Urodził się 25 września 1950 w Dobromierzu na Dolnym Śląsku jako syn Dominika i Elżbiety[2]. Miał starszego brata Jana[3]. Jego przodkowie pochodzili ze Lwowa[4]. Rodzina mieszkała w Dobromierzu przy ul. Kościuszki 10. Po kilku latach przeniosła się do Rozkochowa, otrzymując lokal na pierwszym piętrze północno-wschodniego skrzydła pałacu wchodzącego w skład miejscowego państwowego gospodarstwa rolnego (ojciec Stanisława był magazynierem)[5]. Uczęszczał do klas I–III Szkoły Podstawowej w Rozkochowie[6]. W wieku dziewięciu lat wraz z rodzicami przeprowadził się do Prudnika[7], gdzie zamieszkali przy ul. Poniatowskiego 3A, w dawnym pałacu Fipperów na Lipach należącym do Stadniny Koni Prudnik, w której pracowali jego rodzice[8]. Po latach, mimo złej sytuacji finansowej, wybudowali własny dom w Prudniku[3]. W latach 1964–1969 uczęszczał do Zespołu Szkół Rolniczych w Prudniku[9]. Rozpoczął pracę fizyczną na budowie[4].
Kariera sportowa
Szozda początkowo próbował swoich sił w hokeju na lodzie. Wraz z bratem zapisał się do hokejowej sekcji Pogoni Prudnik, grającej wówczas w III lidze[3][10]. W meczu z Odrą Opole został mu wybity dysk kręgosłupa[11]. Otrzymał uszkodzony (przejechany przez traktor) rower Favorit od znajomego, który wcześniej zgubił pożyczone mu przez Szozdę narty[4]. Szozda naprawił rower i w lutym 1967 zaczął na nim jeździć po okolicach Prudnika w celu rzucenia palenia[10]. Po trzech miesiącach zdecydował się wziąć udział w lokalnym wyścigu amatorów na 18 km[12]. Jego wygrana w tym wyścigu przyciągnęła uwagę Franciszka Surmińskiego, który, jak wspominał po latach[13]:
Startowałem gdzieś za granicą, w tym czasie w Prudniku odbywał się wyścig dla niezrzeszonych. Po powrocie dowiedziałem się, że wygrał 16-letni Szozda, uczeń technikum rolniczego. Mówią mi, że miał 5 minut przewagi i że musiał się za motorem ciągnąć. Ja, stary lis, myślę: taki gówniarz i on się potrafi za motorem ciągnąć?! Niemożliwe. Chcę go widzieć! – powiedziałem. Za jakąś godzinę Szozda przyleciał zdyszany. Patrzył we mnie jak sroka w kość. Aż gębę rozwalił. To był wielki talent.
Surmiński zaczął trenować młodego Szozdę. Ojciec zaciągnął kredyt i kupił mu lepszy rower. Jego pierwszym klubem kolarskim był LKS Zarzewie Prudnik (1967–1970). W latach 1971–1972 podczas odbywania służby wojskowej był zawodnikiem Legii Warszawa, w latach 1973–1979 LZS Zieloni Opole i LKS Ziemia Opolska-Prudnik. Został powołany do kadry narodowej, gdzie jego trenerami byli Henryk Łasak i Andrzej Trochanowski. W peletonie znany był ze swojej zuchwałości, zadziorności i nieustępliwości, rywalizując podczas swojej kariery przede wszystkim z wielkim krajowym konkurentem Ryszardem Szurkowskim o miano najlepszego kolarza.
Na MŚ w 1973 zdobył także medal srebrny, zajmując drugie miejsce w wyścigu ze startu wspólnego amatorów. W zawodach tych wyprzedził go tylko Ryszard Szurkowski, a trzecie miejsce zajął FrancuzBernard Bourreau. Ponadto Szozda zajął w tej konkurencji czwarte miejsce na mistrzostwach w Montrealu w 1974 (zwyciężył Janusz Kowalski), w 1975 wycofał się z wyścigu, a w 1977 zajął 51. miejsce.
Igrzyska olimpijskie
Pamiątki Szozdy z igrzysk olimpijskich
W 1972 wystartował na igrzyskach olimpijskich w Monachium, gdzie razem z Ryszardem Szurkowskim, Edwardem Barcikiem i Lucjanem Lisem zdobył srebro w drużynowej jeździe na czas. Wynik ten powtórzył na rozgrywanych cztery lata później igrzyskach w Montrealu (z Ryszardem Szurkowskim, Tadeuszem Mytnikiem i Mieczysławem Nowickim). Na obu tych imprezach startował także w wyścigach ze startu wspólnego, zajmując odpowiednio 76. i 11. miejsce.
