Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (w skróc. AMFN) – polska państwowa uczelnia muzyczna kształcąca dyplomowanych artystów muzyków – instrumentalistów, wokalistów, dyrygentów, kompozytorów, teoretyków, pedagogów, reżyserów dźwiękowych, aranżerów, animatorów kultury, z tytułem licencjata i magistra sztuki. Edukacja obejmuje muzykę klasyczną, jazzową, rozrywkową, estradową i kościelną. Rektorem uczelni jest prof. Elżbieta Wtorkowska (2020–2024)[3][4].
Geneza uczelni sięga 1974 r. Jej struktura organizacyjna oraz nazwa była zmieniana trzykrotnie:
lata 1974–1979: Filia Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi z dwoma wydziałami: Instrumentalnym i Wychowaniem Muzycznym;
lata 1979–1981: Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna realizująca kształcenie na czterech wydziałach;
od 1981: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego.
Historia
Tradycje przedwojenne
Powołanie w Bydgoszczy wyższej uczelni muzycznej było uwieńczeniem wieloletnich tradycji muzycznych Bydgoszczy, gdyż zinstytucjonalizowane nauczanie przyszłych artystów-muzyków rozpoczęło się tutaj u początków XX wieku. Poprzedziło je w czasach staropolskich nauczanie muzyki w miejscowej szkole parafialnej oraz szkołach klasztornych: karmelitów (szkoła 7-letnia) i jezuitów (bursa muzyczna dla chłopców)[5]. W 1904 r. Arnold Schattschneider (dyrygent) i Wilhelm von Winterfeld (skrzypek, dyrygent, kompozytor) założyli Bydgoskie Konserwatorium Muzyczne (ówczesna nazwa Bromberger Konservatorium für Musik), które prowadziło swą działalność do 1945 r.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w Bydgoszczy rozwijać się zaczęło polskie szkolnictwo muzyczne. W latach 1925–1927 istniał Miejski Instytut Muzyczny, który stanowił podwalinę rozwoju polskiego szkolnictwa muzycznego. Szczególną rolę odegrało Miejskie Konserwatorium Muzyczne założone w 1927 r. przez profesora Konserwatorium w PoznaniuZdzisława Jahnke. Polskie Konserwatorium Jahnkego, podobnie jak niemieckie Konserwatorium Winterfefda, prowadziło nauczanie muzyki na trzech kursach: niższym, średnim i wyższym (akademickim), a struktura jego obejmowała 8 wydziałów: śpiewu, fortepianu, instrumentów orkiestrowych, muzyki kościelnej i organów, gry zespołowej, seminarium pedagogiczne, teorii, praktycznych przedmiotów dodatkowych[6].
W okresie międzywojennymMiejskie Konserwatorium Muzyczne zyskało znaczenie wiodącej szkoły muzycznej w mieście nie tylko ze względu na skupienie w jej murach połowy młodzieży uczącej się muzyki, lecz także z uwagi na posiadane uprawnienia akademickie[a]. Oba bydgoskie konserwatoria wykształciły w dwudziestoleciu międzywojennym wielu cenionych muzyków i pedagogów muzyki, m.in. Alfonsa Rezlera (dyrygent, założyciel w 1938 r. Miejskiej Orkiestry Symfonicznej) i Marty Sucheckiej (skrzypaczka, pedagog, matka pierwszego rektora elekta Akademii Muzycznej). Pedagogiem w szkole był m.in. Józef Paderewski (akustyk, matematyk) – brat Ignacego Jana Paderewskiego[7].
W okresie okupacji hitlerowskiej Miejskie Konserwatorium Muzyczne zostało przekształcone na szkołę niemiecką, zaś Konserwatorium Winterfelda zakończyło swoją działalność w 1944 r. po śmierci jego dyrektora[6].
Powojenne starania o utworzenie wyższej szkoły muzycznej (1945–1974)
Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczął się proces restytuowania szkolnictwa muzycznego w mieście. W pierwszej kolejności reaktywowało działalność Miejskie Konserwatorium Muzyczne posiadające własny budynek przy ul. Gdańskiej 71, zachowane instrumenty i prawie kompletną kadrę pedagogiczną. W nowej sytuacji społeczno-politycznej szkolnictwo upaństwowiono. W efekcie kilkuletnich przekształceń z Konserwatorium wyłoniła się Podstawowa Szkoła Muzyczna oraz Państwowe Liceum Muzyczne[6].
