Nariz
Diagrama dun nariz
Perfil dun nariz humano
Latín	'Nasus'

O nariz ( pronunciación (axuda · info)) é unha protuberancia que forma parte do sistema respiratorio nos vertebrados. Trátase dun órgano do olfacto, sendo a entrada do tracto respiratorio. De conformación moi diversa pódese indicar que consta basicamente de dúas bolsas ou cavidades, unha no caso dos ciclóstomos, situadas na parte anterior da cabeza e abertas ao exterior por un número de orificios que oscila entre os dous pares por cavidade, no caso dos peixes e un nos outros vertebrados.^[1]

En todos os vertebrados, agás os ciclóstomos e os peixes non crosopterixios, as cavidades nasais comunícanse a través do teito da boca coa farinxe e formas as coanas, o que permite que, ademais de cumprir a función olfactiva, sirvan como vías respiratorias. No interior destas bolsas hai células olfactivas. Nas aves, o nariz está moi pouco desenvolvido. Nos mamíferos está ben desenvolvido, agás nos mariños e nos primates superiores, e, como nos crocodilos, existe un conduto nasofarínxeo que leva o aire por riba do padal secundario até a farinxe.^[1]

Nos seres humanos, o nariz está situado centralmente na cara; na maioría dos outros mamíferos atópase na parte superior do fociño. A forma do nariz humano está determinada polo óso etmoide e polo tabique nasal.

O nariz divídese en dous compartimentos separados polo tabique nasal, os cales teñen dous buracos de saída. Por outra banda, as fosas nasais rematan nunhas aberturas que comunican coa farinxe.

Nas paredes laterais das fosas nasais atópanse uns ósos esponxosos que se encargan de quentar e limpar o aire que vai cara aos pulmóns. Debaixo de cada un destes existen uns espazos denominados meatos, que son os que comunican o nariz cos seos paranasais.

A armazón ósea do nariz está constituída por ósos, cartilaxes duras e cartilaxes brandas. Os ósos duros forman a parte superior e os laterais da ponte, as cartilaxes forman os laterais das fosas nasais e o propio tabique nasal.

As paredes das fosas nasais están revestidas por mucosas que teñen como función esencial o acondicionamento do aire inhalado. Ademais, a mucosa atrapa o po e os xermes do aire, cando este se introduce polo nariz.

Nos peixes ágnatos (sen mandíbulas) hai unha estraña fosa nasal situada na liña media da cabeza. Esta fosa comunícase a través dun conduto cunha dilatación en forma de saco onde se atopa o epitelio sensorial olfactivo que, á súa vez, está conectado por medio de dous nervios co cerebro anterior.

Os peixes gnatóstomos xa presentan fosas bilaterais, polo que os condrocitos presentan, a ambos os dous lados da cabeza, dúas fosas olfactivas, iguais á dos agnatos, ao estaren cubertas de epitelio sensorial e comunicadas co saco olfativo, tamén presentan outra abertura posterior que permite a saída do caudal acuoso. Nos osteoctios a fosa nasal é xa unha canle completa cunha abertura anterior e posterior.^[2]

Os dipnoos ou peixes pulmonados teñen a capacidade de respirar osíxeno a través dun pulmón rudimentario; as súas fosas nasais presentan unha abertura anterior preto do beizo superior e unha canle olfactiva que atravesa o padal, presentando un burato posterior no fondo da cavidade oral, formando unha primitiva coana. En tempos de desecamento, a abertura anterior permanece pechada pola mucosidade que rodea o peixe, polo que estas fosas seguen a ser un órgano puramente olfactorio.

Nos anfibios, a cavidade nasal comunícase coa farinxe e, polo tanto, co sistema respiratorio. As coanas están presentes e con elas a función ventilatoria do órgano nasal. O aparello olfactivo gaña en profundidade, presentando aberturas externas, canles olfactivas e un fondo con epitelio sensorial que se conecta co telencéfalo. As glándulas mucosas parecen humidificar o aire e a parte anterior da fosa desemboca na canle lagrimal, actuando como complemento humidificador. Ao adquirir función respiratoria, a anatomía nasal complícase, xa que obriga á aparición de estruturas para condicionar o aire, aumentando a súa complexidade e superficie e, de rebote, diminúe a importancia dos elementos olfactivos.^[2]

Os urodelos (caudados) son ras coas fosas nasais que se abren nos lados do fociño; a súa cavidade nasal ten unha estreita extensión lateral ou cavidade nasal accesoria, que constitúe o comezo do órgano de Jacobson (órgano auxiliar da olfacción).

Os anfibios anuros teñen unha abertura externa reducida e poden ter unha ou máis cavidades nasais. Estas comunícanse coa boca exercendo a función respiratoria. Bufo viridis ten un saínte chamado eminencia olfativa, asentado sobre unha base cartilaxinosa, que se interpreta como un principio de turbinado, que posúe tamén un órgano Jacobson primitivo.

Os réptiles son os primeiros vertebrados independentes do medio acuático, que requiren un nariz con poder olfactivo e, sobre todo, respiratorio. Tamén requiren un dispositivo que acondicione mellor o aire, aparecendo así os primeiros dispositivos turbinais. O epitelio sensorial concéntrase no chamado órgano de Jacobson que está situado en dúas fosas situadas entre os ollos e o nariz, e que lles permite detectar as presas a través da calor que emiten.

Os quelonios teñen as cavidades máis simples. As tartarugas teñen un vestíbulo moi curto, que remata nunha estreita cavidade nasal. No medio presentan unha en particular en forma de cornete que divide a cavidade nasal en dúas partes; a superior exerce a función olfativa, estando conectada co cerebro, mentres que a inferior realiza as funcións respiratorias, abríndose na cavidade oral. Non teñen o órgano de Jacobson.

