Ten artykuł dotyczy 15 Pułku Ułanów Poznańskich. Zobacz też: 15 Pułk Ułanów – stronę ujednoznaczniającą.

15 Pułk Ułanów

Odznaka pamiątkowa 15 puł
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Poznańskich
Tradycje
Święto	23 kwietnia[1][a]
Nadanie sztandaru	29 lipca 1919
Rodowód	Pułk Jazdy Poznańskiej 1 Pułk Strzelców Konnych Wielkopolskich
Kontynuacja	15 Wielkopolska Brygada Kawalerii Pancernej 15 batalion Ułanów Poznańskich (17 BZ)
Dowódcy
Pierwszy	por. Kazimierz Ciążyński
Ostatni	mjr Kazimierz Chłapowski
Działania zbrojne
powstanie wielkopolskie bitwa o Ławicę (6 I 1919) wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Małymi Gajanami (7 VIII 1919) bitwa pod Słobodą (8–9 VIII 1919) bitwa pod Bobrujskiem (28 VIII–3 IX 1919) bitwa pod Luboniczami (2 IX 1919) bitwa pod Szaciłkami (9–22 IV 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Brochowem (14–15 IX 1939) bój pod Głownem (9–12 IX 1939) bój pod Sierakowem i Laskami (19 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Poznań
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	Kawaleria
Podległość	14 Wielkopolska Dywizja Piechoty VII BJ (1921–1924) Wlkp BK (1937–1939)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

15 Pułk Ułanów Poznańskich (15 puł.) – oddział kawalerii Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

15 Pułk Ułanów po raz pierwszy pojawił się w składzie Armii Księstwa Warszawskiego. Następnie w powstaniu listopadowym uczestniczył w walkach Pułk Jazdy Poznańskiej składający się z ochotników pochodzących z ziem zaboru pruskiego.

Następny oddział ułanów nawiązujący do tradycji poznańskiej kawalerii powstał 30 grudnia 1918 podczas powstania wielkopolskiego pod komendą ppor. Kazimierza Ciążyńskiego, jako „Konni Strzelcy Straży Poznania”, a jako barwy proporczyka przyjął biel i czerwień. 14 stycznia 1919 tymczasowym komendantem konnych strzelców mianowany został ppor. Józef Lossow. Kawalerzyści złożyli przysięgę 26 stycznia 1919.

29 stycznia 1919 1. pułk strzelców konnych wielkopolskich otrzymał nazwę „1 pułk ułanów Wielkopolskich”^[3]. Dwa dni później płk Aleksander Pajewski został zatwierdzony na stanowisku dowódcy pułku^[4].

W styczniu 1920, po scaleniu Armii Wielkopolskiej z armią w kraju, pułk otrzymał nazwę „15 pułk ułanów Wielkopolskich”. W lipcu 1920 szwadron zapasowy 15 puł wystawił 1. szwadron 115 pułku ułanów wielkopolskich oraz „1-y ochotniczy pułk jazdy wielkopolskiej Nr. 215”, który później został przemianowany na 26 pułk ułanów wielkopolskich.

5 sierpnia 1920 na wniosek prezydenta Poznania Jarogniewa Drwęskiego pułk otrzymał nazwę „15 pułk ułanów poznańskich”. 22 października 1927 staraniem władz miasta i dowództwa pułku odsłonięto przy ul. Ludgardy w Poznaniu Pomnik Ułanów Poznańskich autorstwa Mieczysława Lubelskiego i Adama Ballenstaeda. Przedstawia on ułana, który jako święty Jerzy, godzi lancą w smoka.

 Osobny artykuł: Powstanie wielkopolskie.

W nocy z 5 na 6 stycznia 1919 szwadron konnych strzelców pod dowództwem ppor. Kazimierza Ciążyńskiego wziął udział w opanowaniu lotniska Ławica w Poznaniu. W nocy z 9 na 10 stycznia 1919 szwadron ppor. Ciążyńskiego przewieziony został do Gniezna, a w dniu 11 stycznia wziął udział w walkach o Szubin. W następnych miesiącach służył na różnych odcinkach frontu powstańczego

 Osobny artykuł: Wojna polsko-bolszewicka.

