ulica Kiełbaśnicza

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	364 m
Przebieg
--- pl. Solny ul. Ruska --- ul. św. Mikołaja --- ul. św. Elżbiety --- Stare Jatki --- ul. Łazienna --- ul. Malarska --- ul. Nowy Świat ul. Grodzka
Położenie na mapie Wrocławia ulica Kiełbaśnicza
Położenie na mapie Polski ulica Kiełbaśnicza
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Kiełbaśnicza
51°06′40,660″N 17°01′46,787″E/51,111294 17,029663
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Kiełbaśnicza (j. nie. Herrenstrasse) – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy plac Solny i ulicę Ruską z ulicą Grodzką i ulicą Nowy Świat^[1][2][3]. Ma 364 m długości^[1].

Lokacja ulicy miała miejsce około 1242 roku. Wschodnia pierzeja ulicy jako położona z tyłu zachodniej zabudowy Rynku włączona była do wielkich posesji patrycjuszowskich, a wschodnia podobnie stanowiła część zatylną posesji przy ulicy Rzeźniczej^[2]. Na tym odcinku zabudowę stanowiła oficyny dla posesji położonych przy innych, równoległych ulicach i placach i z tego względu ulica nie miała nazwy^[4]. Zabudowa murowana pojawiła się przy ulicy już od końca XIII wieku na posesjach numer 5 i 7, a pod numerem 20 znajdowała się kamienica należąca do największych w mieście^[2].

Jej południowa część równoległa do Rynku (od współczesnej ulicy Ruskiej i placu Solnego do ulicy Świętego Mikołaja) zamieszkiwana była przez bogatsze warstwy społeczne i rajców^[2][5].

Na początku XIII wieku rozpoczęto budowę kościoła św. Elżbiety przylegającego do ulicy Kiełbaśniczej zachodnią elewacją na odcinku od ulicy św. Mikołaja do ulicy Świętej Elżbiety, który od 1253 roku należał do krzyżowców z czerwoną gwiazdą^[6].

Ulica biegła do murów miejskich okalających miasto od północy, przy rzece Odrze^[7][8][9]. W 1368, na osi ulicy Kiełbaśniczej przebito w tych murach furtę zwaną młyńską, od położonych naprzeciwko ulicy przy Kępie Mieszczańskiej młynów i urządzeń przemysłowych; w 1581 roku dobudowano wieżę z przejazdem. Furta rozebrana została na początku XIX wieku^[7].

W czasie oblężenia miasta w 1945 roku podczas działań wojennych część zabudowy ulicy uległa zniszczeniu. Mimo to zachowały się lub odbudowano część budynków, w tym znaczące kamienice świadczące o dawanej świetności zabudowy^[4]. Od 1966 r. od skrzyżowania ulicy Kiełbaśniczej i Grodzkiej wybudowano ulicę Nowy Świat do ulicy Kazimierza Wielkiego^[9][10][11].

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• „poprzeczna ulicy Ruskiej”, „poprzeczna jak się idzie od Św. Elżbiety na ul. Ruską”, „jak się idzie od placu Solnego do kościoła”^[4]
• odcinek od ulicy Ruskiej do ulicy Świętego Mikołaja – Pańska (Herrenstrasse), od 1420 roku do 1824 roku^[2][4]
• odcinek na północ od ulicy Świętego Mikołaja
  • Przy Furcie Młyńskiej, do XVI wieku^[2]
  • Młyńska (Mühlgasse) od XVI wieku do XVIII wieku^[2][4][7]
  • Kiełbaśnicza (Wurstgasse), od XVI wieku^[2] (1522 rok^[4]) do XVIII wieku, nazwa pojawiająca się sporadycznie^[2]
  • Windgasse, od XVIII wieku do 1824r.^[2]
  • Książęca (część), od połowy XVIII wieku^[4]
• fragmenty ulicy w rejonie kościoła Św. Elżbiety^[4]:
  • • „przy kościele”
    • „przy cmentarzu Św. Elżbiety”
    • Wietrzna
    • Parafialna
• Herrenstrasse (Pańska), dla całości od 1824 roku do 1945 r.^[2][5],
• Pańska, 1945–1946 r.^[2][4][5]
• Kiełbaśnicza, od 1945 r.^[1][2].

