Koń (rodzaj)

Koń
Equus
Linnaeus, 1758[1]
Okres istnienia: plejstocen–holocen
2.58/0
↓
2.58/0
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – kułan azjatycki (E. hemionus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

nieparzystokopytne

Podrząd

koniokształtne

Rodzina

koniowate

Rodzaj

koń

Typ nomenklatoryczny

Equus caballus Linnaeus, 1758

Gatunki

53 gatunki (w tym 44 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Koń[20] (Equus) – rodzaj ssaków z rodziny koniowatych (Equidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w stanie dzikim w Azji i Afryce[21][22]. Dzięki introdukcji stały się rodzajem kosmopolitycznym[21][23][22].

Morfologia

Długość ciała 182–280 cm, długość ogona 30–111 cm, wysokość w kłębie 115–160 cm; masa ciała 175–450 kg[23].

Systematyka

Rodzaj ten wprowadził Karol Linneusz w 1758 w dziesiątym wydaniu Systema Naturae[1]. Jako gatunek typowy wybrał konia domowego (Equus caballus), prócz niego opisał także osła zwyczajnego (E. asinus) i zebrę górską (E. zebra)[1]. Rodzinę koniowatych, w której jedynym niewymarłym rodzajem jest Equus[24], opisał John Edward Gray w 1821[25].

Etymologia

  • Equus: łac. equus, equi ‘koń, rumak’[26].
  • Asinus: łac. asinus ‘osioł’[27]. Gatunek typowy: Equus asinus Linnaeus, 1758.
  • Onager: łac. onagrus ‘dziki osioł’[28]. Gatunek typowy: Equus asinus Linnaeus, 1758.
  • Caballus: łac. caballus ‘koń, szkapa’[29].
  • Hippotigris: gr. ἱπποτιγρις hippotigris, ἱπποτιγριδος hippotigridos ‘zebra’, od ἱππος hippos ‘koń’; τιγρις tigris, τιγριδος tigridos ‘tygrys’[30]. Gatunek typowy: Equus zebra Linnaeus, 1758.
  • Zebra: nowołac. zebra „zebra”, od etiopskiej nazwy zibra dla zebr[31]. Gatunek typowy: Equus burchellii granti De Winton, 1896 (= Equus quagga Boddaert, 1785).
  • Dolichohippus: gr. δολιχος dolikhos ‘długi’[32]; ἱππος hippos ‘koń’[33]. Gatunek typowy: Equus grevyi Oustalet, 1882.
  • Megacephalon: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’[34]; κεφαλη kephalē ‘głowa’[35]. Gatunek typowy: Equus grevyi Oustalet, 1882.
  • Grevya: epietet gatunkowy Equus grevyi Oustalet, 1882; Jules Grévy (1813–1891), francuski polityk, prezydent Francji, adwokat[10].
  • Ludolphozecora: nazwa „Zecora”, której użył Hiob Ludolf (nazywany także Ludolphus) na określenie zebry[36].
  • Microhippus: gr. μικρος mikros ‘mały’[37]; ἱππος hippos ‘koń’[33]. Gatunek typowy: Equus (Microhippus) tafeli Matschie, 1922 (= Equus kiang Moorcroft, 1841).
  • Quagga: niderl. quagga ‘kwagga’, od nazwy quacha, która w khoisan oznacza ‘kwaggę’ (najprawdopodobniej jest to wyraz dźwiękonaśladowczy)[38]. Gatunek typowy: Equus quagga greyi Lydekker, 1902 (= Equus quagga Boddaert, 1785).
  • Megacephalonella: rodzaj Megacephalon Hilzheimer, 1912; łac. przyrostek zdrabniający -ella[39].
  • Pseudoquagga: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’[40] ; rodzaj Quagga Shortridge, 1934.
  • Hemippus: gr. ἡμι- hēmi- ‘pół-, mały’, od ἡμισυς hēmisus ‘połowa’[41]; ἱππος hippos ‘koń’[33]. Gatunek typowy: Equus hemippus[h] I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1855.
  • Allozebra: gr. αλλος allos ‘inny’[42]; rodzaj Zebra J.A. Allen, 1909. Gatunek typowy: †Equus excelsus Leidy, 1858.
  • Asinohippus: łac. asinus ‘osioł’[43]; gr. ἱππος hippos ‘koń’[33]. Gatunek typowy: Equus khur[h] Lesson, 1827.
  • Quaggoides: rodzaj Quagga Shortridge, 1934; -οιδης -oidēs ‘przypominający’[44]. Gatunek typowy: Equus burchellii[i] J.E. Gray, 1824.

