McDonnell FH Phantom

FH-1 Phantom lotnictwa Marines
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	McDonnell
Typ	pokładowy samolot myśliwski
Załoga	1
Historia
Data oblotu	26 stycznia 1945
Lata produkcji	1946–1948
Wycofanie ze służby	1953
Liczba egz.	60 + 2 prototypy
Dane techniczne
Napęd	2 silniki turboodrzutowe Westinghouse J30-WE-20
Ciąg	7,12 kN
Wymiary
Rozpiętość	12,42 m[1]
Długość	11,81 m[1]
Wysokość	4,32 m[1]
Powierzchnia nośna	25,43 m²
Masa
Własna	3031 kg[1]
Startowa	5459 kg (maks.)[1]
Zapas paliwa	1420 l 2540 l (z dodatkowymi zbiornikami)
Osiągi
Prędkość maks.	771 km/h[1]
Prędkość przelotowa	399 km/h[1]
Prędkość wznoszenia	21 m/s[1]
Pułap praktyczny	12 525 m[1]
Zasięg	1115 km (1575 km z dodatkowymi zbiornikami)[1]
Dane operacyjne
Uzbrojenie
4 wkm kal. 12,7 mm
Użytkownicy
USA
Multimedia w Wikimedia Commons

McDonnell FH Phantom – jednomiejscowy pokładowy samolot myśliwski z napędem odrzutowym o prędkości poddźwiękowej, zaprojektowany przez McDonnell Aircraft pod koniec II wojny światowej na potrzeby amerykańskiej marynarki wojennej. FH Phantom był dolnopłatem o konstrukcji metalowej i prostych skrzydłach w obrysie trapezowym, z dwoma silnikami odrzutowymi umieszczonymi w przykadłubowych częściach skrzydeł z klasycznym usterzeniem.

Samolot oblatany został w 1945 roku, po czym w latach 1946–1948 wyprodukowany w krótkiej serii liczącej 60 sztuk. McDonnell FH Phantom był pierwszym pokładowym samolotem myśliwskim w marynarce amerykańskiej. Nie należy go mylić z odrębną konstrukcją McDonnell Douglas F-4 Phantom II.

FH Phantom służył w dwóch operacyjnych eskadrach United States Navy i United States Marine Corps w latach 1947–49, a w jednostkach rezerwowych do 1953 roku. Samolot nigdy nie został użyty bojowo.

W 1942 roku dla lotnictwa amerykańskiej armii skonstruowano pierwszy doświadczalny samolot o napędzie odrzutowym, Bell P-59 Airacomet. W tym samym roku amerykańskie Biuro Lotnictwa marynarki wojennej (Bureau of Aeronautics) rozpoczęło poszukiwania wytwórni, mogącej podjąć się konstrukcji odrzutowego samolotu myśliwskiego spełniającego wymagania marynarki^[2]. Większość wytwórni lotniczych mających doświadczenie z samolotami pokładowymi była wówczas zajęta produkcją i rozwojem samolotów na bieżące potrzeby wojenne, wobec czego skonstruowania takiego samolotu podjęła się niewielka, założona w 1939 roku firma McDonnell Aircraft Corporation^[3]. 7 stycznia 1943 roku Biuro Lotnictwa złożyło McDonnellowi zamówienie na opracowanie i budowę dwóch prototypów odrzutowego myśliwca pokładowego, przeznaczonego do obrony lotniskowców, nie określając jednak parametrów, ani układu konstrukcyjnego^[2]. Samolot otrzymał na tym etapie oznaczenie marynarki XFD-1^[3][a]. W 1946 roku firmie McDonnell przydzielono literę H, co spowodowało zmianę oznaczenia samolotu na FH (FH-1 dla jedynego wariantu produkcyjnego)^[3].

