PROFILPELAJAR.COM

Kościół św. Józefa
	nr rej. A-595 z 8 grudnia 1976
	kościół parafialny
	; Widok z Rynku Podgórskiego (2023)
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Jana Zamoyskiego 2
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
parafia	św. Józefa
sanktuarium; • nadający tytuł	od 19 marca 2021; abp Marek Jędraszewski
Wezwanie	św. Józefa
	Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	św. Józef
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1905
Data zakończenia budowy	1909
Data poświęcenia	24 października 1909
Dane świątyni
Styl	neogotyk
Architekt	Jan Sas-Zubrzycki
Świątynia; • materiał bud.	; • cegła
Liczba naw	3
Organy; • liczba głosów; • liczba manuałów	; 24; 2
	Położenie na mapie Krakowa Kościół św. Józefa
	Położenie na mapie Polski Kościół św. Józefa
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościół św. Józefa
	50°02′36,0″N 19°56′59,7″E/50,043333 19,949917
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Kościół św. Józefa – zabytkowy rzymskokatolicki kościół parafialny znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy XIII Podgórze przy ul. J. Zamoyskiego 2, w Podgórzu.

Kościół jest sanktuarium św. Józefa Mężnego Opiekuna Rodzin^[3].

Pierwszy kościół św. Józefa w Podgórzu

Pierwszy kościół parafialny pod wezwaniem św. Józefa został wybudowany przy Rynku Podgórskim według projektu Franciszka Brotschneidera przy współpracy z Franciszkiem Ripperem i Franciszkiem von Pierretem^[4]. Budowa trwała do 1833 roku, kiedy świątynia została poświęcona. W 1879 roku dobudowano jeszcze wolnostojącą wieżę^[4]. Pod koniec XIX wieku kościół był zbyt mały dla liczącej ponad 17 tys. wiernych parafii^[5]. Pogarszał się też stan techniczny świątyni. W związku z tym w 1905 roku kościół został rozebrany, na jego miejscu wybudowano nowy budynek kościoła, także pod wezwaniem św. Józefa, według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego^[4].

Kościół był wybudowany w stylu klasycystycznym. Fasadę wieńczyło proste belkowanie z trójkątnym przyczółkiem, dwustopniowa attyka i wysoka kwadratowa wieża. Wejście ozdobione było portalem z dwoma półkolumnami doryckimi.
Wnętrze stanowił przedsionek i szersza nawa zakończona półkolistą apsydą. Główny ołtarz z czarnego „marmuru” dębnickiego i ambona pochodziły ze zburzonego kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie. Zostały one zakupione w drodze licytacji w 1834 roku. Po wyburzeniu kościoła oryginalny krzyż z wieży został przeniesiony przed kościół św. Benedykta i pozostaje tam obecnie (2024). Z pierwszej świątyni zachowało się także część drewnianych ławek, które znajdują się w obecnym kościele św. Józefa^[4].

Drugi kościół św. Józefa w Podgórzu

Historia

Nowy kościół został zbudowany w latach 1905–1909 według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego, zgodnie z wzorcami architektury neogotyckiej, w miejscu dawnej klasycystycznej^[6] świątyni. 13 maja 1905 roku poświęcono kamień węgielny przez proboszcza podgórskiego Antoniego Gruszeckiego^[7]^[8], a 24 października 1909 kościół konsekrowano^[5] przez biskupa Anatola Nowaka^[9].

W 1999 roku decyzją ówczesnego proboszcza ks. Franciszka Kołacza, kościół poddano renowacji. Odnowiono ołtarz główny, ołtarze boczne, ambonę oraz organy. Przywrócono pierwotną kolorystykę, która została zatracona podczas renowacji w czasach ks. proboszcza Franciszka Mirka, kiedy zmieniono barwy na czerwono-niebieskie. Obecnie kościół ma biało-szare barwy, co przywróciło mu jego dawny charakter.

Architektura

Budowla neogotycka, trójnawowa z transeptem i ambitem wokół prezbiterium oraz kaplicami przy nawach bocznych i ambicie. Wieża wzorowana na wieży Kościoła Mariackiego w Krakowie^[10]. Sylwetka kościoła została świadomie wyeksponowana nad architekturą Rynku^[5].