Podział systematyczny

Systematyka jest sporna; w zależności od ujęcia systematycznego wyróżnia się 10 (wyróżniony z E. ferus – E. przewalskii)[21] lub 9[45][46] współczesnych gatunków; poniżej przedstawiono systematykę rodzaju według Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)[45][46]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[20] Podgatunki[23][21][46] Rozmieszczenie geograficzne[23][21][46][47][48] Podstawowe wymiary[23][46][j] Status
IUCN[49]
Equus hemionus Pallas, 1775 kułan azjatycki 5 podgatunków (w tym 1 wymarły) ostoje w południowej Mongolii i północnej Chińskiej Republice Ludowej, także w Izraelu (pustynia Negew), Iranie (Qatrouiye, Turan i Bahram-e-Goor), Turkmenistanie (Bathyz), Kazachstanie i Indiach (Mały Rann) DC: 200–250 cm
DO: 30–49 cm
MC: 200–260 kg 		 NT 
Equus kiang Moorcroft, 1841 kiang tybetański 3 podgatunki Chińska Republika Ludowa (Sinciang, Qinghai, Gansu i Tybetański Region Autonomiczny), północno-wschodni Pakistan (Park Narodowy Khunjerab), północne Indie (Ladakh i Sikkim) oraz północny Nepal (Mustang); być może Bhutan DC: 182–214 cm
DO: 32–45 cm
MC: 250–400 kg 		 LC 
Equus africanus Heuglin & Fitzinger, 1866 osioł nubijski 3 podgatunki (w tym 1 wymarły) Erytrea i Etiopia, niektóre zwierzęta mogły przetrwać w Dżibuti, Somalii i wschodnim Sudanie; dziko żyjące populacje występują na kilku wyspach karaibskich DC: 195–205 cm
DO: 40–45 cm
MC: 270–280 kg 		 CR 
Equus asinus Linnaeus, 1758 osioł zwyczajny gatunek monotypowy udomowiony na całym świecie, z dzikimi populacjami w wielu regionach, w tym w Sudanie, Arabii Saudyjskiej, wyspie Sokotra, Sri Lance, Australii, Stanach Zjednoczonych (w tym na Hawajach), wyspach Galapagos i Czagos oraz prawdopodobnie na innych wyspach oceanicznych DC: 195–205 cm
DO: 40–45 cm
MC: 270–280 kg 		GU
Equus quagga Boddaert, 1785 zebra stepowa 6 podgatunków (w tym 1 wyamrły) wschodni Sudan Południowy i Etiopia na południe przez wschodnią Afrykę do północnej i północno-wschodniej Południowej Afryki a południowego Mozambiku, na zachód do południowej Angoli i północnej Namibii; wymarły w Burundi, zachodniej Południowej Afryce i Lesotho DC: 217–246 cm
DO: 47–57 cm
MC: 175–320 kg 		 NT 
Equus grevyi Oustalet, 1882 zebra pręgowana gatunek monotypowy Etiopia oraz północna i środkowa Kenia; być może Sudan Południowy DC: 250–275 cm
DO: 38–75 cm
MC: 350–450 kg 		 EN 
Equus zebra Linnaeus, 1758 zebra górska 2 podgatunki zachodnia Namibia i południowa Południowa Afryka (fragmentarycznie w zachodniej i południowej części płaskowyżu centralnego); być może południowo-zachodnia Angola DC: 210–260 cm
DO: 40–55 cm
MC: 240–380 kg 		 VU 
Equus ferus Boddaert, 1785 tarpan dziki 2 podgatunki (w tym 1 wymarły) Mongolia (reintrodukcja do Parku Narodowego Chustajn nuruu oraz rezerwatów Takhin Tai i Khomin Tai) oraz Chińska Republika Ludowa (rezerwat Ka La Mai Li Shan); wymarły w większości Europy i zachodniej Azji od Hiszpanii do środkowej Rosji DC: 220–280 cm
DO: 99–111 cm
MC: 200–300 kg 		 EN 
Equus caballus Linnaeus, 1758 koń domowy gatunek monotypowy udomowiony na całym świecie z wieloma dzikimi populacjami, szczególnie w Ameryce Północnej, Australii, południowej Ameryce Południowej, srodkowej Azji oraz wschodniej i południowej Afryce, gdzie występują duże ich populacje DC: 220–280 cm
DO: 99–111 cm
MC: 227–900 kg 		GU

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR ; GU – gatunek udomowiony.