Skonstruowanie samolotu powierzono zespołowi pod kierunkiem Kendalla Perkinsa^[2]. W celu zmniejszenia ryzyka i uproszczenia produkcji został wybrany prosty, konwencjonalny układ konstrukcyjny, z wyjątkiem silników^[2]. Rozważano różne warianty napędu spośród projektów silników firmy Westinghouse, początkowo zakładając użycie sześciu silników o ciągu po 154 kG (1,5 kN) i średnicy 24 cm^[4]. Z uwagi na ich niewystarczający ciąg, rozważano następnie zastosowanie aż ośmiu lub dziesięciu takich silników, albo czterech lub dwóch o większym ciągu – z czego najwięcej zalet miał napęd z dwoma silnikami o średnicy 48 cm^[4]. Wybrano ostatecznie układ z dwoma silnikami u nasady skrzydeł, pozwalający na umieszczenie zbiorników paliwa blisko nich w kadłubie i zastosowanie krótkich dysz wylotowych, minimalizujących straty energii^[5]. Ciąg prototypowych silników WE-19XB-2B wynosił 528 kG (5,18 kN), a w wersji seryjnej J30-WE-20 wzrósł do 726 kG (7,1 kN)^[6]. Przy projektowaniu samolotu wykorzystano doświadczenia z pierwszego projektu wytwórni – prototypowego dwusilnikowego myśliwca o napędzie śmigłowym McDonnell XP-67 Moonbat^[7]. Makieta samolotu była oceniana między 31 maja a 3 czerwca 1943 roku, a w styczniu 1944 roku rozpoczęto budowę prototypu^[5]. Prace opóźniała dostępność silników i dopiero pod koniec 1944 roku prowadzono próby kołowania, z zainstalowanym tylko jednym silnikiem^[5]. 2 stycznia 1945 roku prototyp wykonał krótki „podskok” nad lotniskiem, na jednym silniku^[5].

26 stycznia 1945 roku skompletowany prototyp o numerze seryjnym BuNo 48235 po raz pierwszy wzleciał z lotniska Lambert Field (pilot Woodward Burke)^[8]. Prototyp ten uległ później katastrofie 1 listopada na skutek awarii lotek, przy czym zginął Burke^[9]. W międzyczasie, w czerwcu 1945 roku, ukończono drugi ulepszony prototyp (BuNo 48236)^[10]. Po roku badań w locie przeprowadzono próby samolotu na lotniskowcu USS „Franklin D. Roosevelt” (CV-42) i w ten sposób 21 lipca 1946 roku FH Phantom został pierwszym samolotem odrzutowym, który startował i lądował na amerykańskim lotniskowcu (pilot Lt Cdr James Davidson)^[9].

Jeszcze przed tym wydarzeniem, 7 marca 1945 roku marynarka złożyła zamówienie na budowę 100 samolotów pod oznaczeniem FD-1 (od 1946 roku: FH-1), ograniczone następnie w ramach cięć powojennych do 60 sztuk^[9]. Wersja seryjna różniła się nieco wydłużonym o 46 cm kadłubem ze zwiększonym zapasem paliwa z 984 do 1420 l, powiększonym usterzeniem pionowym ze ściętą końcówką w miejsce zaokrąglonej oraz uproszczoną ramą wiatrochronu^[11]. Pierwszy samolot seryjny wzleciał 28 października 1946 roku^[12]. Dalszych serii nie zamawiano, gdyż wytwórnia McDonnell opracowała bazujący na konstrukcji Phantoma powiększony i dysponujący lepszymi osiągami samolot F2H Banshee, oblatany już w styczniu 1947 roku i zamówiony następnie w dużej serii^[13].

