PROFILPELAJAR.COM

Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
	nr rej. A-184 z 14.05.1968
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Dąbrówka Starzeńska
Typ budynku	zamek
Rozpoczęcie budowy	2. połowa XV w.
Ukończenie budowy	XVIII wiek
Ważniejsze przebudowy	1624-1633
Zniszczono	1947
	Położenie na mapie gminy wiejskiej Dynów Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
	Położenie na mapie Polski Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
	Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej
	49°46′56″N 22°14′08″E/49,782222 22,235556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zespół zamkowy w Dąbrówce Starzeńskiej

Zamek w Dąbrówce Starzeńskiej – ruiny zamku Stadnickich z lat 1624-1633 w Dąbrówce Starzeńskiej, w powiecie rzeszowskim, położonej nad doliną Sanu. Spalony przez UPA w 1947 roku.

Historia

Pierwsze wzmianki o wsi Dąbrówka występują w dokumencie z 1436 r., kiedy to jej właścicielami byli Kmitowie. Do 1430 roku właścicielem dóbr był Piotr Kmita Lunak, podczaszy sandomierski, a po jego śmierci jego syn Jan Kmita Tępy^[2]. Po 1465 roku Stanisław Denowski sprzedał Dąbrówkę Pawłowi Nabrzuchowi za 150 florenów węgierskich^[2]. W XV wieku w Dąbrówce powstał pierwszy gotycki dwór, co potwierdza wzmianka z 1500 roku, gdy odnotowano istnienie w Dąbrówce curii (dworu). Dwór ten zbudowano w północno-wschodniej części późniejszego zamku. W 1523 roku Dąbrówkę kupił Jan Bobola^[2]. W 1527 roku Dąbrówkę kupił Stanisław Stadnicki herbu Szreniawa, który w niej zamieszkał^[2]. W 1. połowie XVI wieku do gotyckiego dworu dobudowano od strony południowej nowy budynek o długości około 35 metrów. Od strony zachodniej w okolicach późniejszej bastei zbudowano murowaną bramę. W 1608 roku majątek przejął Stanisław "Diabeł" Stadnicki. W 1617 roku dwór w Dąbrówce został spalony przez Sienieńskich, którzy rościli sobie prawa do majątku^[2]. Przypuszczalnie Stanisław "Diablątko" Stadnicki, zbudował w latach 1626-1629 założenie obronne na planie czworoboku o wymiarach 95 x 91 metrów z dwoma czworobocznymi bastejami ze strzelnicami. Łączył je mur zachodni ze strzelnicami. Przejazd bramny umieszczono od południa. Między basztą a bramą znajdował się budynek. W latach 1630-1663 Dąbrówka należała do Marianny ze Stadnickich, żony Michała Zebrzydowskiego, dzięki którego negocjacjom w 1657 roku zamek nie został spalony podczas najazdu węgierskiego Rakoczego^[2]. W 1663 roku zamek stał się poprzez wiano własnością Jana Czartoryskiego^[2]. W 1672 roku zamek obronił się podczas najazdu tatarskiego^[2]. W 1689 roku zamek w wianie otrzymał Grzegorz Antoni Ogiński. W 1779 roku właścicielem został Adam Parys. W 1789 wieś kupił Piotr Starzeński, a jego spadkobiercy zamieszkiwali posiadłość aż do 1945 r.

W 1863 r. na zamku przebywali przywódcy powstania styczniowego, gen. Marian Langiewicz i gen. Ludwik Mierosławski. Lata swojej świetności zamek ponownie przeżywał za czasów Starzeńskich, którzy w połowie XIX wieku dobudowali od zachodu jednokondygnacyjny dwór między basztami oraz przerobili północną basztę na mieszkania, a południową na archiwum i spichlerz. Zamek szczycił się bogatą biblioteką oraz pokaźnym zbiorem dzieł sztuki. Skrzydło wschodnie i południowe zostało zamienione na cele gospodarcze.

Po tragicznej śmierci hrabiego Juliusza Starzeńskiego majątkiem od 1934 roku do 1939 roku zarządzał jego brat Kazimierz Starzeński^[2]. Po 17 września 1939 roku zamek został zajęty przez Armię Czerwoną, która spaliła bibliotekę i ograbiła zamek^[2]. Po 1941 roku na zamku stacjonowali Niemcy, a po nich ponownie w latach 1944-1945 Rosjanie.

W 1947 roku zamek został spalony przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii pod dowództwem Mychajły Dudy ps. Hromenko^[2]^[3]. Spalony zamek został rozebrany i do dzisiaj pozostaje w ruinie^[2].

W pobliżu zamku, na końcu grabowej alejki wybudowano kaplicę grobową (ok. 1900 r.).

Ruiny zamku wraz z kaplicą grobową Starzeńskich z XIX w. i otaczającym je parkiem zostały wpisane do rejestru zabytków w 1968 r.

Architektura

Pierwotną rezydencję wybudowano z cegły i kamienia na wyniosłym tarasie skarpy. Powstała ona na planie prostokąta. Znacznie rozbudowano ją w latach 1624-1633. Z tego czasu pochodziło północne skrzydło zamku o wymiarach 11 x 25 m, mury obwodowe od zachodu i południa oraz dwie narożne baszty. Kolejna rozbudowa miała miejsce na początku XVIII w., kiedy to uzupełniono wschodnią część murów. W wieku XIX powstało południowe i zachodnie skrzydło mieszkalne. Do dziś przetrwały jedynie fragmenty dwóch baszt, przyziemie trzeciej oraz pozostałości murów budynków mieszkalnych.