Nazwa Herrenstrasse (Pańska) obowiązywała dla części ulicy od 1420 roku, a dla całej od 1924 roku. Jej źródłem był fakt, że zamieszkiwali tu rajcy i przedstawiciele warstwy bogatej, w tym powstały bogate domy patrycjatu miejskiego^[2][4][5]. Natomiast nazwa Przy Furcie Młyńskiej odnosiła się do furty w północnych murach miejskich prowadzącej do młynów^[7][12][13], a kolejna nazwa – Młyńska (Mühlgasse) – nawiązywała już bezpośrednio do znajdujących się naprzeciwko jej wylotu zespołu młynów^[2], później zastąpionych elektrownią wodną Wrocław I^[13]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.^[1] i nawiązuje do sporadycznie pojawiającej się od XVI wieku do XVIII wieku nazwy Wurstgasse^[2][4], wywodzącej się od pobliskich jatek i rzeźni^[4].

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 364 m^[1], o dominującym ruchu pieszym^[14], z wyłączeniem północnego odcinka klasy dojazdowej (do ulic Łaziennej i Malarskiej do ulic Nowy Świat i Grodzkiej)^[15].

Ulice i place powiązane z ulicą Kiełbaśniczą:

• skrzyżowanie
  • plac Solny^[1][3][16]
  • ulica Ruska^[2][17]
• pasaż: Pasaż pod błękitnym słońcem^[18] [19] 
• skrzyżowanie: ulica Świętego Mikołaja^[20]
• skrzyżowanie: ulica Świętej Elżbiety^[21]
• deptak: Stare Jatki^[4]
• skrzyżowanie: ulica Łazienna^[22]
• skrzyżowanie: ulica Malarska^[23]
• skrzyżowanie:
  • ulica Grodzka^[1][2][24]
  • ulica Nowy Świat^[24][25]
  • most dojazdowy Elektrowni Wodnej Wrocław I (Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej)^[13].

Ulica Kiebłaśnicza jest zabudowana po obu jej stronach zabudową pierzejową, ciągłą, z wyłączeniem odcinka pomiędzy ulicą św. Mikołaja i św. Elżbiety, gdzie wokół położonego tu kościoła garnizonowego pw. św. Elżbiety, zachowano plac przykościelny^[2] (całość ok. o pow. 0,53 ha, z zakazem zabudowy i ruchu kołowego^[26]). Zabudowa ta obejmuje liczne zachowane bądź odbudowane budynki zabytkowe, wykazane w rozdziale "Ochrona i zabytki", oraz współczesną zabudowę uzupełniającą. Uwzględnia ona, szczególnie w parterach tych obiektów, wymogi tworzenia lokali usługowych, gastronomicznych itp. Takie przeznaczenie uwzględniano także przy remontach i przebudowach istniejącej zabudowy, dzięki czemu powstały liczne lokale pełniące rolę centrotwórczą. Przy ulicy znajduje się kilka hoteli: Art Hotel, Hotel Patio, Hotel Prima Best Western, Dwór Polski^{[2][27] [28]}. Kościół pw. Św. Elżbiety stanowi dominantę wysokościową w zabytkowym zespole kompozycyjnym^[29].

Obszar, na którym położona jest ulica Więzienna podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[30][31]. Ponadto ochroną objęto obszary przy Rynku ograniczone ulicą Kiełbaśniczą, św. Mikołaja i placem Solnym: blok zachodni (budynki wraz z oficynami i przejściami wewnętrznymi) pod nr rej.: A/1574/348/Wm z 21.01.1977 r.^[32] oraz strefa podziemna wymienionego bloku zachodniego pod nr rej.: A/1577/409/Wm z 9.03.1981 r.^[30][33]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[34] [35] . Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta^[36] . Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Sytuowanie nowej zabudowy może być dokonywane wyłącznie po sporządzania planów szczegółowej rewaloryzacji^[37]. Ochronie podlegają także panoramy i osie widokowe, np. na Kościół św. Elżbiety^[38]. Ponadto postuluje się odtworzenie przebiegu dawnej ulicy Garbary, w posadzce, w formie ciągu pieszego, z wykonaniem nawierzchni z materiału kamiennego, od ulicy Kiełbaśnicznej do ulicy Odrzańskiej^[39]