Seryjne myśliwce FH-1 Phantom dostarczano marynarce USA od stycznia 1947 do 29 maja 1948 roku^[12]. Początkowo przydzielono je do eskadry VF-17A w bazie NAS Quonset Point w Rhode Island, począwszy od 23 lipca 1947 roku^[12][14]. Między 1 a 5 maja 1948 roku eskadra ta odbyła próby kwalifikacyjne na lotniskowcu USS „Saipan” (CVL-48), osiągając tym samym gotowość operacyjną, jako pierwsza wyposażona w samoloty odrzutowe eskadra lotnictwa pokładowego na świecie^[12][14]. 11 sierpnia 1948 roku eskadra VF-17A została przemianowana na VF-171, po czym z 16 samolotami zaokrętowana na lotniskowcu USS „Philippine Sea” (CV-47)^[14]. W lutym 1949 roku eskadra została przeniesiona na lotniskowiec „Franklin D. Roosevelt”, przy czym operowała również z USS „Midway” (CV-41)^[14]. Jednocześnie samoloty FH-1 otrzymało także lotnictwo korpusu piechoty morskiej – od listopada 1947 roku otrzymywała je słynna z walk na Wyspach Salomona eskadra VMF-122 w bazie Cherry Point w Północnej Karolinie, która została tym samym pierwszą eskadrą piechoty morskiej wyposażoną w samoloty z napędem odrzutowym^[1]. Oprócz służby liniowej, w lotnictwie Marines utworzono na nich zespół akrobacyjny Flying Leathernecks^[15].

Już w 1949 roku samolot Phantom został zastąpiony w służbie operacyjnej przez dysponującą lepszymi osiągami konstrukcję tej samej firmy F2H Banshee. Wycofywanie Phantomów z eskadry VF-171 rozpoczęło się w marcu tego roku, po czym przejściowo samoloty te otrzymała eskadra VF-172 w Jacksonville, gdzie w drugiej połowie roku zostały także wymienione na Banshee^[16]. Również w 1949 roku zostały one wymienione w eskadrze VMF-122 lotnictwa Marines^[16]. Poza tymi jednostkami, kilku samolotów używała eskadra marynarki VF-1L w Atlantic City (późniejsza doświadczalna VX-3)^[1]. Po wycofaniu z jednostek liniowych, FH-1 do lipca 1953 roku używane były w różnych jednostkach lotniczych rezerwy marynarki na terenie kraju w celu zaznajomienia pilotów z odrzutowcami^[1]. Po tej dacie zostały wycofane ze służby, aczkolwiek trzy samoloty były dalej używane ze znakami cywilnymi. Jeden był używany przez szkołę lotniczą w New Jersey, a następnie, wraz z kolejnym, przez szkołę w Fort Lauderdale/Hollywood na Florydzie aż do lat 60, zaś trzeci był używany przez laboratorium lotnicze Cornell w Buffalo^[1].

Samoloty były standardowo malowane całe na kolor błyszczący granatowy (Glossy Sea Blue, błyszczący morski niebieski)^[17]. Od stycznia 1947 roku w białych znakach rozpoznawczych pojawiły się czerwone paski^[17]. FH-1 z dwóch eskadr operacyjnych US Navy VF-171 i VF-172 nosiły na stateczniku literę R, a z eskadry VMF-122 Marines: BC, później LC^[18]. Samoloty eskadr rezerwowych nosiły różne litery na stateczniku i od około 1951 roku duży napis NAVY z nazwą miasta poniżej z tyłu kadłuba^[18].

Trzy samoloty zostały zachowane w muzeach: muzeum lotnictwa Marines w Quantico, National Museum of Naval Aviation w Pensacoli i National Air and Space Museum w Waszyngtonie^[1][17].

Samolot przedstawiał sobą jednomiejscowy dwusilnikowy całkowicie metalowy wolnonośny dolnopłat z prostymi skrzydłami i pojedynczym usterzeniem^[19]. Kadłub był konstrukcji skorupowej, wykonany ze stopów aluminium, pokryty blachami nitowanymi na gładko^[15]. W górnej części nosa kadłuba mieściło się uzbrojenie strzeleckie, a dalej obszerna kabina pilota, przykryta dwuczęściową osłoną kroplową ze stałym wiatrochronem, odsuwaną do tyłu i odrzucaną w razie niebezpieczeństwa^[15]. Pilot dysponował dobrą widocznością z kabiny, która nie była wyposażona w fotel wyrzucany^[15]. Zbiorniki paliwa zostały umieszczone w środkowej części kadłuba^[5].

