvorice pljačkaša, pripadnika lokalne seoske straže u Velikom Očijevu, koji nisu bili četnici jer tada na tom području nije bilo organiziranog četničkog pokreta (jednostavno, četnička organizacija nastajala je samo onda kada bi se za to stvorili povoljni uvjeti – reokupacija od strane Talijana). Moni Lavi je posvjedočio da je stanovništvo Velikog Očijeva, nedugo nakon Markovog ubojstva, pozvalo predstavnike Kotarskog komiteta KPJ iz Drvara, kazavši im da se u selu odmetnula grupa od nekoliko mladića, pripadnika seoske straže, koji su pljačkali i maltretirali stanovništvo. Nakon dolaska partijske delegacije, u kojoj su, osim Levija, bili i potonji komandant i komesar 5. krajiške divizije, Milutin Morača i Ilija Materić, pohapšeni su pljačkaši, nakon čega je na jednom od njih uočen Markov kaput, a na drugom Markove čizme. Sprovedena je istraga i Markove ubojice su priznale zločin, nakon čega su svi strijeljani.^[2]

Krajem osamdesetih godina, javila se još jedna verzija Oreškovićeve smrti, koja dovodi u vezu i njegovo navodno protivljenje prema zvaničnoj politici KP Hrvatske. General Gojko Polovina, komandant Šeste ličke divizije koji se borio zajedno sa Oreškovićem, dao je svoj alternativni opis, Markove pogibije, u časopisu „Student“, a takođe i u svojoj knjizi „Svedočenje-prva godina ustanka u Lici" i imenovao je dvojicu partizana koji su navodno ubili Oreškovića u selu Velikom Očijevu. Sam Polovina je, prema sopstvenom svedočenju, znao da je komandovao partizanskim jedinicama koje su se ponašale više kao četnici nego kao partizani, kazavši da su se one sastojale samo od Srba i da su vršile odmazde nad hrvatskim stanovništvom.

Prema drugačijoj verziji, optužen je za "trockizam" i likvidiran u partizanima po Titovom naređenju.^[3]

Mesec dana nakon pogibije, Prvi partizanski bataljon formiran u Hrvatskoj dobio je naziv bataljon „Marko Orešković“, a njegovo ime nosila je i Prva lička proleterska udarna brigada Šeste ličke divizije. Za narodnog heroja proglašen je 26. jula 1945. godine.

Posle oslobođenja Jugoslavije Marko Orešković postao je jedna od ikona Narodnooslobodilačke borbe. Njegovo ime dodeljivano je mnogim ulicama i trgovima, školama, kasarnama i drugim državnim institucijama. Selo Tomislavci kod Bačke Topole, posle dolaska kolonista iz Like, 1946. godine, promenilo je naziv u Oreškovićevo i nosilo ga sve do 2003. godine.

Na čelu Generalnog štaba, naslijedio ga je Ante Rukavina.

• Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina.

Marko Orešković na Wikimedijinoj ostavi

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Ivan Očak, Građa za biografiju Marka Oreškovića