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	foto
Pierzeja wschodnia
Kamienica z lokalami usługowymi pl. Solny 5[27] [40][41][42]	ok. 1870 r., 1927 r., po 1945 r. (rekonstrukcja)[27]  1900-1927[40] A/2081/521/Wm z dn. 28.06.1993 r.[27] [40][41][42]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 1a[43]	GEZ[43]
Kamienica, ob. Hotel Dwór Polski ul. Kiełbaśnicza 2[27] [44][41][45]	XIV w., 1 poł. XIX w., ok. 2000 r.[27]  poł. XIX w.[44] A/2707/261 z dn. 30.12.1970[27] [44][41][45]
Kamienica, ob. budynek biurowo-handlowy Pasaż pod Błękitnym Słońcem ul. Kiełbaśnicza 3-4[27] [44][41][46]	XV w., XVIII w., ok. 2000 r.[27]  XVIII w.[44] A/2327/62 z dn. 25.01.1962[27] [44][41][46]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 5[27] [44][41][47]	XVIII w., l. 1986-1988[27]  XVIII w.[44] A/4022/63 z dn. 25.01.1962[27] [44][41][47]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 6[27] [44][41][48]	XVI w., XVIII w., l. 1986-1988[27]  XVIII w.[44] A/1569/64 z dn. 25.01.1962[27] [44][41][48]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 7[27] [49][50]	ok. 1900 r., 1975 r., 1987 r. gez, mpzp[27] [49][50]
Kamienica, ob. budynek usługowo-administracyjno-mieszkalny ul. Kiełbaśnicza 7a[27] [44][41][51] (ul. św. Mikołaja 77[44])	XIV w., XVI w., XVIII w., 1860 r., remont 1976 r., ok. 2000 r. XIV w., 1860 r.[44] A/1572/562/Wm z dn. 03.06.1996[27] [44][41][51]
Kościół farny pw. św. Elżbiety, ob. kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety ul. św. Elżbiety[27] [30][52][53]	pocz. XIV w., l. 1384-1387, poł. XV w., l. 1531-1535, 1598 r., l. 1856-1857 (renowacja)[27]  XII-XV w.[30] A/1300/25 z dn. 23.10.1961[27] [30][53] (z 26.11.1947 i z 23.10.1962[30])
Gimnazjum św. Elżbiety, ob. budynek biurowy ul. św. Elżbiety 4[27] [54][55][56] (ewangelickie[54]))	1560 r., 1835 r., l. 1873-1883, 1903 r.[27]  1835, 1873, 1883 r.[54] A/992 z dn. 25.01.2007[27] [54][55][56]
Kamieniczka w zespole kramów "Stare Jatki" ul. Malarska 1-2[27] [57][58][59]	XIV w., XVIII w., l. 1969–1970 (odbudowa i remont), ok. 2010 r. (remont)[27]  XVII–XVIII w., po 1945 r.[57] 122-128 z 6.12.1949[57] oraz A/1610/91 z dn. 12.02.1962[27] [57][59]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 12[27] [60][61]	k. 1860-1880 r., l. 70-80. XX w.; gez, mpzp[27] [60][61]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 13[27] [60][62]	ok. 1880 r., ok. 1980 r.; gez, mpzp[27] [60][62]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 14[27] [44][63][64]	XVIII w., pocz. XIX w., l. 70. XX w.[27]  XVIII w.[44] A/1570/65 z dn. 25.01.1962[27] [44][63][64]
Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem ul. Kiełbaśnicza 15[27] [44][63][65]	XVI w., l. 70. XX w.[27]  XVI w.[44] A/1591/66 z dn. 06.02.1962[27] [44][63][65]
Kamienica, ob. biura i pracownie (INTEGER S.A.) ul. Garbary 1[27] [60][66]	ok. 1870 r., ok. 1970 r., ok. 2000 r. gez, mpzp[27] [60][66]
Zamknięcie osi widokowej w kierunku północnym
Zespół budowlany Elektrowni Wodnej Południowej, ul. Nowy Świat 46[27] [67][68] Hala maszynowni z przybudówką od strony dolnej wody w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Rozdzielnia w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Ogrodzenie ze stalową bramą w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej	lata 1922–1924 (proj. M. Berg, L.Moshamer), lata 2014–2015 (remont, przebudowa)[27]  1922–1924[67] A/1473/524/Wm z dn. 10.08.1993 r.[27] [67][68]
Pierzeja zachodnia
Kamienica, ob. Hotel PRIMA BEST WESTERN z restauracją ul. Kiełbaśnicza 16[27] [44][69][70]	XV w. (piwnice), 1871 r., ok. 2000 r.[27]  XV–XX w.[44] A/1502/514/Wm z dn. 24.03.1993[27] [44][69][70]
Kamienica, ob. Hotel PRIMA BEST WESTERN z restauracją ul. Kiełbaśnicza 17-18[27] [44][69][71]	l. 1853-1855, ok. 2000 r.[27]  XV–XX w.[44] A/1502/514/Wm z dn. 24.03.1993[27] [44][69][71]
Kamienica, ob. Hotel PRIMA BEST WESTERN z restauracją ul. Kiełbaśnicza 19[27] [44][69][72]	ok. 1880 r., ok. 2000 r.[27]  XV–XX w.[44] A/1502/514/Wm z dn. 24.03.1993[27] [44][69][72]
Kamienica, ob. ART HOTEL - RESTAURACJA ul. Kiełbaśnicza 20[27] [44][73][74]	XV w., XVI w., XVIII w., 1820 r., ok. 2000 r.[27]  XV, XVI w.[44] A/4021/67 z dn. 06.02.1962[27] [44][73][74]
Kamienica, ob. ART HOTEL - HOTEL ul. Kiełbaśnicza 21-22[27] [75][76]	ok. 1890 r., ok. 2000 r. gez, mpzp[27] [75][76]
Kamienica, ob. Academus Pub & Apartments ul. Kiełbaśnicza 23[27] [75][77]	ok. 1870 r., l. 1997–1999 gez, mpzp[27] [75][77]
Kamienica, ob. HOTEL PATIO z restauracją i sklepami ul. Kiełbaśnicza 24[27] [75][78]	ok. 1880 r., ok. 2000−2005 r. gez, mpzp[27] [75][78]
Kamienica, ob. HOTEL PATIO – hotel ul. Kiełbaśnicza 25[27] [75][79]	ok. 1880 r., ok. 2000−2005 r. gez, mpzp[27] [75][79]
Fragment elewacji domu handlowego Bielschowsky, ob. fragment wmurowany w obiekt Wratislavia Center i Hotel Dorint ul. Kiełbaśnicza 27[27] [80]	ok. 1900 r., 2001 r. gez, mpzp[27] [80]
Kamienica, ob. budynek biurowy ul. Kiełbaśnicza 28[27] [44][81][82]	XVI w., XVIII w., 1889 r.[27]  XV, XVII-XIX w.[44] A/5264/398/Wm z dn. 02.02.1979[27] [44][81][82]
Kamienica – siedziba redakcji gazety "Breslauer Morgenzeitung", ob. budynek mieszkalny ul. Kiełbaśnicza 29[27] [44][81][83]	XIV, XVI, XVIII w., 1963 r. (odbudowa, remont)[27]  XVIII w.[44] A/1571/68 z dn. 30.12.1970[27] [44][81][83]
Kamienica "Pod Guttenbergiem", ob. budynek biurowy ul. Kiełbaśnicza 30[27] [84][85]	ok. 1890 r., ok. 1963 r. (odbudowa) gez, mpzp[27] [84][85]
Kamienica firmy Beier & Olowinsky, ob. budynek mieszkalno-usługowy ul. Kiełbaśnicza 31[27] [84][86]	ok. 1900 r. gez, mpzp[27] [84][86]
Kamienica "Pod Trzema Murzynami", ob. siedziba banku Millenium ul. Kiełbaśnicza 32[27] [87][44][81] (ul. Ruska 1[44][87])	2 poł. XVIII w., ok. 1880 r., ok. 1910 r.[27]  XVIII w.[44] A/5254/254 z dn. 30.12.1970[27] [44][81][87]