1 sierpnia 1919 Pułk wyruszył na front litewsko-białoruski w ramach 14 Dywizji Piechoty. Jego szlak bojowy prowadził przez: Mołodeczno, Małe Gajany, Mińsk, Ihumeń, Bochuczewicze i Bobrujsk, który został zdobyty 28 sierpnia. Bobrujsk stał się bazą wypadów pułku podczas walk nad Berezyną i na Polesiu do maja 1920. W tym okresie żołnierze dorobili się u bolszewików przydomku rogate, czerwone czorty (czerwony to kolor otoku rogatywek). W tym okresie Pułkiem dowodził ppłk Władysław Anders. W maju 1920 brał udział w zatrzymaniu ofensywy radzieckiej 16 Armii biorąc do niewoli znaczną część żołnierzy nieprzyjacielskiej brygady kawalerii.

• w lipcu 1920 wskutek radzieckiej ofensywy wojska polskie zostały zmuszone do odwrotu. Pułk osłaniał odwrót swojej macierzystej dywizji. Podczas walk pod Iwachnowiczami 29 lipca ranny został dowódca – ppłk Anders. Podczas kontrofensywy polskiej 16 sierpnia Pułk przełamał obronę radziecką pod Maciejowicami.
• Kolejne walki stoczył podczas Bitwy nad Niemnem. Następnie w drugiej połowie września 1920 kawalerzyści walczyli pod Międzyrzeczem, Zelwą i Snowami, a ostatnią miejscowością jaką zajęli żołnierze był Mińsk^[b], z którego wycofano się na zachód po podpisaniu zawieszenia broni.

2 stycznia 1921 pułk wycofano z frontu, a następnie pociągami przewieziono do Poznania^[5].

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[6][7]
ppłk SG Władysław Anders	por. Jerzy Anders	plut. Stanisław Bartz
plut. Władysław Biegański	por. Witold Boreysza	por. Czesław Buszkiewicz
ppor. Kazimierz Józef Chłapowski	st. uł. Stanisław Ciechowski	por. Janusz Czarnecki
kpt. Franciszek Ćwiertnia	plut. Edmund Dachtera	uł. Stanisław Dobienżański
wachm. Jan Dominiak (Dominik)	ppor. Jerzy Dzwonkowski	ppor. Ludomir Frezer
por. Stanisław Gauza	kpr. Ignacy Górski	kpr. Stanisław Gościński
wachm. Wojciech Grocholski	uł. Tomasz Grzęda	wachm. Stanisław Grzeliński
kpr. Antoni Janczewski	plut. Jan Jankowiak	wachm. Franciszek Kaczmarek
uł. Emil Kalkowski	rtm. Kazimierz Kalkstein	por. Janusz Kapuściński
wachm. Bronisław Kluczyk	uł. Jan Kozłowski	plut. Bolesław Krajewski
kpr. Leon Kramarczyk	rtm. Jerzy Kubicki	st. uł. Jan Lis
st. uł. Leon Madaj	kpr. Jan Majchrzycki	plut. Andrzej Majda
ppor. Wacław Mańkowski	st. uł. Franciszek Michalski	por. Michał Mycielski
wachm. Kazimierz Nowakowski	plut. Marceli Nowicki	uł. Stefan Pacholski
wachm. szt. Aleksander Paisert nr 3998	st. uł. Franciszek Paluszkiewicz	ppor. Witold Pluciński
ppor. Mieczysław Poniatowski	plut. Marian Przędzik	rtm. Andrzej Rojewski
rtm. Leon Schmidt-Borudzki	por. Adam Siciński	st. uł. Michał Skarbecki
rtm Jerzy Skrzydlewski	uł. Ignacy Sobczak	wachm. Jan Sołtysiak
wachm. Roman Stepczyński	wachm. Jan Sułkowski	rtm. Albert Traeger
por. Antoni Tuncelmann	wachm. Andrzej Wiśniewski	st. uł. Michał Zwiernik

5 i 6 stycznia 1921 transporty pułku przybyły z frontu do Poznania^[5]. 16 stycznia 1921, po mszy polowej na Błoniach Grunwaldzkich, pułk razem z oddziałami 14 Wielkopolskiej DP przedefilował przez Poznań^[8].

W sobotę 23 kwietnia 1921 na Błoniach Grunwaldzkich odbyła się uroczystość dekoracji Orderem Virtuti Militari sztandaru pułku, a następnie oficerów i żołnierzy przez Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego^[9][10]. Dzień 23 kwietnia pułk postanowił święcić jako doroczne święto pułkowe^[9]. 19 maja 1927 minister spraw wojskowych rozkazem G.M. 3604 I. ustalił i zatwierdził dzień 23 kwietnia jako datę święta pułkowego^[11].