W Mammal Species of the World (2005) przedstawiono nieco odmienną systematykę – zebra damarska (E. q. burchelli) widnieje jako osobny gatunek. Autorzy wskazują również na możliwe do wyodrębnienia podrodzaje[22], podobnie jak autorzy Ungulate Taxonomy (2011). Ci dodatkowo uznają tarpana i konia Przewalskiego za odrębne gatunki. Do rangi gatunku podnoszą również kułana indyjskiego (Equus (hemionus) khur), wymarłego kułana syryjskiego (Equus (hemionus) hemippus) oraz zebrę namibską (Equus (zebra) hartmannae)[24]. Liczba żyjących gatunków w obrębie rodzaju zależnie od źródła podawana jest jako 6–8[50][20][22] lub 11[24]. Według MacFaddena (1994) razem z wymarłymi taksonami rodzaj Equus liczy 20–25 gatunków[50].

Ze względu na bogaty zapis kopalny na przykładzie przedstawicieli Equus przedstawia się modelowo proces ewolucji[51]. Od końca XIX wieku uznawane są również za skamieniałości przewodnie[52]. Jedno z badań wskazuje na powstanie linii rozwojowej Equus dającej początek wszystkim współczesnym gatunkom około 4–4,5 mln lat temu. Jest to okres dwukrotnie dłuższy, niż dotychczas przyjmowany[51]. Systematyka żyjących w plejstocenie przedstawicieli Equus jest szczególnie skomplikowana. Wiele taksonów opisano wyłącznie na podstawie pojedynczych zębów[53].

Gatunki wymarłe[54]:

Uwagi

  1. ↑ Nowa nazwa dla Equus Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Młodszy homonim Zebra Shuttleworth, 1856 (Mollusca).
  3. ↑ Młodszy homonim Megacephalon G.R. Gray, 1844 (Aves).
  4. ↑ Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  5. ↑ Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  6. ↑ Nowa nazwa dla Megacephalon Hilzheimer, 1912.
  7. ↑ Nowa nazwa dla Zebra J.A. Allen, 1909.
  8. ↑ a b Podgatunek E. hemionus.
  9. ↑ Podgatunek E. quagga.
  10. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 73. (łac.).
  2. ↑ Brisson 1762 ↓, s. 70.
  3. ↑ Brisson 1762 ↓, s. 72.
  4. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 55. (fr.).
  5. ↑ J.E. Gray. A Revision of the Family Equidæ. „The Zoological journal”. 1 (2), s. 244, 1824. (ang.). 
  6. ↑ Ch.H. SMith: Horses. London: Chatto & Windus, 1841, s. 324. (ang.).
  7. ↑ J.A. Allen. Mammals from British East Africa, collected by the Tjäder Expedition of 1906. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 26, s. 163, 1909. (ang.). 
  8. ↑ E. Heller. New genera and races of African Ungulates. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 60 (8), s. 1, 1912. (ang.). 
  9. ↑ M. Hilzheimer. Die in Deutschland aufbewahrten Reste des Quaggas. „Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Gesellschaft”. 31 (2), s. 95, 1912. (niem.). 
  10. ↑ a b M. Hilzheimer. 1352) Hilzheimer, Max, Die in Deutschland aufbewahrten Reste des Quaggas. In: Abhandl. Senkenberg. Naturforsch. Gesellsch., Bd. 31, S. 86—105, mit 6 Taf. u. 2 Textfig., 1912. „Zentralblatt für Zoologie, allgemeine und experimentelle Biologie”. 1, s. 476, 1912. (niem.). 
  11. ↑ A. Griffini. Intorno a due Bonte-quagga del Museo di Tring. „Atti della Società italiana di scienze naturali e del Museo civico di storia naturale di Milano”. 51, s. 382, 1913. (wł.). 
  12. ↑ P. Matschie. Bemerkungen über einige tibetanische Säugetiere. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1922, s. 68, 1924. (niem.). 
  13. ↑ G.G. Shortridge: The Mammals of South West Africa: A Biological Account of the Forms Occurring in that Region. T. 1. London: W. Heinemann, 1934, s. 397. (ang.).
  14. ↑ E. Strand. Miscellanea Nomenclatoria Zoologica et Paleontologica. „Folia Zoologica et Hydrobiologica”. 12, s. 216, 1943. (niem.). 
  15. ↑ R. Hoffstetter. La structure des incisives inférieures chez les Équidés modernes. Import ance dans la classification des zèbres-couaggas. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2e Série. 22, s. 690, 1950. (fr.). 
  16. ↑ W.O. Dietrich. Hemionus Pallas im Pleistozän von Berlin. „Vertebrata Palasiatica”. 3, s. 14, 1959. (niem.). 
  17. ↑ Trumler 1961 ↓, s. 115.
  18. ↑ Trumler 1961 ↓, s. 118.
  19. ↑ D.P. Willoughby: The Empire of Equus. South Brunswick: A.S. Barnes and Co., 1974, s. 352. ISBN 978-0-498-01047-7. (ang.).
  20. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 165–166. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  21. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 384–386. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  22. ↑ a b c d D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Equus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-14]. (ang.).
  23. ↑ a b c d e D. Rubenstein: Family Equidae (Horses and relatives). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 139–143. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  24. ↑ a b c C. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. JHU Press, 2011, s. 13–17. ISBN 978-1-4214-0093-8.
  25. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.). 
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 268.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 124.
  28. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 174.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 148.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 328.
  31. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 286.
  32. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 84.
  33. ↑ a b c d Jaeger 1959 ↓, s. 118.
  34. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 151.
  35. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 50.
  36. ↑ G.E.H. Barrett-Hamilton. Notes and comments. Zebras. „The naturalist”. 39, s. 139, 1914. (ang.). 
  37. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 155.
  38. ↑ Quagga (n.). Online Etymology Dictionary. [dostęp 2021-05-14]. (ang.).
  39. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 90.
  40. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 210.
  41. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 117.
  42. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 13.
