PROFILPELAJAR.COM

Ewangelie z Rossano
	; Jezus przed Piłatem
Oznaczenie	Σ
Data powstania	VI wiek
Rodzaj	Kodeks majuskułowy
Numer	042
Zawartość	Ewangelia Mateusza i Marka
Język	grecki
Rozmiary	31 × 26 cm
Typ tekstu	tekst bizantyński
Kategoria	V
Miejsce przechowywania	Duomo di Rossano
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ewangelie z Rossano (Gregory-Aland no. 042 albo Σ; von Soden ε 18)^[1]^[2] – kodeks majuskułowy Nowego Testamentu, zawierający tekst dwóch pierwszych Ewangelii. Rękopis przechowywany jest w katedrze w Rossano we Włoszech. Powstał w VI wieku, miejsce powstania jest nieznane. Nazywany jest Codex purpureus Rossanensis i jest jednym z purpurowych kodeksów uncjalnych Nowego Testamentu. Do naszych czasów zachowała się mniej niż połowa rękopisu, pozostała jego część została zniszczona w pożarze w XVII lub XVIII wieku.

Choć tekst rękopisu jest nisko oceniany przez krytyków tekstu, przez co w efekcie jest rzadko cytowany w wydaniach krytycznych greckiego Nowego Testamentu, to jednak jest on cennym zabytkiem z punktu widzenia historii sztuki. Cieszy się opinią jednego z najważniejszych dzieł sztuki w Kalabrii.

W roku 2015 manuskrypt został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata^[3].

Opis

Zachowało się 188 kart kodeksu z pełnym tekstem Ewangelii Mateusza i niemal pełnej Ewangelii Marka (brakuje Mk 16,14-20)^[4]. Karty kodeksu mają rozmiary 31 na 26 centymetrów^[5]. Karty kodeksu zostały ułożone w foliałach, foliały zawierają po pięć zgiętych w połowie kart włożonych jedna wewnątrz drugiej (quinterno)^[a]. Pergamin jest wysokiej jakości, został nasączony purpurą^[4]. Purpura ma kolor czerwony lub niebieskawy. Oryginalny kodeks miał prawdopodobnie około 400 kart z pełnym tekstem czterech Ewangelii^[6].

Tekst pisany jest dwiema kolumnami na stronę, 20 linijek w kolumnie^[5], od 9 do 12 liter w linijce^[7]. Trzy pierwsze linijki każdej Ewangelii pisane są złotem, pozostały tekst pisany jest srebrem^[8]. Tekst pisany jest w sposób ciągły, bez przerw między wyrazami, brak znaków interpunkcyjnych^[6]. Nie stosuje przydechów ani akcentów, zawiera wiele błędów itacyzmu^[4]. Imię Jezus (ΙΗΣΟΥΣ) tylko dwukrotnie zapisane zostało w formie skróconej, tj. formie typowej nomina sacra, w pozostałych przypadkach pisane jest pełną formą, choć zazwyczaj mniejszymi literami^[9]. Oryginalny skryba dokonał jedynie nielicznych poprawek w tekście^[4].

Zdaniem Metzgera jest to najstarszy rękopis Nowego Testamentu zawierający kolorowe ilustracje^[8]. Zachowało się 15 stron z 17 miniaturami ilustrującymi życie Jezusa^[6]. Przedstawiają one wskrzeszenie Łazarza, oczyszczenie świątyni, przypowieść o dziesięciu pannach, wjazd do Jerozolimy, umywanie nóg, ostatnią wieczerzę i Jezusa przed Piłatem^[8].

Tekst ewangeliczny dzielony jest według κεφαλαια (rozdziały), których numery umieszczono na bocznym marginesie, a τιτλοι (tytuły) w górnym. Listy κεφαλαια (spis treści) umieszczone zostały przed każdą z Ewangelii. Zastosowano ponadto podział według krótkich Sekcji Ammoniusza, z odniesieniami do Kanonów Euzebiusza (pisane pod numerami sekcji Ammoniusza)^[4].

Na początku rękopisu umieszczono Epistula ad Carpianum, tj. list Euzebiusza do Karpiana. Oryginalny kodeks zawierał też tablice do Kanonów Euzebiusza, które zaginęły^[4].

Tekst

Grecki tekst kodeksu zasadniczo biorąc przekazuje bizantyńską tradycję tekstualną, z naleciałościami cezarejskiej tradycji tekstualnej^[8]. Wraz z kodeksem Beratinus (043), Petropolitanus (022) i Sinopensis (023), tworzy grupę kodeksów purpurowych^[10]. Są one pokrewne dla siebie pod względem tekstualnym. Hermann von Soden oznakował tę grupę przy pomocy siglum I^π^[11]. Tekst rękopisu jest szczególnie bliski dla kodeksu 022^[8]. Stopień pokrewieństwa jest tak duży, że wskazywano na możliwość, iż oba mogły zostać przepisane z tego samego rękopisu^[9].