Os lacertilios e as cobras (camaleóns, lagartos, serpes etc.) teñen unha fosa máis ancha, estando abertos cara ao exterior e cara á cavidade oral, cun turbinado na parede exterior da cara inferior onde se atopa o epitelio respiratorio. O superior é o olfactivo. Nestes réptiles, o órgano de Jacobson está moi desenvolvido, atópase no chan da fosa e está rodeado pola súa propia cápsula cartilaxinosa, que está cuberta por tecido respiratorio no exterior e tecido olfactorio no interior, que desemboca na cavidade oral por unha canle diferenciada.

Os crocodilos teñen grandes trincheiras e un sistema turbinal desenvolvido. A parte dianteira é respiratoria e a parte traseira é olfactiva, non tendo ningún órgano de Jacobson. Durante a inmersión, poden pechar as fosas nasais e así manter a respiración.

As aves presentan unhas características anatómicas nasais que as achegan á morfoloxía dos mamíferos superiores. As súas fosas nasais conteñen varios cornetes, se ben o seu sentido do olfacto é escaso. Durante o seu desenvolvemento teñen un órgano de Jacobson incipiente que se atrofia na ave adulta.^[2]

Nos mamíferos a función respiratoria cobra importancia e nalgunhas especies, como no ser humano, o órgano de Jacobson atópase nun estado rudimentario. A función respiratoria nasal desenvólvese proporcionalmente á superficie do corpo.

O ulido desenvólvese a medida que ascende a escala filoxenética, ata acadar o máximo desenvolvemento en certos mamíferos, sendo proporcional á cantidade de superficie da mucosa cun epitelio específico. Non obstante, ao subir a escala dos mamíferos, a función olfactiva dexenera a costa da función respiratoria, especialmente en primates superiores e nos humanos. Como predomina a función respiratoria, as fosas nasais xa non rematan na cavidade oral, senón na farinxe, formando así un padal completo.

O nariz presenta unha dobre función: é o órgano primario que se emprega no olfacto dos diferentes vertebrados, así como tamén, na maioría destes, forma parte do aparato respiratorio. En ambos os casos a súa función principal radica en recoller e canalizar o aire ou a auga. O nariz tamén axuda na función de percibir o gusto.

Nos vertebrados terrestres, o nariz, e as estruturas asociadas, tamén fai, habitualmente, funcións de acondicionamento do aire que entre no organismo, quecéndoo e/ou humidificándoo, aínda que hai casos como o do camelo en que o nariz presenta unha función de reter a humidade antes de ser exhalado.

En novembro de 2004, a revista Nature publicou os resultados do estudo realizado sobre un fósil Kenichthys campbell duns 395 millóns de anos de antigüidade. Este primitivo pez foi atopado na provincia chinesa de Yunan e presenta un "nariz" a medio camiño da que presentan os vertebrados actuais. O fósil presenta uns orificios nasais situados no medio dos seus dentes superiores, parecendo un padal partido. Este estadio medio proba que os condutos nasais internos evolucionaron a partir destes orificios nasais, os cales, ao longo do tempo, estendéronse até a gorxa, a través da boca.^[3]

Nos cetáceos, o nariz reduciuse aos orificios nasais e moveuse cara á parte de arriba da cabeza, co que obtiveron unha forma do corpo máis hidrodinámica e a posibilidade de respirar nun medio en que están sempre somerxidos. Polo contrario, o nariz do elefante, denominada trompa, desenvolveuse facéndose longa e musculosa, até o punto de converterse nun órgano manipulador.

O nariz húmido dos cans resúltalles útil para percibir a dirección. Os sensibles receptores de frío da pel detectan o punto en que o nariz se arrefría máis, mostrando ao can a dirección de onde provén o olor que acaba de percibir.^[4]

• Sinusite. Inflamación da mucosa que recobre os seos paranasais, producida principalmente pola obstrución dos condutos que chegan ás fosas nasais.
• Rinite. Inflamación da mucosa das fosas nasais, xeralmente producida por arrefriado común o por alerxias.
• Epistaxe. Sangrado das fosas nasais, pode producirse por unha gran variedade de causas, entre as que destaca a hipertensión, a inflamación da mucosa ou os traumatismos dixitais.
• Forúnculo nasal. Absceso cutáneo producido pola infección bacteriana do folículo piloso.
• Hiposmia. Trastorno do sentido do olfacto que resulta na redución parcial da capacidade de percibir olores.
• Síndrome do nariz baleiro, en inglés empty nose syndrome(ENS). Termo médico cuñado polo doutor Kern en 1994 para denominar unha grave afección nasal de orixe iatroxénico que ten lugar cando o nariz se dana debido a unha excesiva resección ou redución dos cornetes nasais inferiores.^[5][6][7]

Xa antigamente eran coñecidas as intervencións de rinoplastia (cirurxía nasal): na India e Exipto xa se realizaban operacións de nariz contra o 2500 a.C., se ben eran de orde reparadora, debido, principalmente ao costume de amputar este órgano a inimigos e malfeitores. A finais do século XX multiplicáronse exponencialmente as intervencións de rinoplastia nun sentido estético, converténdoa nunha das operacións máis realizadas neste aspecto. Dende a década de 1980 as técnicas de rinoplastia evolucionaron enormemente: a rinoplastia aberta permite unha exposición e visualización completa do esqueleto nasal, o que permite que a corrección sexa moito máis precisa.

A rinoplastia secundaria ou rinoplastia revisional é aquela que se realiza en pacientes que tiveron cirurxía nasal previa e deben someterse a unha nova intervención para resolveren problemas que non se solucionaron na primeira cirurxía ou complicacións da mesma.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Nariz

• Esquema de la estructura de la nariz (en inglés)
• Anatomía de la nariz (en francés)