PROFILPELAJAR.COM

SZD-24 Foka
	; SZD-24 Foka 4 w Muzeum Lotnictwa Hiszpanii w Madrycie
	Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Szybowcowy Zakład Doświadczalny
Konstruktor	Władysław Okarmus
Typ	szybowiec
Konstrukcja	średniopłat
Załoga	1
	Historia
Data oblotu	2 maja 1960
Liczba egz.	ok. 220
	Dane techniczne
	Wymiary
Rozpiętość	14,98 m
Wydłużenie	18,5
Długość	7 m
Wysokość	1,4 m
Powierzchnia nośna	12,16 m²
Profil skrzydła	NACA 633-618 na NACA 4415
	Masa
Własna	228 kg
Startowa	313 kg
	Osiągi
Prędkość minimalna	64 km/h
Prędkość dopuszczalna	260 km/h
Prędkość min. opadania	0,66 m/s przy 75 km/h
Doskonałość maks.	34 przy 86 km/h
Współczynnik obciążenia konstrukcji	+6/−3 g
	Dane operacyjne
	Użytkownicy
	Polska, Wielka Brytania, Argentyna, Austria, Australia, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Jugosławia, Kanada, NRD, RFN, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, USA, Węgry, Włochy, ZSRR
	Rzuty
	Multimedia w Wikimedia Commons

SZD-24 Foka – polski jednomiejscowy wysokowyczynowy szybowiec klasy standard zaprojektowany w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym w Bielsku-Białej. Pierwszy na świecie szybowiec z leżącą pozycją pilota^[1].

Historia

Wstępny projekt szybowca powstał jako wynik wewnętrznego konkursu na szybowiec wyczynowy w klasie standard ogłoszonego w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym z myślą o przedstawieniu tej konstrukcji do ogłoszonego przez OSTIV konkursu na najlepszy szybowiec właśnie tej klasy. Projekt zgłoszony przez Władysława Okarmusa i Piotra Mynarskiego został oceniony najwyżej i skierowany do dalszej realizacji. Dalszym opracowaniem konstrukcji zajął się zespół pod kierunkiem inż. Władysława Okramusa, a inż. Piotr Mynarski odpowiadał za część obliczeniową. Resztę zespołu konstrukcyjnego stanowili inżynierowie Tadeusz Łabuć, Jerzy Śmielkiewicz, Stanisław Pacyk i technicy: Andrzej Błasik, Mieczysław Mikuszewski, Rudolf Grzywacz, Jan Knapik i Stanisław Skrzypek^[2].

Prace posuwały się szybko, pracowano pod presją czasu. Zakładano, że szybowiec zostanie wykorzystany podczas startów na Mistrzostwach Świata w Szybownictwie w Kolonii w 1960 roku. W trakcie prac pierwotny projekt uległ daleko idącym zmianom, właściwie zachowano tylko główne założenia konstrukcyjne dotyczące aerodynamiki^[3]. Nowatorskie było wprowadzenie leżącej pozycji pilota oraz skośne usterzenie kierunku.

Już 2 maja 1960 roku na lotnisku w Bielsku-Białej Adam Zientek oblatał pierwszy prototyp oznaczony numerem fabrycznym B-277 i numerem rejestracyjnym SP-2069^[4]. Szybowiec został oceniony pozytywnie, posiadał jednak kilka wad: małą podłużną stateczność statyczną, długi rozbieg oraz za małą powierzchnię hamulców aerodynamicznych.

Wady te zostały usunięte w drugim egzemplarzu, SZD-24A o nr fabrycznym B-278 i znakach rejestracyjnych SP-2070, który został oblatany 24 maja 1960 roku przez Stanisława Skrzydlewskiego. W trakcie prób stwierdzono kilka dodatkowych problemów eksploatacyjnych, m.in.: szybkie zużywanie się płozy przedniej oraz słabą widoczność do przodu^[4].

Na Mistrzostwach Świata w Kolonii w 1960 roku Adam Witek zajął 3. miejsce w klasyfikacji generalnej w klasie standard, co potwierdziło słuszność przyjętych założeń konstrukcyjnych^[5].

Kolejne trzy egzemplarze serii informacyjnej SZD-24B, o znakach rejestracyjnych od SP-2241 do SP-2243, oblatano w styczniu i lutym 1961 roku. Usunięte zostały wady stwierdzone podczas lotów na SZD-24A, zmieniono też konstrukcję skrzydła i usterzenia oraz powiększono o 10% usterzenie poziome^[6].

Wszystkie pięć egzemplarzy intensywnie testowano w Centrum Szybowcowym w Lesznie. Zebrane doświadczenia zostały wykorzystane do przygotowania produkcji seryjnej. Produkcję szybowców seryjnych, oznaczonych SZD-24C Foka, rozpoczęto w Zakładach Szybowcowych we Wrocławiu. Pierwszy egzemplarz, o znakach SP-2364, został oblatany we wrześniu 1961 roku przez Adama Zientka^[4]. W stosunku do poprzednich egzemplarzy zmieniono konstrukcję skrzydła, dodano instalację tlenową, zmienioną konstrukcję tablicy przyrządów, wprowadzono zmiany w konstrukcji podwozia, skróceniu uległy hamulce aerodynamiczne. Szybowców w tej wersji wyprodukowano ok. 100 sztuk, z czego blisko połowę wyeksportowano. Opracowano nowatorską konstrukcję skorupowo-przekładkową skrzydła oraz technologię klejenia stalowych okuć głównego dźwigara. W celu przyspieszenia procesu wiązania kleju nad foremnikami umieszczono promienniki podczerwieni, które podwyższały temperaturę powierzchni klejonych do 50 °C^[7].

W 1961 roku Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego (Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego) zleciły Instytutowi Lotnictwa przeprowadzenie prób statycznych oraz pomiarów sztywnościowych szybowca seryjnego SZD-24C Foka. Badania te wykonano w Zakładzie Wytrzymałości I. Lot., a były one realizowane od marca do września 1962 pod kierunkiem mgr. inż. Tadeusza Chylińskiego, szefa Zakładu Wytrzymałości, a protokoły z tych prób i pomiarów były przedstawione na 219 arkuszach^[8].

W 1961 roku opracowano kolejną wersję rozwojową, oznaczoną jako SZD-24-2 Foka 2. W tej wersji zmianie uległa konstrukcja skrzydła – skróceniu uległa lotka (o 40 cm), zmieniono też jej napęd oraz przedłużono partię laminarną skrzydła. Próby prowadzono na egzemplarzu SP-2362 w okresie od 28 października do 30 listopada 1961 roku. W ich trakcie stwierdzono, że ta wersja nie dysponuje lepszymi osiągami, nawet w zakresie niskich prędkości była gorsza od seryjnego SZD-24C. Dlatego też zdecydowano o nieskierowaniu tej wersji do produkcji seryjnej^[9].

Kolejną wersją rozwojową był SZD-24-3 Foka 3 o zmienionej konstrukcji skrzydła. Inżynier Jerzy Trzeciak opracował konstrukcję laminatowo-przekładkową z wypełniaczem ulowym. Skrzydło to zostało skonstruowane i przeszło próby wytrzymałościowe, jednak nie zostało zabudowane na latającym egzemplarzu^[9].

W 1962 roku powstała ostatnia wersja SZD-24, oznaczona jako SZD-24-4 Foka 4^[10]. Na bazie seryjnego szybowca SZD-24C (kadłub i usterzenie) opracowano szybowiec do startu w Mistrzostwach Świata w Argentynie w 1963 roku Zmieniono budowę skrzydła poprzez wprowadzenie konstrukcji wielopodłużnicowej ze zmienną grubością pokrycia sklejkowego. Prototyp, o znakach rejestracyjnych SP-1666, został oblatany 26 lutego 1962 roku w Bielsku-Białej. Drugi egzemplarz, o znakach rejestracyjnych SP-2363, wystartował w Mistrzostwach Świata w Argentynie. Józef Pieczewski zajął na nim 12. miejsce w klasyfikacji generalnej w klasie standard^[11].

Produkcja seryjna SZD-24-4 była prowadzona w Zakładach Szybowcowych we Wrocławiu. Pierwszy egzemplarz seryjny oblatano 7 lutego 1964 roku, łącznie zbudowano 111 egzemplarzy w wersjach SZD-24-4 i SZD-24-4A.

W 1965 roku na szybowcach SZD-24-4 Polacy, podczas Szybowcowych Mistrzostw Świata w Sout Corney w Anglii, zajęli czołowe miejsca w klasyfikacji generalnej. W klasie otwartej Jan Wróblewski zdobył tytuł Mistrza Świata, a Edward Makula zajął 4. miejsce. W klasie standard Franciszek Kępka zajął 3. miejsce, a Jerzy Popiel był czwarty^[12]. Wynik odbił się szerokim echem w świecie szybownictwa, ponieważ niecodzienne było, żeby szybowiec skonstruowany do startu w klasie standard pokonał szybowce skonstruowane do startu w klasie otwartej^[13].

W trakcie eksploatacji Foki C i Foki 4A zebrano wiele uwag użytkowników. Dotyczyły one głównie ciasnoty kabiny oraz zbyt niskiego umiejscowienia statecznika poziomego, co przy lądowaniu w terenie skutkowało jego wyrwaniem. Te uwagi uwzględniono, projektując nową wersję oznaczoną początkowo SZD-24-5 Foka 5, a następnie SZD-32 Foka 5^[10].

W 1968 roku w Kole Naukowym Lotników na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej, pod kierownictwem inż. Edwarda Margańskiego, opracowano projekt przebudowy szybowca SZD-24-4 Foka na motoszybowiec nazwany Moto-Foka 4. Budowa prototypu została przerwana z uwagi na występujące problemy z jednostką napędową^[1].

W 1968 roku inż. Władysław Okarmus otrzymał od FAI Dyplom im. P. Tissandiera za skonstruowanie szybowca Foka^[14].

