Kodeks Trivulziów (Codex Trivulzianus) – zbiór notatek Leonarda da Vinci pochodzący z około 1487–1490 roku, znajdujący się w Castello Sforzesco w Mediolanie[1]. Nazwa Kodeksu wywodzi się od mediolańskiego rodu Trivulziów, która w XVIII wieku posiadła na własność notatnik. Kodeks nie jest związany z renesansowym kondotierem Giangiacomem Trivulziem, którego znał Leonardo da Vinci[2].
Jest to jeden z najwcześniejszych rękopisów Leonarda. W skład Kodeksu wchodzi 55 kart[1].
W Kodeksie Trivulziów znalazły się m.in. notatki poświęcone architekturze (m.in. poświęcone mediolańskiej katedrze[3]), rysunki groteskowych głów, zestawy łacińskich słów, częściowo przetłumaczonych na język włoski[2] oraz projekty urządzeń wojennych[3].
Na jednej z pierwszych stron Kodeksu znajduje się kolumna składająca się z pięciu słów: donato, lapidario, plinio, dabacho, morgante. Nazwy te stanowią skróty tytułów książek, prawdopodobnie należących do Leonarda[2]. Donato to podręcznik gramatyki i składni łacińskiej De octo partibus orationisEliusza Donata, plinio to Historia naturalnaPliniusza Starszego (przypuszczalnie przekład Cristofora Landina na język włoski z 1476 roku), morgante to poemat Luigiego PulciegoMorgante maggiore, wydany w 1482 roku we Florencji[4]. Hasła lapidario i dabacho sązbyt ogólne i uniemożliwiają precyzyjną identyfikację książek. Lapidario wskazuje na pewien podręcznik na temat minerałów i kamieni szlachetnych. Zdaniem XIX-wiecznego bibliofila hrabiego Girolamo d’Adda mogło to być włoskie tłumaczenie Liber lapidum (pol. Księga kamieni; alternatywny tytuł: De gemmis, pol. O kamieniach szlachetnych) francuskiego biskupa Marbodeusa żyjącego w XII wieku. Dabacho (d’abaco) wskazuje na podręcznik arytmetyki. Charles Nicholl sugeruje, że mogły to być Trattato d’abacoPaola Dagomariego lub Nobel opera de arithmeticaPiera Borgi da Venezia z 1484 roku[5].
Zdaniem Charlesa Nicholla Kodeks Trivulziów jest wymieniony w Kodeksach Madryckich jako libro di mia vocaboli (mój słownik)[6].
Grażyna Bastek. „Chcę stworzyć dzieła chwalebne”. Byłby zdziwiony, że przeszedł do historii jako malarz. „Pomocnik Historyczny. Leonardo da Vinci 1452–1519. Człowiek renesansu i jego epoka”. 3, 2019.
Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