Wrocławskie krasnale:

• Tatuator (Tattooer), ulica Kiełbaśnicza 7^[88] 
• Podróżnik (Explorer), ulica Kiełbaśnicza 20, obok Art Hotelu^[88] 
• Chrapek (Snorer), ulica Kiełbaśnicza 24-25, wejście do Hotelu Patio^[88] .

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-05-29]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Pasaż Pod Błękitnym Słońcem [online] [dostęp 2019-05-29] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20] .strona główna serwisu
• Pasaż Pod Błękitnym Słońcem [online] [dostęp 2019-05-29] .
• System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Uchwała L/1753/02 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego północnej części obszaru Starego Miasta - rejon UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 7 sierpnia 2002 r. Nr 170, poz.2415;Biuletyn Urzędowy RMW z 20 lipca 2002 r. Nr 7, poz.348, Wrocław, 4 lipca 2002 [dostęp 2019-05-30]  (pol.).
• Uchwała X/202/03 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego centralnej części obszaru Starego Miasta rejonu RYNKU i PLACU SOLNEGO - część "A", „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 sierpnia 2003 r. Nr 126, poz.2251; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 czerwca 2003 r. Nr 6, poz.167., Wrocław, 2 czerwca 2003 [dostęp 2019-05-30]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-05-09]  (pol.).strona główna serwisu
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2019 [dostęp 2019-05-29]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31]  (pol.).

• Ulica Kiełbaśnicza, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-05-28]  (pol.).
• ul. Kiełbaśnicza, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2019-05-28]  (pol.).
• ul. Kiełbaśnicza, wikimapia.org [dostęp 2019-05-28]  (pol.).