Kodeks Leicester (znany również jako Kodeks Hammera) – zbiór pism i notatek sporządzonych przez Leonarda da Vinci z lat 1508–1512[a][3].
Historia kodeksu
Kodeks Leicester swoją nazwę zawdzięcza Thomasowi Coke pierwszemu hrabiemu Leicester, który nabył zapiski we Włoszech w roku 1717, a sprowadził do Włoch dwa lata później[4][5]. Będąc we Włoszech zlecił wykonanie czytelniejszej kopii kodeksu[5]. W następnych latach dzieło przechodziło od jednego członka rodziny Coke’a do drugiego[1]. W latach 70. XX wieku powiernicy Holkham Estate (dawnej rezydenci Coke’a) podjęli decyzję o sprzedaży kodeksu[5]. W grudniu 1980 roku kodeks trafił na aukcję w Christie’s[1]. Został on kupiony przez prezesa i członka zarządu Occidental Petroleum Armanda Hammera za 5,12 mln dolarów i przemianowany na Kodeks Hammera[5]. Doradca Hammera Carlo Pedretti ponumerował folio na nowo[6].
Po śmierci Hammera kodeks ponownie trafił na aukcję[1]. Kolekcję Hammera kupił Uniwersytet Kalifornijski, który następnie przeznaczył kodeks na aukcję w Christie’s[7]. W 1994 roku manuskrypt kupił amerykański przedsiębiorca i miliarder Bill Gates za kwotę 30,8 miliona dolarów. Kodeks został najdroższą książką w historii[8]. Gates ponownie przemianował kodeks na Leicester[4]. Do sierpnia 2009 roku kodeks był wystawiany w Wenecji, Mediolanie, Rzymie, Paryżu, Berlinie, Dublinie, Seattle i Nowym Jorku[1]. Kodeks został zdigitalizowany i opublikowany w Internecie[9].
W latach 90. należąca do Billa Gatesa firma Corbis rozpoczęła pracę nad płytą CD-ROM poświęconej kodeksowi[10]. Płyta trafiła na rynek w 1996 roku[11].
Budowa kodeksu
Kodeks jest w formie 18 arkuszy papieru, gdzie każdy złożony jest w połowie i zapisany na obu stronach. W ten sposób tworzy 72 strony dokumentu[9]. Kodeks napisany jest ręcznym włoskim pismem lustrzanym[9]. Tekst oprawiony jest licznymi ręcznymi rysunkami i wykresami[1]. W nieznanym okresie kodeks został oprawiony w tekturę[5].
Zawartość kodeksu
Kodeks zawiera liczne pomysły renesansowego artysty, jego szkice projektowe, ilustracje związane ze sztuką i nauką[2]. W kodeksie znalazły się notatki poświęcone astronomii, geologii i właściwościach wody[4]. Zdaniem Charlesa Nicholla Kodeks Leicester stanowi raczej traktat filozoficzny niż naukowy, chociaż poglądy filozoficzne były przez Leonarda sprawdzane za pomocą doświadczeń. Opisana w pracy kosmologia opiera się na wówczas obowiązujących średniowiecznych poglądach[12]. W notatkach znalazła się również relacja o zdobyciu góry Momboso (prawdopodobnie szczytu Monte Rosa), która miała miejsce ok. 1511 roku lub później[13]. Ze względu na swoją tematykę treść kodeksu była wielokrotnie kopiowana[5].
Strony kodeksu składają się z gęsto zapisanych notatek. Rysunki techniczne są drobne i znajdują się zazwyczaj na marginesach[7].
Tematy kodeksu
Ruch wody – to główny temat tego kodeksu. Leonardo pisał o prądach wodnych w rzekach i na podstawie ich obserwacji snuł teorie na temat erozji[14].
Wytłumaczenie, dlaczego skamieniałości morskie można znaleźć w górach. Leonardo wierzył, że góry powstały z morza, stopniowo wypiętrzając się do obecnej formy[15].
Luminescencjaksiężyca – Leonardo podejrzewał, że powierzchnia Księżyca składała się z odbijającej światło materii w rodzaju porfiru lub kryształu bądź tafli zmarszczonej wody. Leonardo wyprzedził o kilka dekad Michaela Maestlina, który ponownie odkrył, że wtórne światło odbija się od Ziemi[12].
Walter Isaacson: Leonardo da Vinci. Kraków: Insignis Media, 2019. ISBN 978-83-66071-41-4.
Martin Kemp: Mój Leonardo. Pięćdziesiąt lat rozsądku i szaleństwa w świecie sztuki i poza jego granicami. Warszawa: Arkady, 2020. ISBN 978-83-213-5113-1.
Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.
Antonina Vallentin: Leonardo da Vinci. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1959.
