33 Eskadra Towarzysząca

33 Eskadra Obserwacyjna

Godło eskadry
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1934
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	kpt. pil. Bernard Adamecki
Ostatni	kpt. obs. Stanisław Zaleski
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Ławica (Poznań) We wrześniu 1939: Żydowo Sielec[a] Szczepanowo[a] Inowrocław[a] Dębe[b] Turek[b] Lubień Krośniewice Kamienna Wola Raciborska Brzozów Stary Luszyn Brzozów Stary
Rodzaj sił zbrojnych	Wojsko[c]
Rodzaj wojsk	Lotnictwo
Podległość	II/3 dywizjon towarzyszący IV/3 dywizjon towarzyszący Armia „Poznań”.

33 eskadra towarzysząca – pododdział lotnictwa Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

W 1934 w Poznaniu-Ławicy została sformowana 33 eskadra towarzysząca. Na jej bazie w 1937 powstały dwie kolejne eskadry towarzyszące 3 pułku lotniczego. W kampanii wrześniowej jako eskadra obserwacyjna walczyła w składzie lotnictwa Armii „Poznań”.

Godło eskadry^[1][2]:

• „Ważka (pasikonik^[3]) z lornetą” na tle białego rombu.

33 eskadra towarzysząca została sformowana w październiku i listopadzie 1934 w składzie 3 pułku lotniczego w Poznaniu-Ławicy. Podstawę organizacji eskadry stanowił rozkaz L. 2274/Tjn. Org. I Wiceministra Spraw Wojskowych z 30 sierpnia 1934. Określony w tym rozkazie termin formowania eskadry na dzień 15 września 1934 nie został zachowany^[4][d]. Z braku odpowiednich pomieszczeń na Ławicy, formowanie odbywało się w pomieszczeniach hali balonowej na Winiarach. Do eskadry kierowano obserwatorów i pilotów o dużym doświadczeniu. Początkowo eskadra dysponowała kilkoma samolotami różnych typów, które z czasem zostały wymieniono na samoloty typu Lublin R-XIIIC. Organizacyjnie weszła w skład II dywizjonu liniowego. Do wiosny 1934 kompletowano załogi, personel obsługi naziemnej, samoloty i inne wyposażenie. Zorganizowane zostały 3 plutony po 3 samoloty^[2]. Podczas letnich ćwiczeń dwa plutony uzyskały zdolność ćwiczebną i odleciały na lotniska polowe celem współpracy z dywizjami piechoty. Jesienią powstały kolejne 2 plutony. Z dniem 31 grudnia rozwiązano jednak V pluton^[5]. Zima 1936 personel latający szkolił się w zakresie: taktyki działań broni połączonych, nawigacji i geografii lotniczej oraz rozpoznawania i określania długości kolumn w marszu. Od maja eskadra zaczęła się przezbrajać na samoloty Lublin R-XIIID, będące ulepszoną wersją poprzedniego typu. Latem eskadra odbyła szkołę ognia na poligonie Biedrusko, W lipcu 3 jej plutony wzięły udział w koncentracji jednostek lotniczych w rejonie Gniezna. Tu dowództwo 3 Grupy Lotniczej zorganizowało dwustronne manewry lotnicze bez udziału wojsk lądowych. Ćwiczenia zakończono zlotem wszystkich jednostek na lotnisku Mokotowskim w Warszawie oraz defiladą powietrzną^[5]. We wrześniu 1937 eskadra uczestniczyła w ćwiczeniach odbywających się na terenie Wielkopolski w obozach ćwiczebnych Barycz i Radusz współdziałając między innymi z 10. i 26 Dywizją Piechoty. Pod koniec września eskadra odleciała na ćwiczenia z udziałem jednostek myśliwskich i liniowych^[6]. W oparciu o rozkaz Departamentu Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. L.dz. 4359 tjn. z 19 lipca 1937, w 3 pułku lotniczym powstały jeszcze 2 eskadry towarzyszące oraz dowództwo IV dywizjonu towarzyszącego, w skład którego weszły wszystkie eskadry towarzyszące pułku. Zalążkiem dla nowo formowanych eskadr była właśnie 33 eskadra. W nowej strukturze wszystkie eskadry towarzyszące miały po 2 plutony, dysponując 3 samolotami każdy, plus samolot dowódcy eskadry. W okresie reorganizacji 33 eskadra przeniosła się do nowo wybudowanego hangaru na Ławicy^[6]. Zimą 1938 załogi ćwiczyły współdziałanie z 25 Dywizją Piechoty. Latem, wspólnie z wojskami lądowymi, ćwiczono na terenie Pomorza i Wielkopolski. W grudniu trwała szkoła ognia lotniczego^[7].