Wyścig Pokoju
Trofea, które Szozda zdobył w Wyścigu Pokoju
W Wyścigu Pokoju zwyciężył w 1974, a w latach 1973 i 1976 był drugi w końcowej klasyfikacji. Ponadto w 1975 zajął 21. miejsce, a wyścigu w 1978 nie ukończył, po kraksie na 5 etapie (konsekwencją był koniec jego kariery zawodniczej). 14 razy wygrywał etapy tego wyścigu (1973 – 3, 1974 – 6, 1975 – 1, 1976 – 4, 1978 – 1), przez 5 etapów jechał w koszulce lidera (1974 – 4 etapy, 1976 – 1 etap).
Tour de Pologne
Proporczyki Szozdy z 30. edycji Tour de Pologne
W 1971 był też najlepszy w Tour de Pologne. Wygrał wówczas trzy etapy, a przez sześć ostatnich jechał w koszulce lidera. W 1973 wygrał jeden etap, a w klasyfikacji końcowej zajął 4. miejsce. W 1974 wygrał jeden etap, w 1976 wygrał prolog i pierwszy etap, ale następnie wycofał się ze względów zdrowotnych.
Mistrzostwa Polski
Zdobył mistrzostwo Polski w wyścigu indywidualnym na szosie w 1973 oraz wicemistrzostwo w tej konkurencji w 1971 i 1974. Był także mistrzem Polski w wyścigu górskim w 1975 i wicemistrzem w tej konkurencji w 1974, mistrzem Polski w wyścigu parami w 1974 (z Edwardem Barcikiem) i brązowym medalistą w 1975 (także z Edwardem Barcikiem). Dwukrotnie zdobył mistrzostwo Polski w szosowym wyścigu drużynowym: w 1971 i 1972 w barwach Legii Warszawa, a w 1975 brązowy medal w tej konkurencji (z zespołem LKS Ziemia Opolska-Prudnik).
Karierę kolarską zakończył mając 28 lat, w wyniku kontuzji odniesionej podczas upadku w Wyścigu Pokoju w 1978[14]. Miał kraksę i uderzył kręgosłupem o asfalt. Pękł mu wyrostek poprzeczny w przedostatnim kręgu, przy tym naderwał przyczep mięśnia gruszkowatego. Miał problemy z chodzeniem[15]. Pomimo poważnej kontuzji zamierzał kontynuować karierę kolarską. Działacze jednak stwierdzili, że Szozda stracił motywację do jazdy i oskarżyli go o tchórzostwo i brak ambicji[3]. Z powodu oskarżeń Szozda zraził się do kolarstwa i postanowił zakończyć karierę zawodniczą[15]. Zaczął prowadzić kadrę polskich juniorów. Po odejściu z Polskiego Związku Kolarskiego wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dwa lata pracował w amerykańskiej grupie Edwarda Borysewicza[10]. W pierwszym roku jego podopieczni zdobyli 12 medali mistrzostw USA, a w drugim 9[4]. Nie przystał na propozycję osiedlenia się na stałe w Ameryce i wrócił do Prudnika[10].
Działalność pozasportowa
Szozda chętnie angażował się w akcje charytatywne. Przekazał pomoc finansową szpitalowi w Białej[16]. Pomagał znajomemu księdzu z Kotliny Kłodzkiej organizować festyny i zbiórkę pieniędzy na remont miejscowego zabytkowego kościoła. Uczestniczył w lokalnych wydarzeniach sportowych i kulturalnych. Czytał bajki dzieciom w szkole w Prudniku[3].
Burmistrz Prudnika Franciszek Fejdych i syn Stanisława Szozdy – Radosław podczas odsłonięcia pomnika w PrudnikuTabliczka Stanisława Szozdy w Alei Gwiazd Kolarstwa Polskiego w NałęczowieRondo Stanisława Szozdy na obwodnicy PrudnikaEkspozycja poświęcona Stanisławowi Szoździe w Muzeum Ziemi PrudnickiejRzeźba Szozdy przed halą I LO w Prudniku
W Nałęczowie znajduje się pomnik z brązu, w postaci starodawnego roweru. Po obu jego stronach na chodniku widnieją płytki pamiątkowe z podpisami najwybitniejszych polskich gwiazd kolarstwa, w tym m.in. Stanisława Szozdy[22]. W Alei Gwiazd Sportu w Dziwnowie w 2010, osobiście odsłonił tablicę z repliką swojego medalu olimpijskiego[23].
21 września 2014 burmistrz Prudnika Franciszek Fejdych dokonał przy ul. Kościuszki, na skwerze pod głównym wejściem na Cmentarz Komunalny, odsłonięcia pomnika Stanisława Szozdy. W uroczystości uczestniczyli m.in. Franciszek Surmiński, Ryszard Szurkowski, Tadeusz Mytnik, Mieczysław Nowicki, Wacław Skarul, Jan Brzeźny, Benedykt Kocot i Edward Barcik[24][25]. W środku monumentu umieszczona została urna z prochami Szozdy[18]. Projekt pomnika przygotowała Agnieszka Świerzowicz-Maślaniec, na obeliksie umieszczona została tablica z rysunkiem kolarza i z napisem „Tutaj rozpoczął swą podróż, pozostawił trwały ślad w historii kolarstwa, Stanisław Szozda” z wypisanymi datami jego sukcesów sportowych. Przygotowanie pomnika sfinansowali bliscy Szozdy[26]. 19 września 2021 przed halą sportową I Liceum Ogólnokształcącego w Prudniku została odsłonięta rzeźba naturalnej wielkości przedstawiająca Stanisława Szozdę, wykonana z brązu przez Przemysława Wolnego[27].
Od 2014, co roku we wrześniu, na ulicach Prudnika dla uczczenia pamięci Stanisława Szozdy odbywa się jednodniowy wyścig Memoriał Stanisława Szozdy[28]. Ponadto w Prudniku corocznie organizowana jest impreza popularyzująca turystykę rowerową pod nazwą Turystyczny Rajd Rowerowy „Śladami Franciszka Surmińskiego i Stanisława Szozdy – Legend Polskiego Kolarstwa”, której trasa wiedzie przez Góry Opawskie[29].
20 września 2014 w Muzeum Ziemi Prudnickiej otwarto wystawę stałą „Stanisław Szozda – krótka historia wielkiego sukcesu”. Prezentowane na niej są m.in. medale zdobyte przez Szozdę na Igrzyskach Olimpijskich i Mistrzostwach Świata, a także puchary, pamiątki, koszulki i rowery, na których jeździł. Wystawa powstała ze zbiorów użyczonych muzeum przez rodzinę Szozdy, a także Franciszka Surmińskiego i Marcina Karpałę[20].
Uchwałą Nr XXVII/221/2013 Rady Gminy Lubrza z dnia 30 października 2013 imię Stanisława Szozdy otrzymało rondo na obwodnicy Prudnika, na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 414 z drogami krajowymi nr 40 i nr 41, w obrębie sołectwa Lubrza[30][31]. Imię Stanisława Szozdy nadano również rondu w ciągu ulicy Energetycznej w Piasecznie, zgodnie z Uchwałą nr 1483/XLIX/2018 Rady Miejskiej w Piasecznie z dnia 4 lipca 2018[32].
↑Stanisław Szozda zajął w tym wyścigu ostatnie miejsce, ponieważ na ostatnim okrążeniu trasy szosowego wyścigu indywidualnego na IO w Monachium 7 września 1972 zerwał mu się łańcuch roweru i nim otrzymał pomoc techniczną z neutralnego wozu technicznego, upłynęło kilka minut. Pomimo tego dojechał do mety. (→ Praca zbiorowa: Igrzyska Olimpijskie. Monachium 1972, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1973, s. 156).
↑ abKoerber W., 2013: Ostatni medal Szozdy. Polska Gazeta Wrocławska, Sport, strona VI.
↑ abKrzysztofK.CentnerKrzysztofK., Ostatni finisz Stanisława Szozdy, „Nowiny Nyskie”, Danuta Wąsowicz-Hołota – redaktor naczelny, 40, Nysa: Nyskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 7 października 2013, s. 38.
↑KazimierzK.KasiczKazimierzK., Dary dla bialskiego szpitala, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 2 (157), Biała: Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, Sportu, Turystyki i Rekreacji, marzec 2007, s. 1, ISSN1232-7352.
↑KrzysztofK.StrauchmannKrzysztofK., Skromny pomnik dla Stanisława Szozdy, „Tygodnik Kędzierzyn-Koźle/Prudnik/Głubczyce”, Magdalena Żołądź – redaktor prowadzący, 26 (272), bezpłatny dodatek do „Nowej Trybuny Opolskiej”, Opole: Pro Media, 27 czerwca 2014, s. 1, OCLC833857597.
↑MaciejM.DobrzańskiMaciejM., Pomnik Mistrza odsłonięty! [online], Prudnik24, 19 września 2021 [dostęp 2021-09-20](pol.).
↑RadioR.OpoleRadioR., Rondo Stanisława Szozdy mamy w Lubrzy [online], Rondo Stanisława Szozdy mamy w Lubrzy, 12 listopada 2013 [dostęp 2020-03-17](pol.).
.jpg)
_pictogram.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