Rekordy uzyskane na szybowcach SZD-24

Na szybowcach Foka ustanowiono kilka rekordów świata, m.in.^[1]:

Lp.	Rok	Pilot	Typ rekordu i opis
1	1960	Pelagia Majewska	Rekord świata prędkości na trasie trójkąta 300 km – 62,29 km/h
2	1963	Pelagia Majewska	Rekord świata prędkości na trasie trójkąta 300 km – 72 km/h
3	1963	Adela Dankowska	Rekord świata prędkości na trasie trójkąta 300 km – 82,5 km/h
4	1963	Jan Wróblewski	Rekord świata w przelocie docelowo-powrotnym (Leszno – Olsztyn – Leszno) o długości 682 km
5	1964	Jan Wróblewski	Rekord świata prędkości na trasie trójkąta 500 km – 90,2 km/h
6	1964	Henryk Lisiecki	Rekord świata w przelocie otwartym o długości 744 km
7	1967	Adela Dankowska	Rekord świata w przelocie docelowym o długości 585 km

Konstrukcja (wersja SZD-24-4A)

Jednomiejscowy wolnonośny średniopłat o konstrukcji drewnianej.

Skrzydło dwukesonowe, o konstrukcji skorupowo-przekładkowej, obrysie trapezowym, wielopodłużnicowe o profilu NACA 63₃–618 przechodzącym w NACA–4415. Wyposażone w drewniane lotki o konstrukcji drewnianej, kryte płótnem. Hamulce aerodynamiczne metalowe^[15].

Kadłub o konstrukcji półskorupowej, drewniany z pokryciem ze sklejki ze szkieletem z duralowych kształtowników. Część przednia i powierzchnie nierozwijalne kryte laminatem. Osłona kabiny odsuwana do przodu, z możliwością awaryjnego zrzutu. Fotel pilota z regulowanym w locie oparciem i zagłówkiem, pedały stałe. Za oparciem fotela znajdują się dwa bagażniki i miejsce na radiostację. Aparatura tlenowa KP-18 umieszczona pod podłogą. Tablica przyrządów kolumnowa, montowana na podstawie przykręconej do podłogi, wyposażona w prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę, zakrętomierz elektryczny i chyłomierz podłużny. Szybowiec jest zaopatrzony w zaczep przedni do lotów na holu i za wyciągarką oraz hak do startu z lin gumowych.

Usterzenie konstrukcji drewnianej, stateczniki kryte sklejką, stery – płótnem. Statecznik poziomy niedzielony, przesunięty do tyłu poza statecznik pionowy. Na obu statecznikach zastosowano profil NACA 631–012/003. W konstrukcji usterzenia zastosowano budowę przekładkową^[2].

Podwozie stałe, jednotorowe, wyposażone w amortyzowaną płozę przednią, stałe kółko oraz metalową płozę ogonową.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d SZD-24 „Foka”, 1960. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
↑ ^a ^b Inż. Władysław Okramus, inż. Piotr Mynarski. Nowy polski szybowiec klasy standard SDZD-24 Foka. „Skrzydlata Polska”. 23/1960, s. 16–17, 5 czerwca 1960. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
↑ Glass, Murawski 2012 ↓, s. 96.
↑ ^a ^b ^c Glass, Murawski 2012 ↓, s. 97.
↑ 8 Szybowcowe Mistrzostwa Świata, Kolonia, RFN 1960. [dostęp 2018-06-04]. (pol.).
↑ Błasik, Glass, Madeyski 2012 ↓, s. 115.
↑ Inż. Adam Skarbiński: „Foka” bez tajemnic. „Skrzydlata Polska”. 6/1961, s. 17–18, 5 lutego 1961. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
↑ Chyliński 2017 ↓, s. 852.
↑ ^a ^b Błasik, Glass, Madeyski 2012 ↓, s. 116.
↑ ^a ^b Glass, Murawski 2012 ↓, s. 101.
↑ 9 Szybowcowe Mistrzostwa Świata, Junin, Argentyna 1963. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
↑ 10 Szybowcowe Mistrzostwa Świata, Sout Corney, Wielka Brytania 1965. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
↑ Glass, Murawski 2012 ↓, s. 105.
↑ Babiejczuk, Grzegorzewski 1974 ↓, s. 114.
↑ Błasik, Glass, Madeyski 2012 ↓, s. 117.

Bibliografia

Janusz Babiejczuk, Jerzy Grzegorzewski: Polski przemysł lotniczy 1945–1973. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974. OCLC 831052958.
Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski: Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965. OCLC 830916815.
Andrzej Glass, Tomasz Murawski: Polskie szybowce 1945–2011. Problemy rozwoju. Bielsko-Biała: Wydawnictwo SCG, 2012, s. 30. ISBN 978-83-932826-0-9. OCLC 804836344.
Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo. Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017. ISBN 978-83-7339-166-6 oraz Tom 2 ISBN 978-83-7339-167-3.