Cyraneczka rdzawa[3] (Anas chlorotis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Występuje endemicznie na Nowej Zelandii. Bliski zagrożenia wyginięciem.
Systematyka
Gatunek został opisany naukowo przez George’a R. Graya w 1845 roku[4]. Ptaki te są blisko spokrewnione z nielotnymi cyraneczką auklandzką (A. aucklandica) i cyraneczką południową (A. nesiotis) z Nowozelandzkich Wysp Subantarktycznych. Te trzy taksony tworzą jeden klad[5], a w przeszłości były uznawane za podgatunki cyraneczki auklandzkiej[3][6]; cyraneczka auklandzka i południowa wywodzą się od cyraneczki rdzawej[7]. Pomimo zewnętrznego podobieństwa nie łączy jej bliższe pokrewieństwo z australijską cyraneczką kasztanowatą (Anas castanea)[5]. Dowody kopalne wskazują, że cyraneczka rdzawa wywodzi się od ptaków, które dotarły na Nową Zelandię z Australii około 12 000 lat temu[8].
Charakterystyka
Cyraneczka rdzawa jest małą kaczką, wielkości cyraneczki zwyczajnej, mierzy od 36 do 48 cm[6]. Upierzenie u obu płci, a także u piskląt jest ciemnobrązowe. Głowa i grzbiet kaczora w szacie godowej opalizuje na zielono, czasem ma on też wąską białą obrożę; pierś jest ciemnokasztanowa, pióra na bokach ciała mają dwa kontrastujące odcienie brązu; kaczory mają też białawą plamę u nasady kupra. Kaczki i pisklęta są jednolicie ciemnobrązowe. Ptaki obu płci mają wyraźną białą obwódkę dookoła ciemnobrązowego oka, ciemnoszary dziób, nogi i płetwy. Skrzydła są krótkie, brązowe z obu stron, z zielonym lusterkiem na lotkach drugorzędowych. Bardzo podobne cyraneczki auklandzkie i południowe są nielotne, mają krótsze skrzydła, a samce nie stają się tak intensywnie ubarwione w szacie godowej[7]. Masa ciała dorosłego kaczora to 586–860 g, a kaczki 530–860 g[6].
Występowanie
Środowisko
W przeszłości cyraneczki rdzawe zajmowały wiele siedlisk, w tym wilgotne lasy, bagna, wolno płynące strumienie, jeziora (także górskie), plaże i estuaria. Ze względu na drapieżnictwo i przekształcanie środowiska zostały w znacznym stopniu wyparte na wybrzeża i wyspy. Współcześnie często wykorzystują stawy na terenach użytkowanych rolniczo[7][8].
Zasięg występowania
Przed przybyciem człowieka cyraneczki rdzawe mogły być najpospolitszymi ptakami wodnymi w archipelagu Nowej Zelandii, a były szeroko rozpowszechnione jeszcze w XIX wieku. Do 1925 roku żyły na Wyspach Chatham, do 1972 r. na Wyspie Stewart. Obecnie większość ptaków żyje w północnej części Wyspy Północnej (w regionie Northland i na półwyspie Coromandel) i na przybrzeżnej wyspie Great Barrier. Cyraneczki rdzawe zostały też reintrodukowane na wyspy Kapiti i Mana, oraz do dwóch rezerwatów. W Fiordlandzie na Wyspie Południowej ostatnie ptaki z pierwotnej populacji zniknęły pod koniec lat 90. XX wieku, ale na początku XXI w. także tam wypuszczono cyraneczki wyhodowane w niewoli[7].
Pożywienie
Dieta tych ptaków jest różnorodna, obejmuje bezkręgowce lądowe, słodkowodne i morskie, grzyby oraz rośliny lądowe i słodkowodne. Jedzą one nasiona turzyc, koniczynę, larwy chruścików, chrząszcze, gąsienice, ćmy i dżdżownice. W strefie międzypływowej wyciągają z osadów ślimaki, małże, skorupiaki i wieloszczety. Jadają też liście roślin wodnych[7]. Potrafią wydobyć większe małże z zamkniętych muszli[7][8].