Purpurowe kodeksy są interesujące pod względem artystycznym, są ważnym wkładem do kultury i częścią światowego dziedzictwa kulturowego, jednak przekazywany przez nie tekst nie przedstawia wielkiej wartości^[10]. Kurt i Barbara Alandowie dali dla rękopisu następujący profil tekstualny – 140¹, 83^1/2, 15², 25^s^[5]. To znaczy, że według Alandów kodeks 140 razy wspiera standardowy tekst bizantyjski przeciwko tekstowi „oryginalnemu”, 83 razy jest zgodny zarówno z tekstem bizantyjskim jak i oryginalnym, tylko 15 razy wspiera tekst oryginalny przeciwko bizantyjskiemu, ponadto posiada 25 sobie właściwych wariantów (Sonderlesarten). W oparciu o ten profil tekst kodeksu został zaklasyfikowany do V kategorii^[5].

W Mateusza 1,11 posiada interpolację τον Ιωακιμ, Ιωακιμ δε εγεννησεν (Joakima, Joakim zaś spłodził) – M, U, Θ, f¹, 33, 258, 478, 661, 954, 1216, 1230, 1354, 1604, ℓ 54, syr^h, geo^[12].

W Mateusza 23,25 przekazuje wariant ακαθαρσιας (nieczystości) zamiast ακρασιας (pożądliwości). Wariant kodeksu jest wspierany przez Vetus latina, syrosynajski (syr^sin), oraz przekłady na dialekty koptyjskie^[13].

Historia

Z paleograficznego punktu widzenia, biorącego pod uwagę kształt liter, rękopis nie mógł powstać przed IV wiekiem, nie mógł też powstać po VII wieku^[14]. Ilustracje są charakterystyczne dla sztuki bizantyjskiej z VI wieku. Dlatego datowany jest zwykle na VI wiek^[5]. Pomimo licznych badań prowadzonych od końca XIX wieku przez historyków, paleografów, biblistów oraz znawców sztuki bizantyjskiej, miejsce powstania kodeksu wciąż nie zostało rozstrzygnięte. Początkowo przeważała hipoteza, że powstał w czasach bizantyjskiej okupacji południowej części półwyspu Apenińskiego. Później, ze względu na związki z innymi purpurowymi kodeksami, zaczęto wskazywać na Syrię^[6]^[14].

Omont i Cronin byli zdania, że wszystkie rękopisy z grupy kodeksów purpurowych powstały w Konstantynopolu lub Azji Mniejszej^[15]. Zdaniem Streetera kodeks powstał w Konstantynopolu lub w Kapadocji^[16]. Jako miejsce powstania wskazywano też Efez, Syrię (przede wszystkim Antiochia)^[17], Palestynę i Aleksandrię^[6].

Nieznane są okoliczności przybycia kodeksu do Kalabrii. Spekuluje się, że został tu przywieziony w VIII wieku. Przywieźli go mnisi uciekający przed inwazją arabską. Jaką na inną możliwość wskazuje się cesarza Leona III, ikonoklastę. Mnisi wywieźli go do Kalabrii, by uchronić przed zniszczeniem^[18]. Stał się własnością arcybiskupa Rossano^[8].

W XVII lub XVIII wieku część kodeksu została zniszczona w pożarze, po którym ślady pozostały na dziesięciu ostatnich kartach. W XVII lub XVIII wieku, po pożarze, kodeks został oprawiony w skórzaną oprawę^[6].

Pierwsza wzmianka o rękopisie pochodzi z roku 1831, dokonana została przez Scipione Camporota, kanonika katedry w Rossano. Następna wzmianka pochodzi z roku 1846, dokonana została przez historyka i dziennikarza Cesare Malpica^[6]. Pierwsze naukowe badania nad kodeksem zostały przeprowadzone w roku 1879, kiedy oglądali go paleograf Oskar von Gebhardt i biblista Adolf Harnack^[4]. Odtąd rękopis stał się znany dla świata nauki. Tekst rękopisu wydał Gebhardt w 1883^[8]. Fotograficzną reprodukcję wszystkich ilustracji wydał w 1898 roku Arthur Haseloff^[8]. W 1952 roku kodeks umieszczony został umieszczony w muzeum diecezjalnym, utworzonym obok katedry w Rossano^[6]. Kodeks bywa podawany jako najważniejsze dzieło sztuki w Kalabrii^[18]. Kodeks został nominowany dla UNESCO, dla wciągnięcia na listę Pamięci Świata^[14].

William C. Loerke przeanalizował ilustracje kodeksu i wskazał, że widoczne na ilustracjach mury miasta, to mury Jerozolimy z połowy V wieku. Oznacza to, że artysta ilustrujący kodeks wykorzystał ilustracje przedstawiające Jerozolimę z połowy V wieku^[19]. Zauważono, że ilustracje zdradzają wpływy azjatyckiej ikonografii^[20]. Chrystus ma długie ciemne włosy spadające na ramiona, tak jak w Kodeksie z Synopy oraz Ewangeliach Rabbuli^[21]. Szereg motywów jest obecna we wczesnochrześcijańskiej ikonografii, jak np. Chrystus ubrany w lentium^[22]. Pojawiają się elementy alegoryzmu charakterystyczne dla szkoły z Cezarei. Kresten i Prato w 1985 zauważyli, że portret Marka sięga epoki przedikonoklastycznej. Portret ewangelisty wzorowany jest na portretach starożytnych filozofów^[23]. Loerke w 1987 wyraził opinię, że kolejność miniatur przedstawiających sceny z życia Jezusa inspirowana jest Diatessaronem^[23].