Wnętrze i wyposażenie

Wnętrze kościoła, ukształtowane zostało na podobieństwo gotyckiej katedry w wersji tzw. gotyku nadwiślańskiego. Wypełnione jest licznymi ołtarzami, ławkami i innymi elementami w większości wykonanymi w drewnie.

W okresie powojennym zmieniono położenie niektórych ołtarzy oraz ambony, zamurowano arkady pomiędzy ambitem prezbiterialnym a dawną kaplicą Serca Jezusowego (obecnie Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i Wiecznej Adoracji). Jako pierwsze powstały ołtarze: główny (w prezbiterium) oraz Zwiastowania (dawniej w prawym ramieniu transeptu). Prace przy nich trwały w latach 1908–1909.

Ołtarz główny był pierwotnie zintegrowany kompozycyjnie z absydą prezbiterialną, otwierającą się ostrołukowymi arkadami na obejście i nie miał nastawy. Składał się wyłącznie z mensy i stojących na niej: tabernakulum oraz figury św. Józefa. Zarówno mensa ołtarza głównego, jak i tabernakulum są jedynymi źródłowo potwierdzonymi dziełami Sas-Zubrzyckiego we wnętrzu kościoła. Zaprojektowaną przez niego mensę wykonał podgórski kamieniarz Bodnicki, natomiast tabernakulum – jak głosi umieszczony na nim napis: wymyślone przez Jana Sasa-Zubrzyckiego – Piotr Seip w 1909 roku. Całości dopełniła figura św. Józefa, dłuta krakowskiego rzeźbiarza Zygmunta Langmana^[11]. Monstrancja ks. Niemczyńskiego pochodzi z pracowni krakowskiego złotnika Piotra Seipa^[12].

Jednocześnie z ołtarzem głównym w zachodnim (prawym) ramieniu transeptu stanął ołtarz Zwiastowania NMP. W przeciwieństwie do ołtarza głównego uzyskał on rozbudowaną i dużych rozmiarów nastawę (obecnie stojącą w ołtarzu głównym). Jest ona dziełem krakowskich rzeźbiarzy-rzemieślników Wita Wisza, Maksymiliana Krzyka i Jana Józefa Góreckiego. Z tymi trzema postaciami związane są także inne elementy ruchomego wyposażenia kościoła: ambona z 1910 roku, ołtarze boczne z lat 1910–1911 Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Antoniego. Wit Wisz i Maksymilian Krzyk są ponadto wymieniani w archiwaliach jako autorzy ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej w kaplicy przy nawie bocznej^[13]. W 1917 roku powstał ołtarz św. Wincentego Ferreriusza w kaplicy przy prawej nawie bocznej. W kaplicy Adoracji ustawiono neogotycki ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego, zakupiony od oo. Franciszkanów z Krakowa.

Organy

Kościół po wybudowaniu nie miał organów. Posługiwano się fisharmonią ufundowaną przez Szczepana Kaczmarskiego. W 1920 roku proboszcz Józef Niemczyński zawiązał Komitet Obywatelski, aby zebrać pieniądze na nowe organy. Zebrano 70 000 koron, lecz wojna polsko-bolszewicka przerwała zbiórkę. W 1921 powiększono Komitet i zebrano resztę pieniędzy. Warszawska firma A.Homann zaproponowała Komitetowi organy „w stylu gotyckim, zamówione do Baku na Kaukazie przez Rylskiego, do kościoła zbudowanego tam przez Polaków pracujących w kopalniach nafty”, które z powodu wojny nie zostały odebrane. Koszt wynióśł 7 500 000 Mkp.^[14]

16 kwietnia 1922 poświęcono organy, wmurowując równocześnie w ścianę kościoła tablicę, że parafianie „z własnych funduszów ufundowali ten organ na chwałę Boga i na pamiątkę zmartwychwstania Polski”^[15]^[2].