Wobec niemożności utworzenia uczelni, w 1971 r. rektor Wyższej Szkoły Nauczycielskiej doc. Bogdan Głębowicz przedstawił koncepcję utworzenia Wydziału Muzycznego na WSN. Projekt ten został jednak odrzucony przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, a także głównego promotora powołania w Bydgoszczy uczelni muzycznej – Andrzeja Szwalbe, gdyż gwarancję w pełni profesjonalnego wykształcenia zapewniały jedynie wyższe szkoły muzyczne[6].
Filia Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi (1974–1979)
Starania o powołanie w Bydgoszczy uczelni muzycznej znalazły poparcie władz centralnych dopiero w lipcu 1974 r., w obliczu działań dyrektora Filharmonii Andrzeja Szwalbe, który zapewnił gotowość wyasygnowania z budżetu swojej instytucji środków finansowych na rozpoczęcie działalności uczelni. To oraz zgoda Senatu i rektora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi doc. Zenona Płoszaja zadecydowały o utworzeniu z dniem 1 października 1974 r. w Bydgoszczy Filii Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi[6].
W 1977 r. funkcję kierownika Filii podniesiono do rangi prorektora, a w 1979 r. zamknięto pełny cykl kształcenia w specjalnościach trwających 5 lat na Wydziale Instrumentalnym i 4 lata na Wydziale Wychowania Muzycznego[6]. W kwietniu 1979 r. uczelnia przekazała studentom własny dom akademicki przy ul. Libelta 14. Ogromną pomocą przy budowie bazy materialnej uczelni służył dyrektor Filharmonii Pomorskiej, animator życia kulturalnego Bydgoszczy Andrzej Szwalbe. W latach 1977–1979 wykonano generalny remont budynku przy ul. Słowackiego, przystosowując wnętrza do potrzeb uczelni oraz przyozdabiając je meblami henrykowskimi w stylu polskiego Oświecenia. We wrześniu 1979 r. w obiekcie odbył się ogólnopolski zjazd rektorów szkół artystycznych[8].
Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Bydgoszczy (1979–1981)
27 listopada 1979 r. rozporządzeniem Rady Ministrów utworzono w Bydgoszczy na bazie filii Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną. Jej pierwszym rektorem został doc. Roman Suchecki. Już w 1980 r. uczelnia osiągnęła pełną czterowydziałową strukturę analogiczną do innych uczelni muzycznych w kraju (utworzono dwa brakujące wydziały: Kompozycji i Teorii Muzyki oraz Wydział Wokalno-Aktorski). W tym roku powołano również przy Wydziale Instrumentalnym zaoczne Studium Pedagogiki Instrumentalnej oraz Studio Nagrań (biblioteka funkcjonowała już od lat 70.)[6] W roku akademickim 1979/1980 na uczelni studiowało 120 osób; koncertowała także Akademicka Orkiestra Symfoniczna[8].
Akademia Muzyczna w Bydgoszczy (od 1981)
1 grudnia 1981 r. uczelnia została przemianowana na Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego, co zakończyło proces jej kształtowania i zrównało pod względem nazewniczym z pozostałymi PWSM w kraju. Na frontonie uczelni umieszczono wówczas łacińską sentencję „Musica spiritus movens” oraz zwieńczono orłem stanisławowskim z koroną[6].
W latach 80. XX w. trwał proces formowania kadry wykładowców i tworzenia jednostek naukowych. Początkowo zasadniczą część kadry samodzielnych pracowników nauki stanowili pedagodzy dojeżdżający z Łodzi, Poznania, Gdańska, Warszawy i Krakowa. W latach 90. zakończono proces budowania własnej kadry wykładowców, dla której AM w Bydgoszczy była głównym miejscem pracy[6].
