Przyłęki

wieś
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Przyłękach
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	bydgoski
Gmina	Białe Błota
Wysokość	69 m n.p.m.
Liczba ludności (2023)	1544[2]
Strefa numeracyjna	52
Kod pocztowy	86-005[3]
Tablice rejestracyjne	CBY
SIMC	0079639
Położenie na mapie gminy Białe Błota Przyłęki
Położenie na mapie Polski Przyłęki
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Przyłęki
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego Przyłęki
53°02′15″N 17°58′01″E/53,037500 17,966944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Przyłęki (niem. Przylenki, Netzort) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, w gminie Białe Błota.

W latach 1950–1998 miejscowość położona była w województwie bydgoskim.

Nazwa miejscowości pochodzi od słów – „przy łęku”, tj. przy nizinie nadrzecznej, moczarowatej^[4].

Przyłęki znajdują się około 9 km na południe od granic Bydgoszczy, po południowej stronie obwodnicy drogowej – drogi ekspresowej S5/S10. Wieś znajduje się w skrajnie południowo-wschodniej części gminy Białe Błota. Od zachodu graniczy z sołectwami Prądki i Zielonka, od wschodu z Brzozą, od południa z Olimpinem, natomiast od północy otoczone są Puszczą Bydgoską.

Pod względem fizycznogeograficznym wieś leży w obrębie makroregionu Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Równina Rynarzewska (Równina Lipnicka)^[5].

Miejscowość ma charakter mieszkaniowo-usługowy. Wykazuje silną tendencję rozwojową w kierunku zasiedlenia^[6]. We wsi oprócz licznej zabudowy mieszkaniowej znajdują się także obiekty przemysłowe i magazynowe. Rolnictwo posiada znaczenie drugorzędne. We wsi funkcjonuje 7 gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha^[6].

Przyłęki leżą w pobliżu strefy krajobrazu chronionego – na obrzeżach Puszczy Bydgoskiej oraz łąk, przez które przepływa Stara Noteć i Kanał Notecki.

W skład wsi wchodzą trzy przysiółki o nazwach:

• Dziewianowo – przysiółek w sąsiedztwie linii kolejowej i obwodnicy drogowej, dawna wieś starostwa bydgoskiego
• Meksyk – część wsi położona na gruncie o niskiej bonitacji
• Ostrów – wyodrębniona przestrzennie część wsi, która w 1793 r. należała do Antoniego Przysieckiego i w drugiej połowie XIX w. liczyła 6 domów zamieszkałych przez 37 osób

Bliskość miasta Bydgoszczy oraz dostępność dróg międzynarodowych i krajowych (25,  10) wpływa na szybki rozwój sołectwa. Wieś jest uzbrojona w sieć energetyczną i wodociągową oraz telefoniczną. Na terenie Przyłęk znajduje się: szkoła podstawowa od klasy I do VIII o charakterze ekologicznym, posiadająca Certyfikat Szkoły Jakości; kościół parafialny z 1915 roku, kapliczka przydrożna „figurka”, oraz wiele przepustów wodnych. Miejscowość dysponuje dogodnymi warunkami dla rozwoju budownictwa jednorodzinnego. Mieszkańcy Przyłęk to częściowo byli rolnicy, a także ludność napływowa. Wieś jest połączona z Bydgoszczą międzygminnymi liniami autobusowymi nr 91 i 96 kursującymi przez Zielonkę, Ciele, Trzciniec i Białe Błota.

Miejscowość jest siedzibą parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii gnieźnieńskiej, diecezji bydgoskiej, dekanatu Białe Błota.

Na terenie wsi zlokalizowane są dwa nieczynne cmentarze ewangelickie^[7][8] oraz jeden ewangelicko-katolicki^[9].

