Fragment Traktatu przedstawiający studia nad lotem ptakówProjekt maszyny latającej
O locie ptaków (również Kodeks Turyński[1], Kodeks o locie ptaków[2]) – zbiór pism i notatek sporządzonych przez Leonarda da Vinci powstały w latach 1490–1505[3]. Kodeks jest wystawiony w Królewskiej Bibliotece w Turynie[3]wraz z rysunkiem wykonanym przez Leonarda przedstawiający bitwę zbrojnych rydwanów[potrzebny przypis]. Tematyką traktatu jest lot ptaków: mechanika lotu, wpływ wiatru na skrzydła[3]. Leonardo przygotował notatki w ramach prac nad budową maszyny latającej[3] oraz konstrukcji teatralnych[4].
Treść traktatu
Traktat zawiera trzynaście stron. Pierwotnie składał się z osiemnastu i wchodził w skład Manuskryptu paryskiego B[3]. Kodeks rozpoczyna się od wyjaśnienia pojęć gęstości i praw ciążenia (na dwóch pierwszych kartach), kończy opisem projektu maszyny latającej oraz porównaniem konstrukcji machiny z częściami ciała ptaka[5]. Leonardo rysował za pomocą pióra i atramentu. Wymiary kodeksu wynoszą 21 × 15 cm[3].
Prócz tego, w Traktacie, znajdują się notatki na temat studiów mechanicznych, anatomiczne rysunki, botaniczne szkice. Znajduje się w nim również jego portret, bardzo podobny do jego autoportretu oraz zapiski o jego wydatkach[potrzebny przypis].
Druga część kodeksu poświęcona jest badaniom nad urządzeniami wojskowymi i powstała pomiędzy 1482 a 1485 rokiem, kiedy Leonardo przebywał w Mediolanie na usługach Ludwika Sforzy. Wówczas powstały rysunki galopujących koni, dwóch uzbrojonych rydwanów koszących ciała żołnierzy. W rękopisie znajdują się rysunki moździerzy wraz z mechanizmem regulującym ich zasięg i kulami które po wystrzeleniu i wybuchy rozpryskiwały mniejszymi kulami. Bomby tego typu zostały użyte po raz pierwszy podczas wojny w Wietnamie przez Amerykanów[potrzebny przypis].
Obserwacje ptaków
Leonardo da Vinci prowadził badania nad lotem ptaków od 1490 roku[6]. Studia rozpoczął na potrzeby organizowanych przez niego widowisk[4]. Sporządził ok. 500 rysunków oraz dokonał na kilkunastu notatnikach liczne zapiski liczące w sumie ok. 35 tys. słów[6]. Leonardo zdołał zaobserwować, że ptaki różnie poruszają skrzydłami. Niektóre (np. gołębie) poruszają skrzydłami szybciej, gdy je opuszczają, niż gdy je unoszą. Wrony mają opuszczać skrzydła wolniej, niż je podnosić, a inne gatunki (np. sroki) opuszczać i unosić skrzydła z jednakową prędkością[7]. Leonardo odrzucił pogląd Arystotelesa, że ptaki są podtrzymywane przez powietrze. Zdaniem Leonarda ptaki mogą latać za sprawą uderzenia skrzydła ciśnienie powietrza pod nim wzrasta i jest wyższe od ciśnienia rzadszego powietrza ponad skrzydeł[8]. Aby dobrze zaobserwować ruch skrzydeł Leonardo opracował metodę wyostrzającą zdolności obserwacyjne. W pierwszej kolejności obserwator miał określić ruch wiatru, następnie opisać anatomię ptaka, a na samym końcu zaobserwować ruch skrzydeł[7]. Na podstawie obserwacji Leonardo stwierdził, że zachodzi prawidłowość w rozmiarach skrzydeł i ogona[9].
Po dwudziestu latach obserwacji Leonardo da Vinci rozpoczął pracę nad wydaniem notatek w postaci traktatu. Leonardo bardziej zainteresowany odkrywaniem pomysłów niż uporządkowaniem i wydaniem wyników pracy nie dokończył traktatu[9].