Skrzydła były proste, o obrysie trapezowym, z prostą krawędzią natarcia i ukośną krawędzią spływu pod kątem 13°, oraz wzniosem 4°^[20]. Cięciwa skrzydeł wynosiła 3962 mm u nasady, 2286 mm w punkcie składania i 1295 mm na końcówkach^[19]. W grubszej części przykadłubowej skrzydeł mieściły się silniki odrzutowe, z wlotami o nieregularnym kształcie z przodu i dyszami z tyłu. Skrzydła były wyposażone w lotki oraz w klapy krokodylowe (na centropłacie i składanych częściach)^[15]. Skrzydła składały się do góry do hangarowania; rozpiętość samolotu ze złożonymi skrzydłami wynosiła 4,95 m^[1]. Wysokość ze złożonymi skrzydłami wynosiła 5,13 m^[21]. Powierzchnia nośna wynosiła 25,43 m²^[19][b]. Usterzenie klasyczne na końcu kadłuba; statecznik poziomy o rozpiętości 4851 mm miał widoczny wznios, a jego końcówki znajdowały się na wysokości 2692 mm nad ziemią^[21].

Wewnętrzne zbiorniki paliwa w kadłubie miały pojemność 1420 l (375 galonów)^[19]. Można było stosować podkadłubowy konforemny odrzucany dodatkowy zbiornik paliwa o pojemności 1117 l (295 galonów)^[19].

Podwozie było chowane, trójpodporowe, z kołami pojedynczymi. Podwozie główne pod skrzydłami chowane było do wnęk w centropłacie w kierunku do wewnątrz kadłuba, podwozie przednie chowane było do tyłu^[13]. Samolot wyposażony był w hak do aerofiniszera pod ogonem i zaczep do katapulty. Rozstaw kół podwozia głównego wynosił 4191 mm^[21].

Napęd samolotu stanowiły dwa silniki turboodrzutowe ze sprężarką osiową Westinghouse J30-WE-20 o ciągu 1600 funtów (726 kG, 7,12 kN)^[1]. W prototypie samolotu stosowano prototypową wersję tych silników WE-19XB-2B o ciągu 1165 funtów (528 kG, 5,18 kN)^[5]. Do wspomagania startu można było stosować pomocnicze podczepiane silniki rakietowe (JATO)^[19].

Uzbrojenie stanowiły cztery wielkokalibrowe karabiny maszynowe kalibru 12,7 mm Browning M2 w nosie kadłuba, z 325 nabojami na lufę^[15]. Pilot miał celownik Mk 23^[15].

Samolot mógł przenosić pod skrzydłami osiem belek do podwieszania ośmiu niekierowanych pocisków rakietowych kalibru 127 mm HVAR, lecz były one rzadko stosowane^[15].

• Porównywalne myśliwce pokładowe
  • McDonnell F2H Banshee – rozwinięcie konstrukcji FH Phantom
  • Vought F6U Pirate – amerykański myśliwiec z tego samego okresu
  • Grumman F9F Panther – amerykański myśliwiec z tego samego okresu
  • Supermarine Attacker – pierwszy brytyjski odrzutowy myśliwiec pokładowy
• Inne myśliwce tego okresu
  • Gloster Meteor
  • De Havilland Vampire
  • Lockheed F-80 Shooting Star
  • MiG-9

• René Francillon: McDonnell Douglas Aircraft since 1920: Volume II. Londyn: Putnam Aeronautical Books, 1990. ISBN 0-85177-828-3. (ang.).
• Steve Ginter: McDonnell FH-1 Phantom. 1981, seria: Naval Fighters. No. 3. (ang.).
• Jim Mesko: FH/F2H Banshee in action. Carroltton: Squadron/Signal Publications, 2002, seria: Aircraft. No. 182. ISBN 0-89747-444-9. (ang.).