Spełnianie kryteriów kadrowych umożliwiało powoływanie nowych jednostek naukowych oraz dydaktycznych. W 1982 r. rozpoczęły działalność Katedry: Fortepianu, Instrumentów Smyczkowych i Kameralistyki oraz Prowadzenia Zespołów Muzycznych. W 1984 r. powołano Podyplomowe Studium Chórmistrzowskie, w 1987 r. Katedrę Teorii Muzyki i Kompozycji oraz Studium Języków Obcych, w 1989 r. Podyplomowe Studium Emisji Głosu. Lata następne zapisały się powołaniem Pracowni Kultury Muzycznej Pomorza i Kujaw (1990), Katedry Instrumentów Dętych (1991), wydawnictwa uczelnianego (1992), Studium Pedagogicznego (1994), Podyplomowego Studium Instrumentalistyki (1999), Pracowni Muzyki Kościelnej (2003), Zakładu Emisji Głosu (2004), Podyplomowego Studium Wokalistyki (2004)[6], Międzywydziałowego Studium Jazzu i Muzyki Rozrywkowej (2008).
W 1983 r. zakupiono dla celów dydaktycznych oraz na potrzeby domu studenta kompleks budynków u zbiegu ulic Staszica i Kołłątaja. W 1989 r., po trwającej 6 lat modernizacji oddano je do użytku wraz z nową salą koncertową. Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych z uwagi na koszty zadań realizowanych przez władze uczelni było wyposażenie sprzęt służący celom dydaktycznym: fortepiany, pianina, organy, instrumenty strunowe, dęte, instrumentarium perkusyjne. Akademia Muzyczna zakupiła najwyższej klasy koncertowe fortepiany firmy Steinway, koncertowe organy i wiele innych cennych instrumentów, a także sprzęt komputerowy pozwalający wykorzystywać osiągnięcia współczesnej techniki dla wprowadzania nowych form kształcenia muzycznego[6].
W 1996 r. uczelnia uzyskała pełną autonomię w następstwie pozyskania praw do przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych w dziedzinie sztuki. W okresie 25 lat (1974-1999) Akademię ukończyło 1127 dyplomantów[9]. W 2004 r. kadrę AM stanowiło 133 nauczycieli akademickich, w tym 49 profesorów (33 tytularnych), 25 adiunktów i 13 asystentów. Na uczelni studiowało wówczas 432 osób, w tym 335 na studiach stacjonarnych, 22 – zaocznych i 75 – podyplomowych[6]. W latach 2002–2009 na uczelni wzrosła liczba nauczycieli akademickich ze 120 do 150 osób, w tym profesorów z 45 do 55[1], zaś liczba studentów wzrosła o 40% do 474 osób.
W 2007 r. uczelnia otrzymała od Opery Nova zabytkowy budynek przy ul. Gdańskiej 20, wzniesiony w 1887 r., nazywany Pomorskim Domem Sztuki. Od tego czasu jest on przekształcany w nowoczesny budynek dydaktyczny z reprezentacyjną salą koncertową. Od 2009 r. AM realizuje europejskie projekty inwestycyjne dotyczące głównie w.w. budynku: modernizację obiektu dla celów dydaktycznych wraz z pierwszym wyposażeniem (dofinansowanie z UE 5,2 mln zł) oraz prace odtworzeniowo-konserwatorskie sali koncertowej oraz elewacji zabytkowego budynku z przywróceniem jej XIX-wiecznego stanu (dofinansowanie z UE 1 mln zł, z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 3 mln zł)[10].
W 2010 r. na bazę materialną uczelni składały się budynki dydaktyczne: przy ul. Słowackiego, ul. Staszica 7, ul. Warmińskiego 13 oraz gmach przy ul. Gdańskiej 20. Mieszczą one łącznie m.in. 14 sal wykładów zbiorowych, 42 sale do zajęć indywidualnych i ćwiczeń, salę organową, aulę na 100 miejsc oraz salę koncertową na 140 miejsc wyposażoną od 1992 r. w organy, budynek Biblioteki Głównej i dwa domy akademickie (ul. Szwalbego 4, ul. Staszica 7) z 90 miejscami[14].
Aktualnie trwa budowa nowego, ośmiokondygnacyjnego gmachu uczelni o powierzchni 4500 m kw., z czterema salami koncertowymi i akademikiem. Nowy obiekt o elewacji z szarej, ręcznie formowanej cegły[15], powstaje na opuszczonych, podarowanych przez miasto terenach zielonych ze stawem między ulicami Kamienną, Chodkiewicza i Gdańską o pow. 3 ha[16] i wartości ok. 9 mln zł, na których pod koniec lat 90. XIX wieku hurtownik branży metalowej Ludwig Kolwitz urządził kompleks magazynów i plac składowy (w XX w. wyłożony płytami betonowymi) z bocznicą kolejową prowadzącą w kierunku rzeźni oraz gazowni do nabrzeża Brdy na wysokości ul. Uroczej[17]. Koncepcję architektoniczną zrealizowała warszawska pracownia architektoniczna Plus3 Architekci[18]. Szacunkowy koszt inwestycji w pierwotnym kształcie określonym w Kontrakcie Terytorialnym wynosił 100 mln zł[19], przy czym 55 mln zł miało pochodzić z budżetu państwa. W maju 2018 władze uczelni określały wartość inwestycji na 163 mln zł, natomiast zgodnie z wnioskiem złożonym przez Akademię w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego 22 listopada inwestycja wyceniona została na 290 mln zł[20]. We wrześniu 2019 władze uczelni wystąpiły o wydanie pozwolenia na budowę. Pierwotnie zakładano zakończenie budowy kampusu w 2021, ale warunkiem było rozpoczęcie prac w 2017 roku; w II połowie 2019 szacowano, że inwestycja będzie gotowa na przełomie 2023 i 2024[21]. W październiku 2020 ogłoszono przetarg na realizację nadzoru technicznego nad inwestycją; przygotowywano się też do zlecenia prac budowlanych[22]. Przetarg na realizację inwestycji ogłoszono ostatecznie w lipcu 2021[23]. Złożone oferty, opiewające na kwoty blisko 393 mln zł (Unibep z Bielska Podlaskiego) i blisko 470 mln zł (Budimex), przekroczyły jednak znacznie budżet resortu kultury, który zarezerwował na ten cel 290 mln zł[24]. Ostatecznie, po zwiększeniu dofinansowania przez rząd, zaaprobowano najtańszą ze złożonych ofert, co umożliwiło przystąpienie do budowy[25]. Umowę na realizację inwestycji podpisano 24 stycznia 2022[26].
Badania naukowe
Podstawową dziedziną badań naukowych prowadzonych na uczelni jest nauka o muzyce (teoria i historia muzyki, historia praktyki wykonawczej, kultura muzyczna regionu i in.). Refleksję naukową prowadzi się najczęściej podczas cyklicznie organizowanych sesji i sympozjów, w badaniach indywidualnych i zespołowych projektach naukowych. W latach 1980–2004 Akademia Muzyczna była organizatorem 31 konferencji naukowych, których tematyka dotyczyła głównie muzyki poważnej oraz życia muzycznego na Pomorzu i Kujawach[6]. Rezultaty badań publikowane są w pracach i monografiach wydawnictwa uczelnianego oraz wydawnictw naukowych innych ośrodków akademickich kraju i zagranicy. Do dorobku naukowego uczelni można zaliczyć m.in. zeszyty naukowe i publikacje dotyczące badań nad życiem muzycznym regionu, a także serię nutową „Partytury kompozytorów bydgoskich”[9].
W strukturze Akademii od 1990 r. znajduje się Pracownia Badań Naukowych, której działalność statutowa koncentruje się na tematyce regionalnej. Polega ona na gromadzeniu i dokumentowaniu danych na temat kultury muzycznej Pomorza i Kujaw oraz organizacji sesji naukowych poświęconych tej tematyce. Ich plon znajduje wyraz w wydawanych co roku Zeszytach Naukowych, które prezentują przegląd życia muzycznego w poszczególnych okresach: od czasów staropolskich po współczesność[27].
Działalność artystyczna
Akademia Muzyczna oprócz działalności dydaktycznej i naukowej prowadzi szeroko zakrojoną działalność artystyczną, promieniującą na cały region kujawsko-pomorski. Na uczelni działają dwa chóry (Akademicki, Kameralny), Akademicka Orkiestra Symfoniczna (od 1976 r.), zespół muzyki dawnej, liczne zespoły kameralne i zespoły solistów. Do przedsięwzięć, których organizatorem lub współorganizatorem jest uczelnia, należą koncerty cykliczne oraz regionalne, ogólnopolskie i międzynarodowe festiwale i konkursy muzyczne. Zasięg działań kulturotwórczych jest na tyle znaczący, że Akademia Muzyczna jest trzecią – obok Opery Nova i Filharmonii Pomorskiej – instytucją muzyczną w Bydgoszczy, współkreującą klimat artystyczny miasta.
Specyfika procesu dydaktycznego uprawianego na uczelni polega na nierozdzielności działań kształceniowych i artystycznych. Na dwóch estradach w uczelni odbywają się regularnie koncerty i spektakle operowe z udziałem wyróżniających się studentów, pedagogów Akademii i zaproszonych gości. Niektóre z imprez cyklicznych zagościły na trwałe w kalendarzu imprez kulturalnych Bydgoszczy. Są to m.in.
Obok nich ważną funkcję dydaktyczną i zarazem kulturotwórczą spełniają festiwale i konkursy muzyczne, których organizatorem lub współorganizatorem stała się uczelnia. Są to przedsięwzięcia o zasięgu regionalnym, międzyuczelnianym, ogólnopolskim i międzynarodowym:
Wśród laureatów głównych nagród krajowych i międzynarodowych konkursów muzycznych znajdują się liczni studenci, absolwenci i pedagodzy uczelni (pianiści, kontrabasiści, skrzypkowie, śpiewacy, dyrygenci).
Patron
Patronem uczelni jest polski kompozytor, dyrygent, pedagog, organista i wirtuozFeliks Nowowiejski. Osiadły od 1919 r. w Poznaniu artysta, wielokrotnie odwiedzał Bydgoszcz w okresie międzywojennym w charakterze dyrygenta i kompozytora. 3 kwietnia 1921 r. dyrygował bydgoskim chórem „Halka” w sali strzelnicy przy ul. Toruńskiej, zaś 18 listopada 1923 r. odbył koncert w Seminarium Nauczycielskim w Bydgoszczy z okazji 5. rocznicy odzyskania niepodległości. Wydarzeniem dużej skali było odsłonięcie pierwszego w Polsce pomnika Henryka Sienkiewicza 31 lipca 1927 r. w Bydgoszczy. Podczas uroczystości, w obecności prezydenta RPIgnacego Mościckiego, Feliks Nowowiejski kierował (mimo decyzji o wycofaniu się z działalności koncertowej w latach 20.) uroczystym koncertem wykonywanym przez orkiestrę reprezentacyjną 68. pułku piechoty WP i połączone chóry z Bydgoszczy i Poznania[31].
↑Takie same uprawnienia posiadało również Konserwatorium Pomorskiego Towarzystwa Muzycznego w Toruniu, a absolwenci Konserwatorium Winterfelda zyskiwali uprawnienia przyznawane absolwentom polskich seminariów nauczycielskich.
↑Janiszewska-Micer Barbara: Od szkółki parafialnej do Akademii Muzycznej. [w.] Kalendarz Bydgoski 1983.
↑ abcdefghijklmnHistoria szkolnictwa wyższego w Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Zygmunta Mackiewicza. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Bydgoszcz 2004. ISBN 83-917322-7-4.
↑Weber Alicja: Szkoła muzyków. [w.] Kalendarz Bydgoski 1996.
↑ abŁukaszek Ewa: Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego. [w.] Kalendarz Bydgoski 1982.
↑Gogol-Drożniakiewicz Barbara: Muzyczny patron. [w:] Kalendarz Bydgoski 2005.
Bibliografia
Bednarski Henryk: Szkolnictwo wyższe i środowisko naukowe. [w.] Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945-1980. Praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalskiego. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988, s. 215–224
Gogol-Drożniakiewicz Barbara: Muzyczny patron. [w:] Kalendarz Bydgoski 2005
Historia szkolnictwa wyższego w Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Zygmunta Mackiewicza. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Bydgoszcz 2004. ISBN 83-917322-7-4.
Janiszewska-Micer Barbara: Od szkółki parafialnej do Akademii Muzycznej. [w:] Kalendarz Bydgoski 1983
KrystynaK.KwaśniewskaKrystynaK., Naukowcy Bydgoszczy – słownik biograficzny 1997, MieczysławM.Rak, wyd. 2, Bydgoszcz: Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, 1997, s. 357–381, ISBN 83-85860-48-7, OCLC802102178.
Łukaszek Ewa: Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego. [w:] Kalendarz Bydgoski 1982