Dzięcioł białoszyi

Dzięcioł białoszyi
Dendrocopos syriacus[1]
(Hemprich & Ehrenberg, 1833)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

dzięciołowe

Rodzina

dzięciołowate

Podrodzina

dzięcioły

Plemię

Melanerpini

Rodzaj

Dendrocopos

Gatunek

dzięcioł białoszyi

Synonimy
  • Picus syriacus Hemprich & Ehrenberg, 1833[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg występowania[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Ptak młody juv.
Osobnik wykuwający dziuplę.
Pożywienia szuka też na ziemi.

Dzięcioł białoszyi[5], dzięcioł syryjski (Dendrocopos syriacus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae). Osiadły.

Występowanie[6]

Zamieszkuje środkową i południowo-wschodnią Europę, Azję Mniejszą i Bliski Wschód.

Dawniej zamieszkiwał jedynie północną część Azji Zachodniej. Pod koniec XIX wieku rozpoczął ekspansję ku północy, stopniowo zasiedlając Bałkany, Rumunię, Węgry, Ukrainę, Czechy, Słowację, Austrię, Polskę i południowo-zachodnią Rosję[7]. Za ekspansję głównie odpowiadają ptaki młode. Można oczekiwać na jego wkraczanie do innych miast.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy na południowym wschodzie, rozprzestrzenia się na północ i na zachód[8]. Pierwsze stwierdzenie dzięcioła białoszyjego na terenie kraju miało miejsce w 1978 roku w okolicach Rzeszowa[7], a pierwszy lęg w 1979 roku. W latach 2008–2012 jego liczebność szacowano na 1000–2000 par lęgowych[9], te same liczby podano też dla lat 2013–2018[10].

Historia ekspansji w Europie[11]

1880- początek ekspansji na Europę.

Bosfor i Dardanele są prawdopodobnie jedynymi miejscami, przez które przedostał się do Europy.

1890- północna Bułgaria, okolice wsi Srebrana.

1880-1890- podbój Bałkanów.

1899- Serbia, Nis

1917- Macedonia

1920- kolonizacja Grecji

1928- Wojwodino, Stary Vrbas

1930- tereny obecnej Chorwacji, potem Słowenii, południowe Węgry

1931- Rumunia, Buzau

1937- pierwszy lęg w Węgrzech, okolice Kiskunfélegyháza (w 20 lat podbił całe Węgry)

1944- skolonizowanie całej Rumunii

1949- pierwszy odstrzał, Słowenia, Senne

początek lat 50. XX wieku- stwierdzenie w Albanii

1951- pierwszy lęg w Austrii, północny Burgenland, Czechy, Lednice

1953- Czechy (wtedy Czechosłowacja), Břeclav (występuje jedynie we wschodnich Czechach)

1954- północne tereny dzisiejszej Słowenii, Bardejow

1969- Czarnogóra

1996- Bośnia i Hercegowina (w 2008 stwierdzono lęg)

koniec XX wieku- rozprzestrzenienie się na całą Słowenię

Górzyste Bałkany utrudniły dalszą ekspansję. Jego rozprzestrzenianie zwolniło się po początku XXI wieku.

Więcej danych można znaleźć na stronie http://www.ornis-polonica.pl/_pdf/op_2014_3_149-161.pdf.

Systematyka

Autorzy Handbook of the Birds of the World uznają D. syriacus za gatunek monotypowy[2], natomiast Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia 3 podgatunki[2][12]:

  • D. s. syriacus (Hemprich & Ehrenberg, 1833) – środkowa i południowo-wschodnia Europa do Turcji i południowo-zachodniego Iranu
  • D. s. transcaucasicus Buturlin, 1910 – Kaukaz Południowy i północny Iran
  • D. s. milleri Zarudny, 1909 – południowo-wschodni Iran

Morfologia[6][13]

Wygląd, głos i zachowanie
Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy czarny (u samca czerwona plama na karku), boki głowy i spód ciała biały. Czarny pasek podbródkowy, przechodzący w plamę. W odróżnieniu od dzięcioła dużego posiada czarną przepaskę na szyi, która oddziela pierś od białego boku szyi. Nie posiada czarnego paska, który oddziela plamę na szyi od policzka. Grzbiet, kuper i skrzydła czarne, na barkach duże białe plamy. Lotki z białymi pasami (u niektórych występuje dodatkowy jeden). Ogon czarny z ledwo widocznymi białymi plamami na bocznych sterówkach (1-2 plamy). Podogonie czerwone. Ptaki w szacie juwenalnej (juv.) mają prążkowaną białą plamę na barkówkach (czasem słabo widoczne lub brak), często czerwonawą pierś, bardziej kreskowany spód ciała oraz większą czerwoną czapeczkę (u samicy nieco mniejszą).: Głos: Głos kontaktowy dzięcioła białoszyjego jest nieco miększy niż dzięcoła dużego. Zdarza się, że jest podobny do odgłosu krwawodzioba „gip”. Ptak bardzo zaniepokojny wydaje je w seriach, a także przeplatać je z „czirr”. Wydaje również trajkoczące „czre-czre-czre”. Bębnienie dłuższe od dzięcioła dużego trwające ok. 0,8-1,2 s, lekko cichnie pod koniec. Ptaki odzywają się bardziej nieregularnie na terenach zabudowanych, niż na wsiach. Trwa krócej niż dzięcioła białogrzbietego. Pisklęta w gnieździe cichsze od dzięcioła dużego. Szczyt aktywności głosowej przypada na wiosnę.: Zachowanie: Po okresie lęgowym prowadzi samotniczy tryb życia, nie wykazując żadnego terytorializmu. W miejscach gdzie pokarmu jest dużo, można spotkać kilka ptaków. Jego zachowanie przypomina dzięcioła dużego, wobec którego może być agresywny, zwłaszcza jeśli dwa ptaki spotkają się w jednym miejscu.
Wymiary średnie
  • długość ciała ok. 23–25 cm
  • rozpiętość skrzydeł 34–39 cm
  • masa ciała ok. 70–83 g
  • Młoda samica wyglądająca z dziupli.

długość ogona 8 cm

Ekologia[14][6][15]

Tworzone pary są monogamiczne. Może się krzyżować z dzięciołem dużym.
Biotop
Półotwarte tereny rolne, parki, ogrody, winnice, również zadrzewienia w osiedlach ludzkich. Zauważono, że bardzo chętnie osiedla się w osiedlach ludzkich, nawet bardziej licznie, niż przypuszczano. Lęgnie się głównie zieleni miejskiej i nieco rzadziej w naturalnych lub półnaturalnych zadrzewieniach, ogródkach przydomowych, terenach zainwestowanych, ogródkach działkowych i najrzadziej również w cmentarzach. Może też gniazdować w okolicy nasypów na torach. Po okresie lęgowym w: ogródkach przydomowych, naturalnych lub półnaturalnych zadrzewieniach, zieleni miejskiej, terenach zainwestowanych i najrzadziej w ogródkach działkowych. Tak duża liczebność dzięcioła na terenach zurbanizowanych wynika z obecności drzew, dogodnych do gniazdowania, często stanowiące roślinność ozdobną.

Gniazdo[6][16][17]: Gniazdo zakłada w kilku gatunkach drzew, głównie w wierzbie białej. Dziuplę wykuwa również w: wierzbie kruchej, dębie czerwonym, wiśni ptasiej, pistacji oraz topoli osice. Zajmuje drzewa mające wysokość 5–25 m i pierśnicy 25–130 cm. Należy pamiętać, że wysokość i pierśnica mogą być mniejsze lub większe, niż podane tutaj wymiary. Najczęściej dziupla jest zakładana na wysokości 3,5–4,5 m w pniu i nieco rzadziej w konarze. Wykuwa on swoje lokum w żywych i miękkich drzewach. Otwór wlotowy ma średnicę około 5 cm.

Jaja
W kwietniu–maju wyprowadza jeden lęg. Samica składa od 4 do 8 jaj.
Wysiadywanie i opieka[18]
Jaja wysiadywane są przez obydwoje rodziców przez 9–14 dni. Lotne już młode wylatują z gniazda po upływie około 24 dni. Są gniazdownikami. Karmione są one owadami i jagodami.
Pożywienie[15][19]
Dzięcioł białoszyi uzupełnia swoją dietę także nasionami drzew.

W skład diety dzięcioła białoszyjego wchodzą owady i pająki. Ważną rolę odgrywa również pokarm roślinny m.in. orzechy włoskie, którymi może się żywić cały rok. Owady zbiera z powierzchni kory lub spod niej, rzadko nakłuwa korę w poszukiwaniu żyjących pod nią owadów. Młode karmi gąsienicami motyli z rodzaju Lepidoptera, potem larwami chrząszczy Coleoptera, chrabąszczów Melolontha melolontha, oraz innymi stawonogami. Im pisklęta są starsze, tym dieta bardziej przekłada się na pokarm roślinny. Karmione są one wtedy: orzechami włoskimi, wiśnią ptasią oraz wiśnią pospolitą. Dorosłe ptaki także żywią się owocami, głównie jesienią i zimą.

Status, ochrona i liczebność[6]

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje dzięcioła białoszyjego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,6–1,5 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy, choć w niektórych miejscach uznawana jest za spadkowa.

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[20]. Nie wymaga zabiegów ochroniarskich. W Polsce zagęszczenie dzięcioła białoszyjego (Dendrocopos syriacus) to ok. 5,5-21,8 par na 10km². W Krakowie te wartości to 5,5-7,5 par na 10km², a w południowo-wschodniej Polsce nawet 11,1-21,8 par na 10km². W Polsce mocny wzrost liczebności.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Dendrocopos syriacus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c Winkler, H., Christie, D.A. & de Juana, E: Syrian Woodpecker (Dendrocopos syriacus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-15].
  3. ↑ Dendrocopos syriacus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ BirdLife International and NatureServe (2014) Bird Species Distribution Maps of the World. 2012. Dendrocopos syriacus. In: IUCN 2014. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2014.3. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 26 May 2015.
  5. ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Melanerpini Gray,GR, 1846 (wersja: 2020-03-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-15].
  6. ↑ a b c d e Fröhlic i Ciach 2013 ↓.
  7. ↑ a b J. Michalczuk. Expansion of the Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus in Europe and Western Asia. „Ornis Polonica”. 55, s. 149–161, 2014. 
  8. ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 514–517. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km².
  9. ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015. 
  10. ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  11. ↑ Jerzy Michalczuk, Expansion of the Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus in Europe and Western Asia.
  12. ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Woodpeckers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-15]. (ang.).
  13. ↑ Lars Svensson, Przewodnik Collinsa Ptaki, 2021.
  14. ↑ Lars Svensson, Przewodnik Collins Ptaki, 2021.
  15. ↑ a b Michał Radziszewski, Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski przewodnik ornitologa.
  16. ↑ Shirin Aghanajafizadeh, Nesting hole site selection by the Syrian Woodpecker, Dendrocopos syriacus, in Yazd province, Iran, 28 lutego 2013.
  17. ↑ Lars Svensson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, wyd. II, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, ISBN 978-83-7763-530-8, OCLC 1296502606 [dostęp 2023-04-20].
  18. ↑ Radziszewski M., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski przewodnik ornitologa.
  19. ↑ Jerzy MICHALCZUK, Diet variability of Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus nestlings in the rural landscape of SE Poland, 2017.
  20. ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

Linki zewnętrzne