Wzmagające się zagrożenie wybuchem wojny z III Rzeszą Niemiecką narzuciło konieczność bardziej intensywnego przygotowania się do działań bojowych. W lutym eskadra odleciała na szkołę ognia. Eskadrze wymieniono samoloty R.XIIID na znacznie nowocześniejsze RWD-14 Czapla. Z uwagi na fakt, że plutony miały działać samodzielnie, podzielono posiadany sprzęt i wyposażenie materialowo-warsztatowe na dwie części. W tym czasie do eskadry zaczęli napływać rezerwiści powoływani imiennymi kartami MOB. Od połowy sierpnia zarządzono w 3 pułku lotniczym pogotowie. Personel był skoszarowany na lotnisku, skąd oddalić się można było jedynie za specjalnymi przepustkami^[8].

Eskadra mobilizację sierpniową przeprowadziła na lotnisku Ławica. Po wykonaniu czynności mobilizacyjnych, w nocy z 28 na 29 sierpnia rzut kołowy odjechał na lotnisko Żydowo^[3]. 31 sierpnia przyleciało za nim siedem samolotów obserwacyjnych RWD-14 Czapla i 2 samoloty szkolne RWD-8^[1]. Jeszcze przed odlotem dowódca eskadry przekazał do plutonu łącznikowego nr 6 dwóch obserwatorów – oficerów rezerwy, a przyjął z rozwiązanej 39 eskadry towarzyszącej trzech oficerów zawodowych^[9].

W kampanii wrześniowej eskadra walczyła w składzie Armii „Poznań”^[10][11]. Już 1 września nastąpił podział jednostki: I/33 pluton został przydzielony do dyspozycji dowódcy 26 Dywizji Piechoty^[12] i przesunięty na lądowisko Sielec, a II/33 pluton wszedł w podporządkowanie 25 Dywizji Piechoty i odleciał na lądowisko Dębe^[13]. Dowódca eskadry pozostał przy I plutonie. Zadań bojowych nie wykonywano^[14].

2 września załogi obu plutonów wykonały po kilka lotów rozpoznawczych i łącznościowych. 3 września na rozpoznanie nieprzyjaciela w rejon Czarnków–Ujście–Wągrowiec wystartowała załoga: ppor. obs. Zygmunt Rattay i kpr. pil. Jan Michalak. Przy podejściu do zrzutu meldunku na płachtę dowódcy armii w Wapnie Nowym, samolot został ostrzelany przez OPL osłony sztabu Armii „Poznań”. Podczas przymusowego lądowania „Czapla” została rozbita. Załoga nie odniosła większych obrażeń. Wieczorem I/33 pluton przegrupował się na lądowisko Szczepanowo, a II/33, po wykonaniu zadań na korzyść dowódcy 25 Dywizji Piechoty, odleciał na lądowisko Turek. W nocy kpt. Stanisław Zaleski i sierż. Stefan Nowak polecieli nad terytorium wroga w rejon Piła-Krzyż szukając nieprzyjacielskich kolumn pancernych^[15]. 4 września dwukrotnie na rozpoznanie w rejonie Nakła i Bydgoszczy latał dowódca eskadry z sierż. Nowakiem. W drugim locie ich „Czaplę” zaatakował niemiecki myśliwiec – bez powodzenia. Wieczorem przyszedł rozkaz natychmiastowego odejścia 1/33 plutonu w rejon Inowrocławia. Przy lądowaniu w ciemnościach samolot por. Antoniego Mikienki i plut. Mieczysława Orłowskiego wpadł na kołującą „Czaplę” ppor. Zygmunta Rattaya i kpr. Jana Michalaka. Załogi nie doznały obrażeń, ale oba samoloty zostały zniszczone. W tym czasie załogi ppor. Sawickiego, ppor. Tomaszewskiego i ppor. Wilczyńskiego z II/33 plutonu wykonały 2 loty rozpoznawcze i 1 łącznościowy na zapotrzebowanie sztabu 25 Dywizji Piechoty^[16]. 5 września I/33 pluton dysponował tylko „Czaplą". Załoga wykonała 2 loty na korzyść 26 Dywizji Piechoty^[17]. W tym dniu załogi II/33 plutonu startowały 3-krotnie, rozpoznając w rejonie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. Z lotu nie wróciła załoga: ppor. obs. Tadeusz Sawicki i kpr. pil. Brunon Ślebioda. Ich samolot został prawdopodobnie zestrzelony przez niemiecki 55 pułk piechoty^[18]. W dniach od 6 do 8 września I/33 pluton wykonał kilka lotów na korzyść dowódcy 26 Dywizji Piechoty. 8 września kpt. Stanisław Zaleski otrzymał rozkaz przesunięcia na prawy brzeg Wisły i przekazania 1 „Czapli” do 46 eskadry obserwacyjnej, a 1 RWD-8 do eskadry łącznikowej por. obs. Eichstaedta^[e]. W tym okresie załogi II/33 wykonały 4 zadania na korzyść dowódcy 25 Dywizji Piechoty^[18]. 9 września rozkaz odejścia I/33 plutonu do Armii „Pomorze” został odwołany, a oba plutony połączyły na lotnisku Lubień. W tym czasie eskadra dysponowała 3 „Czaplami” i 1 RWD-8. Por. Jan Jaworski i plut. Mieczysław Orłowski polecieli w rejon Aleksandrowa Kujawskiego, por. Mikienko i ppor. Rejecki w rejon Strykowa, a rejon Głowna rozpoznawał ppor. Rattay i kpr. Marian Zajączkowski^[18]. 10 września eskadra dysponowała 2 samolotami typu „Czapla”^[19]. W tym dniu samoloty odleciały na lotnisko Krośniewice, a niedługo potem na lądowisko Kamienna. Startowano na rozpoznanie kierunków: Września, Gniezno i Żnin. 11 września wykonano kilka lotów dla potrzeb dowództwa armii. 12 września nastąpiło przesunięcie eskadry na lądowisko Wola Raciborska. W tym dniu załogi rozpoznawały przedpole na kierunku zachodnim. 13 września załoga: kpt. Zaleski i sierż. Nowak rozpoznawali obszar na wschód od Bzury, natomiast załoga ppor. Rattaya z ppor. Rejeckim badała sytuację w rejonie Płocka i Gąbina. 14 września por. Jaworski z kpr. Barankiewiczem polecieli rano na rozpoznanie rejonu Wisły. Na skutek intensywnego bombardowania okolic Woli Raciborskiej, nastąpiło przesunięcie eskadry na lądowisko Brzozów Stary^[20]. 15 września samoloty odleciały do Luszyna. Niedługo potem, z uwagi na zmasowane naloty Luftwaffe, nastąpił powrót do Brzozowa. W tym dniu eskadra wykonała tylko 1 lot łącznościowy. 16 września ppor. Józef Tomaszewski z sierż. Nowakiem rozpoznawali odcinek Wisły Wyszogród–Modlin. Nad Gąbinem własna OPL postrzelała „Czaplę”, a pilotowi z najwyższym trudem udało się dociągnąć w rejon lotniska, rozbijając jednak „Czaplę” przy lądowaniu^[18]. 17 września z Brzozowa, na samolocie „Czapla”, w kierunku granicy polsko-rumuńskiej, odlecieli ppor. obs. Jan Tomaszewski i ppor. pil. Jan Rejecki. Z braku paliwa lądowali koło Włodawy. Dalej ku granicy maszerowali pieszo i transportem przygodnym. Do Rumunii dotarł tylko Tomaszewski, a Rejecki został internowany przez jednostki Armii Czerwonej. Pozostały personel eskadry początkowo samochodami, a następnie spieszony, przedzierał się z okrążenia nad Bzurą do Modlina i Warszawy. Część wzięła udział w obronie tych miast. Po kapitulacji Modlina i Warszawy większość oficerów eskadry dostała się do niewoli. Podczas walk i bombardowań w Kampinosie zginął ppor. obs. Aleksander Wilczyński^[21].

• 17 lutego 1938, w czasie ćwiczeń zimowych w okolicach Starczenowa, zginęła załoga por. obs. Henryk Tomalak i kpr.pil. Kurt Lakowski^[6].
• 21 kwietnia 1939, podczas lotu w rejonie Stęszewka, wypadł z samolotu por. obs. Wincenty Iwankiewicz ponosząc śmierć na miejscu^[7].

We wrześniu 1939 na uzbrojeniu eskadry znajdowało się 7 samolotów RWD-14 Czapla^[21].

• 
  Lublin R.XIII
  (1934–1939)
• 
  RWD-14 Czapla
  (1939)
• 
  RWD-8
  (łącznikowy)

• Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Rafał Białkowski. Kosztowna pomyłka? Geneza lotnictwa towarzyszącego w Polsce, część I. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939. „Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego, Cywilnego i Kosmonautyki”. 2 i 3 (119-120), 2011. Warszawa: Magnum X Sp. z o.o. ISSN 1732-5323. 
• Krzysztof Hoff: Skrzydła Niepodległej. O wielkopolskim lotnictwie w okresie Drugiej Rzeczypospolitej. Poznań: Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych, 2005. ISBN 83-921347-0-2.
• Izydor Koliński: Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego (lotnictwo). Formowanie, działania bojowe, organizacja i uzbrojenie, metryki jednostek lotniczych. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Cz. 9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1982. ISBN 83-206-0281-5.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7.