Historia osadnictwa na terenie Przyłęk sięga kilku tysięcy lat p.n.e., gdy po ustąpieniu lodowca i ociepleniu klimatu możliwa stała się eksploracja tego terenu przez ludzi. Na terenie wsi odkryto liczne znaleziska archeologiczne pochodzące z okresu neolitu^[4]

Przyłęki w okresie staropolskim były wsią szlachecką, która w 1793 r. należała do Antoniego Przysieckiego^[4]. Odnotowano ją po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1539 roku^[10]. Położona była na północnym brzegu Noteci poniżej wsi Brzoza.

Kilkaset metrów na wschód od Przyłęk leżała osada zwana w okresie staropolskim Dziewianowem, bądź Drzewianowem, należąca do starostwa bydgoskiego (obecnie część wsi Przyłęki). W najstarszej zachowanej lustracji starostwa bydgoskiego z 1661 r. jest wzmianka o spustoszeniu wsi Dziewanów, gdzie kiedyś poddani wykonywali pańszczyznę ręczną na rzecz starosty bydgoskiego 4 dni w roku we żniwa^[11]. Przed wojną północną mieszkały w Przyłękach 2 rodziny chłopskie, w 1712 już tylko jedna, a w latach 1713 i 1717 wieś była całkowicie opuszczona. Część ludności wiejskiej pod wpływem ciężarów spowodowanych wojną ratowała się ucieczką, bądź też pozostała na miejscu, ale była tak zrujnowana, że nie mogła płacić podatków^[12]. 24 czerwca 1731 r. wieś otrzymał w kontrakcie owczarz Jakub Brun, który obowiązany był opłacać czynsz na rzecz wójta bydgoskiego^[13]. Pola uprawne liczyły 3 włóki. Dyrektor szkoły przyczynił się do nazewnictwa ulic w danej wsi.

Przyłęki w XIX wieku to wieś czynszowa otoczona z jednej strony lasem, a z drugiej otwarta na rozległe łąki nadnoteckie. Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi z folwarkiem zwanej Przyłęki mieszkało 255 osób (110 ewangelików, 145 katolików) w 28 domach^[14]. Dodatkowo istniał folwark Przyłęki-Górki, gdzie w 16 domach mieszkało 107 osób (85 ewangelików, 22 katolików) oraz osada Przyłęki-Ostrów, gdzie w 6 domach mieszkało 39 osób (wszyscy ewangelicy). Drzewianowo zamieszkiwało natomiast 59 osób (47 ewangelików, 12 katolików) w 10 domach^[14]. Według opisu Jana Nepomucena Bobrowicza z 1846 r. wsie Przyłęki, Ostrów i folwark Górki należały do majątku Przyłęki, należącego do kilkunastu właścicieli. Natomiast Drzewianowo należało do rządowej domeny bydgoskiej^[15].

Kolejny spis z 1860 r. podaje, że wieś Przyłęki liczyła 289 mieszkańców (145 ewangelików, 136 katolików, 8 Żydów) w 38 domach. W miejscowości istniała także osada Przyłęki-Górki, gdzie mieszkało 140 osób (118 ewangelików, 22 katolików) w 19 domach, Przyłęki-Ostrów (38 ewangelików w 6 domach) oraz Drzewianowo, gdzie mieszkało 66 osób (64 ewangelików, 2 katolików) w 7 domach^[16]. Na miejscu w Przyłękach znajdowała się szkoła elementarna. Miejscowość należała do parafii katolickiej i ewangelickiej w Bydgoszczy^[16].

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że w Przyłęki stanowiły okręg wiejski, w którego skład wchodziły^[17]:

1. Przyłęki wieś – mieszkało tu 356 osób w 45 domostwach
2. Przyłęki-Górki – mieszkało tu 215 osób w 25 domostwach
3. Przyłęki-Ostrów (Ostrów Przyłęcki)

Razem w całym okręgu wiejskim mieszkało 571 osób (348 ewangelików, 223 katolików) w 70 domach. Najbliższa poczta i stacja kolejowa znajdowała się w Chmielnikach Bydgoskich w odległości 6 km. W tym samym roku we wsi Drzewianowo (niem. Neuholz) mieszkało 99 osób (85 ewangelików, 14 katolików) w 13 domach.

W 1872 r. na północno-wschodnim obrzeżu Przyłęk zbudowano linię kolejową Bydgoszcz-Inowrocław. W okresie zaborów miejscowi ewangelicy należeli do gminy wyznaniowej w Cielu, gdzie w 1893 r. wzniesiono zbór ewangelicki^[4].

Podczas powstania wielkopolskiego Przyłęki znalazły się w pobliżu linii walk oddziałów polskich usiłujących zbliżyć się do Bydgoszczy. W nocy z 21 na 22 stycznia 1919 r. sąsiednią Brzozę zajęły oddziały Pawła Cymsa i Jana Tomaszewskiego, wyprzedzając spodziewaną ofensywę niemiecką. Dzień później teren odzyskał III batalion Grenschutzu, zaś do krwawej potyczki doszło w rejonie Antoniewa^[18].

W 1915 roku w Przyłękach wzniesiono zbór ewangelicki, sfinansowany przez rząd pruski.

20 stycznia 1920 roku wieś weszła w skład odrodzonej Rzeczypospolitej. W ramach powiatu bydgoskiego powołano gminę Bydgoszcz Nadleśnictwo zwaną również Bydgoszcz-Wieś, złożoną z 12 gromad wiejskich, m.in. gromady Przyłęki^[4]. W latach 20. z miejscowości wyjechało wielu Niemców, a na ich miejsce napływali Polacy. Zmieniał się więc skład narodowościowy, jednakże aż do 1945 r. Przyłęki, podobnie jak okoliczne wsie charakteryzowała się stosunkowo dużym odsetkiem ludności niemieckiej^[4]. W okresie międzywojennym w miejscowości było sporo rzemieślników, zwłaszcza rzeźników^[4].

10 kwietnia 1924 r. kard. Edmund Dalbor z dotychczasowej bydgoskiej parafii farnej erygował pięć nowych parafii, w tym parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Brzozie-Przyłękach. Obejmowała ona miejscowości z dawnej parafii bydgoskiej: Brzozę wraz z osadą przy jeziorze Jezuickim, Ciele, Emilianowo, Łażyn, Piecki, Prądki, Przyłęki, Stryszek, Zielonkę, oraz miejscowości dotychczas należące do parafii łabiszyńskiej: Czynowiec, Kobylarnię, Olimpin, Antoniewo, Smolno i Wałownicę^[19]. Początkowo dawny zbór ewangelicki w Przyłękach spełniał rolę kościoła parafialnego, a po oddaniu w 1938 roku do użytku kościoła w Brzozie – został kościołem filialnym.

3 i 4 września 1939 r. w trakcie wycofywania się wojsk polskich doszło w okolicy (Łochowo, Murowaniec, Prądki) do dywersji niemieckiej i ostrzeliwania żołnierzy polskich^[4]. Zajęcie miejscowości przez wojska hitlerowskie i grupy specjalne, składające się z szowinistów niemieckich, zapoczątkowało represje miejscowej ludności polskiej. Jeszcze we wrześniu 1939 r. aresztowano i rozstrzelano trzech mieszkańców Przyłęk^[4].

W okresie okupacji niemieckiej 1939–1945 miejscowość wchodziła w skład rejencji bydgoskiej, powiatu bydgoskiego (niem. Landkreis Bromberg), obwodu urzędowego Bydgoszcz-Wieś (niem. Amtsbezirk Bromberg-Land), który składał się z 15 gmin: Białe Błota, Brzoza, Ciele Jachcice, Kruszyn, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka^[4].

31 października 1943 roku gmina wiejska Przyłęki (niem. Netzort) liczyła 467 ha. Mieszkało tu 546 osób w 145 domach^[4].

Tuż po wyzwoleniu zaczęto już w styczniu 1945 r. organizować władze administracyjne. Na terenie powiatu bydgoskiego utworzono 10 urzędów gminnych, w tym gminę Bydgoszcz-Wieś, docelowo z siedzibą w Białych Błotach^[4]. Do gminy tej należało 14 gromad (sołectw): Białe Błota, Brzoza, Ciele, Kruszyn Kraiński, Lisi Ogon, Łochowice, Łochowo, Murowaniec, Opławiec, Osowa Góra, Prądki, Prądy, Przyłęki i Zielonka^[4].

Niemcy byli internowani i zatrudniani w polskich gospodarstwach rolnych. Gospodarstwa poniemieckie zajęli Polacy, którzy przybyli z kresów wschodnich. W miejscowości uruchomiono trzyklasową szkołę^[4].

Podczas reformy samorządowej w 1954 r. zamiast gmin utworzono duże gromady. Powstała wtedy gromada Brzoza, która obejmowała m.in. Przyłęki. Od 1 stycznia 1962 roku, po likwidacji gromady Brzoza, wieś weszła w skład gromady Białebłota, a od 1973 r. wchodzi w skład gminy Białe Błota^[4].

Przyłęki od lat 70. XX wieku uchodziły za obszar dogodny dla lokalizacji obiektów magazynowo-przemysłowych, zwłaszcza dla obiektów o małej uciążliwości dla środowiska naturalnego. W jednym z planów zawarty był projekt budowy bocznicy kolejowej od magistrali węglowej Bydgoszcz-Inowrocław do Przyłęk, gdzie rozpoczęto budowę nowych obiektów Zakładów Mięsnych w Bydgoszczy^[20]. Budowę przerwano w latach 80. XX wieku. W 2015 zostały zburzone niedokończone hale; w ich miejsce ma powstać centrum dystrybucyjne firmy Kaufland^[21].

Intensywny rozwój miejscowości rozpoczął się po 2000 r. i związany był z procesem suburbanizacji okolic Bydgoszczy. W okresie 2003–2009 ludność Przyłęk powiększyła się o 64% z 525 do 862 osób^[6].

7 października 2009 r. biskup bydgoski Jan Tyrawa erygował w Przyłękach parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a kaplica filialna stała się ponownie kościołem parafialnym^[22].

We wsi znajdowały się pomniki przyrody w postaci dwóch jesionów wyniosłych o obwodach 210 i 291 cm^[23], wyciete zostały w 2018 roku. Do 2016 roku rósł także dąb szypułkowy o obwodzie 466 cm^[24]

Poniżej podano wybrane informacje statystyczne dotyczące wsi Przyłęki na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS^[25].

Narodowy Spis Powszechny 2002 wykazał, że we wsi Przyłęki mieszkało 508 osób w 157 gospodarstwach domowych. 29% populacji posiadało wykształcenie wyższe lub średnie. We wsi znajdowały się 123 budynki ze 135 mieszkaniami. Co czwarte mieszkanie pochodziło sprzed 1945 roku, zaś 40% wzniesiono w latach 1989–2002.

Narodowy Spis Powszechny 2011 odnotował 1072 mieszkańców Przyłęk. W 2013 r. działalność gospodarczą prowadziło 196 podmiotów, w tym 174 osób fizycznych, 22 osób prawnych, 6 spółek handlowych (w tym 1 z udziałem kapitału zagranicznego). Dominowały małe przedsiębiorstwa (1–9 osób). Tylko 2 przedsiębiorstwa zatrudniały powyżej 50 osób, a 5 – w granicach 10–49 osób.

W latach 2008–2013 oddano do użytku 151 mieszkań – wszystkie w budownictwie indywidualnym. Stanowiło to tylko 10% nowych mieszkań wzniesionych w tym czasie w całej gminie, lecz więcej niż w jakimkolwiek wcześniejszym okresie. W miejscowości funkcjonowały: oddział przedszkolny (27 dzieci) oraz szkoła podstawowa (96 uczniów).

• Przyłęki
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Przyłękach
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Przyłękach