Ambona

Na skrzyżowaniu transeptu i prezbiterium, po stronie lewej usytuowana jest neogotycka ambona z drewna dębowego, wsparta na słupie, wykonana w 1910 r. przez rzeźbiarzy snycerzy Wita Wisza, Maksymiliana Krzyka i Jana Józefa Gureckiego. Ambona ta jest repliką kazalnicy z Kościoła Mariackiego w Krakowie, autorstwa Wisza.

Ośmioboczny korpus ambony ozdobiony jest figurami ewangelistów i doktorów kościoła pod małymi baldachimami. Pod korpusem wśród liści akantu atrybuty ewangelistów oraz personifikacje Wiary Nadziei i Miłości. W zaplecku widnieje polichromowana płaskorzeźba przedstawiająca Jezusa jako Dobrego Pasterza, z ostrołukowym obramieniem, po bokach ornament z motywem delfinów – symboli zmartwychwstania. Baldachim z bogatą dekoracją rzeźbiarską, w błękitnym podniebiu rzeźbą Ducha Świętego pod postacią gołębicy. Na mównicę wiodą kręcone ażurowe schodki. Na płycinach schodów płaskorzeźbione wyobrażenia siedmiu grzechów głównych pod postaciami zwierząt.

żółw – lenistwo;
pies i kot – gniew;
ryba pożerająca mniejszą – Łakomstwo;
smok – chciwość;
dwie małpy – nieczystość;
wąż trzymający w paszczy jabłko – zazdrość;
paw – pycha^[13]^[16].

W czasie budowy tego kościoła odkryto jaskinię ze śladami prac alchemicznych, która według badaczy zawierała pozostałości prac mistrza Twardowskiego, czyli historycznego alchemika króla Zygmunta Augusta – Niemca Laurentiusa Dhura (z łac. Durentiusa).

Poprzedni kościół św. Józefa, koniec XIX wieku
Kościół w czasie konsekracji (1909)
Wnętrze kościoła
Ołtarz główny
Wnętrze, chór i organy

Przypisy

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
↑ ^a ^b Polskie Wirtualne Centrum Organowe. [dostęp 2014-01-09].
↑ Dekret. jozef.diecezja.pl. [dostęp 2023-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-11-12)].
↑ ^a ^b ^c ^d Leksykon Podgórza. Kraków: Wydawnictwo Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2024, s. 145, ISBN 978-83-67828-18-5.
↑ ^a ^b ^c Halina Starostka-Chrzanowska: Antoni Mateczny. Podgórzanin z wyboru i jego rodzina na tle historii miasta. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2006, s. 52–56.
↑ Michał Rożek: Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. PWN, 1997, s. 599. ISBN 83-01-10989-0.
↑ Maria Fortuna-Sudor: Żeby przybliżać Boga. Niedziela, 2012-11-19. [dostęp 2016-08-14].
↑ Kościół św. Józefa (Podgórze). Encyklopedia Krakowa. [dostęp 2016-08-14].
↑ Encyklopedia Krakowa. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Biblioteka Kraków i Muzeum Krakowa, 2023, s. 747, ISBN 978-83-66334-91-5 ISBN 978-83-66253-47-6.
↑ Tadeusz Dobrowolski: Sztuka Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978, s. 438.
↑ Dettloff 2000 ↓, s. 160.
↑ Dettloff 2000 ↓, s. 166.
↑ ^a ^b Dettloff 2000 ↓, s. 163.
↑ Poświęcenie organu w kościele paraf. w Podgórzu Nowości Illustrowane 1922 nr 17 s.3-4 (zdjęcia) [1].
↑ Tamże.
↑ Niechaj 2012 ↓, s. 54.

Bibliografia

Konsekracya nowego kościoła w Podgórzu. Nowości Ilustrowane. 44, s. 3–4, 30 października 1909.
Paweł Dettloff: Neogotyckie wyposażenie kościołów św. Józefa i OO. Redemptorystów w Podgórzu w Podgórze w dziejach wielkiego Krakowa. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2000. ISBN 83-87345-91-1.
Małgorzata Niechaj: Od ambon do ołtarzy - twórczość rzeźbiarza Wita Wisza, [w:] Krakowski Rocznik Archiwalny. Tom XIX. 2012.