Od początku istnienia pułk zajmował koszary pruskiego 1 pułku Królewskich Strzelców Konnych przy ulicy Grunwaldzkiej 24/26 (do 1919 ulica Augusty-Wiktorii). Ponadto zajmował obiekty przy ulicy Marcelińskiej 13 po niemieckim 5 dywizjonie taborów. Od października 1921 do kompleksu 15 puł. dokwaterowany został 7 pułk strzelców konnych. Zbyt duże zagęszczenie spowodowało, że jeden szwadron rotacyjnie do listopada 1926 przebywał w koszarach w nadgranicznym Zbąszyniu. W 1925 7 psk otrzymał drugi kompleks koszarowy przy ul. Taborowej 22 i 15 puł przejął po nim zachodnią część Koszar Łokietka na rogu ulic: Marcelińskiej i Polnej (m.in. z dwiema dużymi, krytymi ujeżdżalniami)^[12]. Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 przy pułku stacjonował 3 szwadron samochodów pancernych.

19 marca 1929 odbyła się uroczystość nadania koszarom 15 pułku ułanów nazwy Koszary imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zatwierdzenie tej nazwy ogłoszono w Dzienniku Rozkazów MSWojsk. nr 25 z 5 sierpnia 1930, poz. 294^[13].

Po odejściu 7 pułku strzelców konnych do Biedruska, z dniem 31 maja 1938 wszystkie obiekty koszarowe przy ul. Grunwaldzkiej i magazyny paszy w kompleksie przy ul. Taborowej 2 przejął 15 puł. 2 listopada 1938 w dwóch koszarowcach zakwaterowano 18 batalion Junackich Hufców Pracy^[12].

Do dziś (2019) zachowała się tylko część zabudowy koszar, poprzeplatana późniejszą zabudową. W 1945 zniszczona została całkowicie północna pierzeja ul. Grunwaldzkiej wraz z willą dowódcy pułku. Podczas poszerzania tej ulicy wyburzono wszystkie budynki stojące w pierzei południowej (w tym pięć szwadronowych bloków koszarowych)^[14]. Istnieją (2019) dwa bloki szwadronowe przy Grunwaldzkiej 26/28 i Wojskowej 10, kasyno oficerskie (Grunwaldzka 34), kwatermistrzostwo (Grunwaldzka 28A) i dwa budynki gospodarcze (Grunwaldzka 24/26A i 34A) oraz trzy domy kadry zawodowej (Wojskowa 8, J. Matejki 63 i 63/1). Zachował się też kompleks stajni w części zachodniej i częściowo stajnie we wschodniej części koszar^[15]. Z Koszar Łokietka przetrwała całość zabudowy na rogu ulic: Marcelińskiej i Polne i budynek krytej ujeżdżalni. Odbudowany po wojnie w 1982 pomnik 15 puł stoi na Starym Mieście^[15].

W kampanii wrześniowej pułk wziął udział w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii wchodzącej w skład Armii „Poznań”.

• 1 września 1939 Pułk znajdował się koło Zaniemyśla. Następnie skierował się na Uniejów i nad Bzurę.
• w dniach 9 – 18 września 1939 znajdował na wschodnim skrzydle Armii Poznań tocząc ciężkie walki pod Brochowem i Walewicami w ramach Bitwy nad Bzurą. We wsi Boczki Domaradzkie 12 września poległ dowódca Pułku ppłk Tadeusz Mikke.
• po bitwie Pułk osłaniał odwrót Armii Poznań i resztek Armii Pomorze przez Kampinos do Warszawy do której dotarł 20 września. Ostatnia zbiórka odbyła się 28 września w dniu kapitulacji stolicy.

 Osobny artykuł: 15 Pułk Ułanów Poznańskich (PSZ).

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

29 lipca 1919 roku na Błoniach Grunwaldzkich w Poznaniu generał Józef Dowbor-Muśnicki wręczył pułkowi chorągiew ufundowaną przez poznanianki z „Ogniska Żołnierza Polskiego”. Był to sztandar nieprzepisowy, nowego pułk nie otrzymał. Order wojenny Virtuti Militari zawiesił na sztandarze marszałek Józef Piłsudski na Błoniach Grunwaldzkich 22 kwietnia 1921^[22].

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

7 czerwca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził regulamin odznaki pamiątkowej 15 pułku ułanów^[23]. Odznaka o wymiarach 36x34 mm ma kształt srebrnego orła trzymającego w szponach szablę, a w dziobie rozwiniętą emaliowaną wstążkę Orderu Virtuti Militari. Orzeł okolony jest pozłacanym wieńcem laurowym, przepasany po przekątnej proporcami w barwach biało-pąsowych (od 1927 roku – biało-szkarłatnych). Na wieńcu wpisana data wybuchu powstania wielkopolskiego „1918 27 XII”. Odznaka oficerska – dwuczęściowa, wykonana w tombaku, srebrzona i emaliowana. Autorem projektu odznaki był Jarema Zapolski, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[24][25].

 Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[26]
	proporczyk używany w 1920 – biało-pąsowy[27]
	od 1927 proporczyk biało-szkarłatny[28]
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok szkarłatny[29]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy szkarłatne, wypustka szkarłatna[30]
	„Łapka” (do 1921[e]) – karmazynowa[f]

 Osobny artykuł: Żurawiejka.

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 15 Pułku Ułanów Poznańskich.

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[37] oraz Muzeum Katyńskie^[38][h][i].

Tradycje pułku kultywowała 15 Wielkopolska Brygada Kawalerii Pancernej. Po jej rozwiązaniu czyni to 15 batalion Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa z 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej

Imię 15 pułku Ułanów Poznańskich noszą:

• Szkoła Podstawowa nr 77 w Poznaniu (wcześniej im. Pawła Findera) mieszcząca się u zbiegu ulic Dmowskiego i Hetmańskiej^[43]
• 33 Kawaleryjska Drużyna Harcerska z Mosiny
• 64 Poznańska Drużyna Harcerska
• Prywatne Liceum Ogólnokształcące w Luboniu (nosi imię Zbigniewa Kiedacza, jednego z dowódców pułku)
• V Szczep Drużyn Harcerskich i Zuchowych w Hufcu Poznań-Wilda
• 7. Drużyna Harcerska w Hufcu Warszawa, Wielka Brytania
• Szkoła Podstawowa im. 15 Pułku Ułanów Poznańskich w Zespole Szkół w Krośnie (Krosno to wieś blisko Poznania i Mosiny)
• aleja w Parku Cytadela^[44], dawniej nazywana aleją Republik

W Wielkopolskim Muzeum Wojskowym w Poznaniu wystawiony jest częściowo zniszczony podczas II wojny światowej i zrekonstruowany w 1967 roku sztandar pułku^[43].

W kościele pw św. Michała w Poznaniu znajdują się odsłonięte we wrześniu 1986 tablice upamiętniające Zbigniewa Kiedacza i Tadeusza Mikke oraz odsłonięte 28 kwietnia 1971 roku tablice upamiętniające innych żołnierzy 15 Pułku Ułanów Poznańskich^[45].

W 1996 staraniem Towarzystwa byłych Żołnierzy i Przyjaciół 15 Pułku Ułanów Poznańskich (powstało w 1991 w Poznaniu) i działającego na emigracji od 1946 początkowo we Włoszech, a później w Londynie Koła Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa nadano numer 15 Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii Pancernej, a jej 1 batalion czołgów otrzymał barwy pułkowego proporczyka 15 pułku Ułanów Poznańskich. Po rozformowaniu 15 WBKP tradycje pułku i jego barwy przejął 3 batalion 17 Wielkopolskiej Brygady Zmechanizowanej, otrzymując nazwę wyróżniającą 15 batalionu Ułanów Poznańskich im. gen. broni Władysława Andersa (decyzja Ministra Obrony Narodowej 171/MON z dnia 12 maja 2006). W barwach 15 pułku występuje także Ochotniczy Reprezentacyjny Oddział Ułanów Miasta Poznania oraz Reprezentacyjny Oddział Kawalerii Towarzystwa byłych Żołnierzy i Przyjaciół 15 Pułku Ułanów Poznańskich.

• 
  Pomnik 15 pułku w Poznaniu
• 
  Tablica pamiątkowa w Brochowie (Bitwa nad Bzurą)
• 
  Capstrzyk i apel poległych w 2005 pod pomnikiem 15 pułku
• 
• 
  Żołnierze 1/15 WBPanc ze sztandarem 15 p.uł., buńczukiem i proporcem

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Roman Abraham: Wspomnienia wojenne znad Warty i Bzury. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07712-6.
• Jan Janusz Czarnecki: Zarys historji wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks edtions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 15 pułk ułanów. T. 2. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 15 Pułk Ułanów Poznańskich. Krzysztof Mijakowski (red.). Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2012, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7769-345-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-2043299-2.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947: rodowody, barwa, broń. Warszawa: TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Juliusz S. Tym. Przygotowania wojenne i mobilizacja 15 Pułku Ułanów Poznańskich w 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (203), 2004. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281. 
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
• Zdzisław Żygulski (jun.), Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-01483-8.

• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Dzieci Poznania” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa