Powierzchnia półwyspu – około 470 tys. km², długość – około 950 km, szerokość na północy – 1260 km. Najdalej na południe położoną częścią jest podrzędny Półwysep Peloponeski. Ukształtowanie powierzchni głównie górzyste, niziny głównie na wschodzie i w rejonach nadbrzeżnych. Klimat umiarkowany, śródziemnomorski, ciepły subtropikalny i morski. Roślinność śródziemnomorska, na północy środkowoeuropejska.
Bałkany to także określenie regionu historyczno-kulturowego. Przy takim podejściu o przynależności danego kraju do Bałkanów decydują cechy kulturowe (np. język należący do ligi bałkańskiej, pewne elementy kultury ludowej), społeczne (np. wieloetniczność, współwystępowanie katolicyzmu, prawosławia i islamu) oraz historyczne (np. dawna przynależność do Cesarstwa Bizantyjskiego, zasiedlenie przez Słowian w VI wieku naszej ery, a przede wszystkim doświadczenie panowania tureckiego).
Nazwy Bałkany użył po raz pierwszy włoski pisarz Buonaccorsi Callimarco w 1490 na określenie łańcucha górskiego w Europie Południowej (Bałkanu). Wywodzi się ono od tureckiego słowa balkan oznaczającego góry. Angielski podróżnik, John Moritt, pod koniec XVIII wieku wprowadził ten termin do angielskiej literatury geograficznej. Od tego czasu zaczęto go odnosić do wyżynno-górzystego terenu leżącego pomiędzy morzami Adriatyckim i Czarnym. W 1808 niemiecki geograf, August Zeune(inne języki), wymyślił nazwę Półwysep Bałkański, chcąc stworzyć pojęcie równoległe do nazw półwyspów Apenińskiego i Iberyjskiego. Nazwa Bałkany nadal funkcjonuje w geografii fizycznej jako określenie łańcucha górskiego położonego na Półwyspie Bałkańskim, na południe od Dunaju, między Żelazną Bramą a Morzem Czarnym. W języku potocznym termin ten zyskał jednak znacznie szersze znaczenie, wykraczające poza geograficzne pochodzenie. Bałkany to także region Europy pokrywający się mniej więcej z obszarem Półwyspu Bałkańskiego.