  43. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 28.
  44. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 172.
  45. ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-08]. (ang.).
  46. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 634–635. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  47. ↑ Appendix 1. Extinct species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 709. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  48. ↑ Appendix 2. Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 713. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  49. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-13]. (ang.).
  50. ↑ a b B.J. MacFadden: Fossil Horses: Systematics, Paleobiology, and Evolution of the Family Equidae. Cambridge University Press, 1994, s. 179–180.
  51. ↑ a b L. Orlando, A. Ginolhac & E. Willerslev. Recalibrating Equus evolution using the genome sequence of an early Middle Pleistocene horse. „Nature”. 499. s. 74–78. 
  52. ↑ M.K. Hecht, B. Wallace & G.T. Prance: Evolutionary Biology. T. 22. Springer, 2012, s. 150.
  53. ↑ P.S. Martin & R.G. Klein: Quaternary Extinctions: A Prehistoric Revolution. University of Arizona Press, 1989, s. 65.
  54. ↑ J.S. Zijlstra, Equus Linnaeus, 1758, Hesperomys project (Version 23.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-05-01] (ang.).
  55. ↑ C. Rădulescu & P. Samson. Sur la signification de certains équidés du Pléistocène inférieur et moyen de Roumanie. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. Abhandlungen”. 127 (2), s. 168, 1967. (fr.). 
  56. ↑ W. von Reichenau. Beiträge zur näheren Kenntnis fossiler Pferde aus deutschem Pleistozän, insbesondere über die Entwicklung und die Abkaustadiem del Gebisses von Hochterrassenpferde (Equus mosbachensis v. R.). „Abhandlungen der Grossherzoglisch-Hessischen Geologischen Landesanstalt”. 7, s. 1–55, 1915. (niem.). 
  57. ↑ G.D. Koufos, D.S. Kostopoulos & I.A. Sylvestrou. Equus apolloniensis n. sp. (Mammalia, Equidae) from the latest Villafranchian locality of Apollonia, Macedonia, Greece. „Paleontologia i Evolució”. 30–31, s. 50, 1997. (ang.). 
  58. ↑ 刘后 / H. Liu. 周口店第21地点马属一新种 / A new species of Equus from Locality 21 of Zhoukoudian. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 7 (4), s. 318, 1963. (chiń. • ang.). 
  59. ↑ V. Eisenmann & M. Mashkour. The small equids of Binagady (Azerbaidjan) and Qazvin (Iran): E. hemionus binagadensis nov. subsp. and E. hydruntinus. „Geobios”. 32 (1), s. 109, 1999. DOI: 10.1016/S0016-6995(99)80085-0. (ang.). 
  60. ↑ R. Broom. On evidence of a large horse recently extinct in South Africa. „Annals of the South African Museum”. 7 (3), s. 282, 1909. (ang.). 
  61. ↑ J.M. Leidy. Notice of some vertebrate remains from Harden Co., Texas. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 20, s. 175, 1858. (ang.). 
  62. ↑ R. Owen. On fossil remains of equines from Central and South America referable to Equus conversidens, Ow., Equus tau, Ow., and Equus arcidens, Ow. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”. 159, s. 563, 1869. (ang.). 
  63. ↑ E.D. Cope. The extinct Mammalia of the Valley of Mexico. „Paleontological bulletin”. 39, s. 12, 1884. (ang.). 
  64. ↑ E.D. Cope: A preliminary report on the vertebrate paleontology of the Llano Estacado. Austin: Geological Survey of Texas, 1893, s. 67. (ang.).
  65. ↑ Z. Qiu, T. Deng & B. Wang. Early Pleistocene mammalian fauna from Longdan, Dongxiang, Gansu, China. „Palaeontologia Sinica”. New series C. 191, s. 106, 2004. (ang.). 
  66. ↑ T. Downs & G.J. Miller. Late Cenozoic equids from the Anza-Borrego Desert of California. „Contributions in science”. 440, s. 19, 1994. (ang.). 
  67. ↑ Ch.A. Repenning, T.R. Weasma & G.R. Scott. The Early Pleistocene (latest Blancan-earliest Irvingtonian) Froman Ferry fauna and history of the Glenns Ferry Formation, southwestern Idaho. „United States Geological Survey Bulletin”. 2105, s. 38, 1995. (ang.). 
  68. ↑ A. Azzaroli. On a late Pleistocene ass from Tuscany; with notes on the history of asses. „Palaeontographia Italica”. 71, s. 27–47, 1979. (ang.). 
  69. ↑ W. Ridgeway. Contributions to the study of the Equidae; iii. On a portion of a fossil jaw of one of the Equidae. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1909 (3), s. 588, 1909. (ang.). 
  70. ↑ J.C. Merriam. New Mammalia from the Idaho Formation. „University of California Publications, Bulletin of the Department of Geology”. 10 (26), s. 527, 1918. (ang.). 
  71. ↑ P. Samson. Les équidés fossiles de Roumanie (Pliocène moyen – Pléistocène supérieur). „Geologica Romana”. 14, s. 234, 1975. (fr.). 
  72. ↑ H. Matsumoto. On some fossil mammals from Ho-nan, China. „Science Reports of the Tohoku Imperial University”. Second series. 3 (1), s. 29, 1915. 
  73. ↑ B.C. Байгушева. Крупная лошадь хапровского комплекса северо-восточного Приазовья. „Известия Северо-Кавказского научного центра Высшей школы, естеств. науки”. 1, s. 98, 1978. (ros.). 
  74. ↑ C. Depéret: Pliocène supérieur. W: F. Delafont & C. Depéret: Les terrains tertiaires de la Bresse et leurs gîtes de lignites et de minérais de fer. Paris: Imprimerie Nationale, 1893, s. 235. (fr.).
  75. ↑ A.N. Pomel. Visite faite a la station prehistorique de Ternifine (Palikao) par le groupe excursionniste D. „Compte Rendu de la Association Française pour l’Avancement des Sciences”. 17 (1), s. 210, 1888. (fr.). 
  76. ↑ B. Bagtache, D. Hadjouis & V. Eisenmann. Présence d’un Equus caballin (E. algericus n.sp.) et d’une autre espèce nouvelle d’Equus (E. melkeinsis n. sp.) dans l’Aterian des Allobroges, Algérie. „Comptes Rendus de l’Académie des sciences”. Série II – Mécanique-physique, Chimie, Sciences de l’univers, Sciences de la Terre. 298 (14), s. 610, 1984. (fr.). 
  77. ↑ C.W. Hibbard. Pleistocene vertebrates from the Upper Becerra (Becerra Superior) Formation, Valley of Tequixquiac, Mexico, with notes on other Pleistocene forms. „Contributions from the Museum of Paleontology, University of Michigan”. 12 (5), s. 66, 1955. (ang.). 
  78. ↑ Т.В. Кузнецова & В.И. Жегалло: Таксономическое разнообразие эквид местонахождения Налайха (Монголия). W: Состояние териофауны в России и ближнем зарубежье. Москва: Труды международного совещания 1-3 февраля, 1996, s. 48–53. (ros.).
  79. ↑ P.W. Lund. Nouvelles Recherches sur la Faune Fossile du Brésil. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Seconde série. 13, s. 319, 1840. (fr.). 
  80. ↑ M. Pichardo. Review of horses in Paleoindian sites of the Americas. „Anthropologischer Anzeiger”. 62, s. 23, 2004. (ang.). 
  81. ↑ A.N. Pomel: Les Équidés. Alger: Imprimerie P. Fontana & C°. Rue d’Orléans, 1897, s. 19, seria: Carte Géologique de l’Algérie. Paléontologie. Monographies. (fr.).
  82. ↑ J.M. Leidy. [Bez tytułu]. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 17, s. 94, 1865. (ang.). 
  83. ↑ V. Eisenmann & V. Sergej. Unexpected finding of a new Equus species (Mammalia, Perissodactyla) belonging to a supposedly extinct subgenus in late Pleistocene deposits of Khakassia (Southwestern Siberia). „Geodiversitas”. 33 (3), s. 522, 2011. DOI: 10.5252/g2011n3a5. (ang.). 
  84. ↑ 邓涛 & 薛祥煦 / T. Deng & X. Xue. 甘肃庆阳早更新世马属(奇蹄目，马科)一新种 / Equus qingyangensis sp. nov. (Perissodactyla, Equidae) from the Early Pleistocene of Qingyang, Gansu, China. „古脊椎动物学报 / Vertebrata PalAsiatica”. 37 (1), s. 62, 1999. (chiń. • ang.). 
  85. ↑ E.D. Cope. Vertebrate Remains from Port Kennedy Bone Deposit. „Journal of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. Second series. 11 (2), s. 257, 1897–1901. (ang.). 
  86. ↑ E.C.N. van Hoepen. Vrijstaatse fossiele perde. „Paleontologiese navorsing van die Nasionale Museum, Bloemfontein”. 2 (1), s. 8, 1930. (niderl.). 
  87. ↑ J.H. Quinn. New Pleistocene Asinus from southwestern Arizona. „Journal of Paleontology”. 32 (3), s. 605, 1958. JSTOR: 1300687. (ang.). 
  88. ↑ S.H. Haughton. The fossil Equidae of South Africa. „Annals of the South African Museum”. 28 (4), s. 419, 1932. (ang.). 
  89. ↑ C. Rădulescu & P. Samson. Remarques sur quelques Equidés quaternaires de Roumanie. „Zoologischer Anzeiger”. 168, s. 174, 1962. (fr.). 
  90. ↑ E.D. Cope. A contribution to the vertebrate paleontology of Texas. „Proceedings of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge”. 30 (137), s. 124, 1892. (ang.). 
  91. ↑ H. Falconer & P.T. Cautley: Fauna antiqua sivalensis, being the fossil zoology of the Sewalik Hills, in the north of India. London: Smith, Elder and Co, 1847, s. ryc. 81–85. (ang.).
  92. ↑ A. Azzaroli. The two Villafranchian Horses of the Upper Valdarno. „Palaeontographia Italica”. 59, s. 1–12, 1964. (ang.). 
  93. ↑ I. Cocchi. L’uomo fossile dell’Italia Centrale. „Memorie della Società italiana di scienze naturali”. 2, s. 14, 1867. (wł.). 
  94. ↑ C. Arambourg. Les vertébrés du Pléistocène de l'Afrique du Nord. „Archives du Muséum national d’histoire naturelle”. Septième série. 10, s. 107, 1970. (fr.). 
  95. ↑ V. Eisenmann. Nouvelles interprétations des restes d’Équidés (Mammalia, Perissodactyla) de Nihowan (Pléistocène inférieur de la Chine du Nord): Equus teilhardi nov. sp. „Geobios”. 8 (2), s. 131, 1975. DOI: 10.1016/S0016-6995(75)80009-X. (fr.). 
  96. ↑ E.J. Wayland. ? Equus zeylanicus. „Spolia zeylanica”. 10 (38), s. 261, 1916. (ang.). 

Bibliografia