Z punktu widzenia krytyki tekstu Nowego Testamentu kodeks nie przedstawia wielkiej wartości i jest rzadko cytowany w krytycznych wydaniach Nestle-Alanda^[24].

Galeria

Chrystus przed Piłatem
Ewangelista Marek
Przypowieść o pannach mądrych i głupich
Ostatnia wieczerza
Miłosierny Samarytanin
Triumfalny wjazd Jezusa
Z lewej „Triumfalny wjazd do Jerozolimy”, z prawej „Oczyszczenie świątyni”
Początek Ewangelii Marka, trzy pierwsze linijki pisane złotem

Zobacz też

Uwagi

↑ Quinterno było rzadko stosowane, do nielicznych wyjątków należy Kodeks Watykański oraz Codex Marchalianus.

Przypisy

↑ Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 36.
↑ Hermann von Soden: Die Schriften des Neuen Testaments, in ihrer ältesten erreichbaren Textgestalt hergestellt auf Grund ihrer Textgeschichte. T. 1. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1902, s. 120.
↑ Il Codex Purpureus di Rossano riconosciuto patrimonio Unesco. ilcirotano.it. [dostęp 2015-10-11]. (wł.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: 1900, s. 92. [dostęp 2013-01-30]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 118. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Il Codex Purpureus Rossanensis. comune.rossano.cs.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)]. Cita di Rossano.
↑ F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 164.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 84. ISBN 978-0-19-516122-9.
↑ ^a ^b F.H.A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894, s. 165.
↑ ^a ^b Robert Waltz: New Testament Manuscripts. Codex Petropolitanus N (022). [w:] A Site Inspired By: The Encyclopedia of New Testament Textual Criticism [on-line]. 2003. [dostęp 2011-01-27].
↑ Hermann von Soden: Die Schriften des Neuen Testaments, in ihrer ältesten erreichbaren Textgestalt hergestellt auf Grund ihrer Textgeschichte. T. 2. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1902, s. 1245 nn.
↑ UBS3, p. 2.
↑ UBS3, str. 66.
↑ ^a ^b ^c Codex Purpureus Rossanensis Sacred Art Rossano. Archdiocese Rossano Cariati.
↑ Hermann von Soden: Die Schriften des Neuen Testaments, in ihrer ältesten erreichbaren Textgestalt hergestellt auf Grund ihrer Textgeschichte. T. 2. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1902, s. 1246.
↑ The Four Gospels - A Study of Origins, The Manuscript Tradition, Sources, Authorship, & Dates. By B. H. Streeter, Hon.D.D. Edin. Fellow of Queen’s College, Oxford; Canon of Hereford. MacMillan & Co Limited 1924, s. 575-577.
↑ В. Н. Лазарев, История византийской живописиIII. Позднеантичное искусство и истоки христианского спиритуализма, Москва: «Искусство» 1986, s. 27-30.
↑ ^a ^b Rossano Sila Greca - Kalabrien
↑ William C. Loerke. The Miniatures of the Trial in the Rossano Gospels. „The Art Bulletin”. Vol. 43, No. 3, s. 171, Sep., 1961. College Art Association.
↑ M.C. Swern: The Iconography of the Creation of Adam and Eve in Early Christian Manuscript Recensions. Ohio State University, 1965. s. 15-18. (ang.).
↑ M.C. Swern: The Iconography of the Creation of Adam and Eve in Early Christian Manuscript Recensions. Ohio State University, 1965. s. 17. (ang.).
↑ Petra Sevrugian, Der Rossano-Codex und die Sinope Fragmente: Miniaturen und Theologie. Worms 1990, 58.
↑ ^a ^b H.L. Kessler, Codici Purpurei, Enciclopedia dell' Arte Medievale (1994)
↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001, s. 58*-59*.

Bibliografia

Oskar von Gebhardt: Die Evangelien des Matthaeus und des Marcus aus dem Codex purpureus Rossanensis. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1883.
H. Graeven: Codex Purpureus Rossanensis. Die Miniaturen der griechischen Evangelienhandschrift in Rossano. Leipzig: 1900, s. 410-429.
Ingo F. Walther & Norbert Wolf. Codices Illustres: The world's most famous illuminated manuscripts, 400 to 1600. Köln, TASCHEN, 2005.
Kurt Weitzmann. Late Antique and Early Christian Book Illumination. New York: George Braziller, 1977.

Linki zewnętrzne

INTF: Kodeks Σ/042 (Gregory-Aland). [w:] Liste Handschriften [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2013-01-30].
Rossano Sila Greca – Kalabrien
Fotograficzne facsimile miniatur kodeksu. www2.chiesacattolica.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-24)]. Museo Diocesano d’Arte Sacra
Codex Purpureus Rossanensis Online presentation with superb reproductions
Σ/042 (Gregory-Aland) LDAB