Tryb życia i zachowanie
Cyraneczka rdzawa jest aktywna głównie o zmierzchu i nocą na terenach leśnych i rolnych, ale w strefie nadbrzeżnej jej aktywność wiąże się z fazą pływów – ptaki żerują w strefie pływów podczas odpływu. Populacje tych ptaków generalnie składają się z jednego dużego stada i wielu rozproszonych par. Niektóre pary mogą przez cały rok trzymać się wybranych terytoriów, podczas gdy inne opuszczają je w mniej sprzyjającej porze roku. W lecie młode kaczki, które niedawno uzyskały zdolność latania, i pierzące się młode dorosłe tworzą stada; okresowo dołączają do nich też ptaki, których siedliska wyschły[7].
Ptaki te niechętnie latają, w sytuacji zagrożenia wolą odpłynąć; były przez to łatwym celem dla myśliwych[8].
Rozród
Cyraneczki rdzawe są monogamiczne i terytorialne. Najczęściej rozmnażają się późną zimą (lipiec–wrzesień), ale wylęgi stwierdzano we wszystkich porach roku, oprócz późnej jesieni. Gniazda są ukrywane głęboko w suchym sitowiu, trawach lub paprociach niedaleko wody. Samica składa w jednodniowych odstępach bladopłowe jaja; jest ich typowo 5–6 (w ogólności od 3 do 9). Inkubacja jaj trwa około 28 dni. Oboje rodzice opiekują się kaczętami przez 50–55 dni, ale gdy te dorosną, są wypędzane z terytorium rodziców, gdy ci zaczynają pierzenie[7][2].
Status, zagrożenie i ochrona
Od lat 1890. do 1930. osuszanie bagien i polowania sprawiły, że liczebność cyraneczki rdzawej gwałtownie spadła. Ptak został objęty ochroną w 1921 roku. Główną przyczyną dalszego spadku liczebności było drapieżnictwo, głównie ze strony introdukowanych kotów, psów i łasic, a także kitanki lisiej i rodzimego modrzyka zwyczajnego. Obecnie zagrożeniem pozostają drapieżniki, a także utrata siedlisk, głód i samochody. W niektórych obszarach (szczególnie na wyspie Great Barrier) znaczącym drapieżnikiem jest także błotniak moczarowy[2].
W 1973 roku rozpoczęto program rozmnażania cyraneczek rdzawych w niewoli, aby powstrzymać szybki spadek liczebności, co początkowo nie przyniosło spodziewanych rezultatów. Dopiero w połączeniu z kontrolą populacji drapieżników i odtwarzaniem siedlisk udało się odwrócić ten trend. Obecnie liczebność gatunku rośnie[2]. W 2011 roku oceniano, że żyje od 1500 do 2500 cyraneczek rdzawych[7], szacunki z 2019 roku mówiły o 2400–3400 osobników. W latach 2000–2012 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznawała ją za gatunek zagrożony wyginięciem, od 2015 roku jest uznawana za gatunek bliski zagrożenia[2].
Przypisy
- ↑ Anas chlorotis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e BirdLife International, Anas chlorotis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2022-1, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22728303A94979035.en [dostęp 2022-10-28] (ang.).
- ↑ a b Nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2018-01-07). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2018-02-08].
- ↑ George Robert Gray: Birds. W: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. T. 1. Londyn: E.W. Janson, 1845, s. 15. DOI: 10.5962/bhl.title.7364.
- ↑ a b Johnson, Kevin P., Sorenson, Michael D.. Phylogeny and biogeography of dabbling ducks (genus Anas): a comparison of molecular and morphological evidence. „The Auk”. 116 (3), s. 792–805, 1999. DOI: 10.2307/4089339.
- ↑ a b c del Hoyo, J., Collar, N., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Brown Teal (Anas chlorotis). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2018. [dostęp 2020-05-11]. (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d e f g h i M.J. Williams: Brown teal. W: C.M. Miskelly (red.): New Zealand Birds Online. 2013. Brak numerów stron w książce
- ↑ a b c d Brown teal. TerraNature. [dostęp 2018-02-08]. (ang.).
Linki zewnętrzne
Endemiczne ptaki Nowej Zelandii
| Gatunki lądowe | |
|---|
| Gatunki morskie | |
|---|
Identyfikatory zewnętrzne:
