Este artigo ou sección precisa dunha revisión do formato que siga o libro de estilo da Galipedia. Pode axudar a mellorar este artigo e outros en condicións semellantes.

Martín de Azpilcueta

Nome orixinal	(es) Martín de Azpilcueta Jaureguízar (eu) Martin Azpilkueta Jauregizar
Biografía
Nacemento	13 de decembro de 1492 Barásoain, España
Morte	1 de xuño de 1586 (93 anos) Roma, Italia
Relixión	Igrexa católica
Educación	Universidade de Alcalá (histórica) (pt)
Actividade
Ocupación	economista, xurista, filósofo, profesor universitario, sacerdote católico
Empregador	Universidade de Coímbra Universidade de Salamanca Universidade de Toulouse (pt)
Movemento	Salmanticenses (pt)
Familia
Irmáns	Martín de Azpilicueta El Mayor
Parentes	Francisco Xabier, sobriño
Descrito pola fonte	Biblioteca dixital BEIC Obálky knih, Enciclopedia Católica

Martín de Azpilcueta Jaureguízar ou Doutor Navarrus, nado en Barásoain, no Reino de Navarra, o 13 de decembro de 1492, e finado en Roma, o 21 de xuño de 1586, foi un sacerdote, teólogo, filósofo e economista navarro.

Membro da Escola de Salmanca, foi un dos primeiros en formular, de xeito independente, a teoría cuantitativa do diñeiro. ^[1]

Martín de Azpilcueta (ou Azpilicueta) e Jaureguízar naceu no seo dunha familia nobre agramontesa de ascendencia baztanesa. Fillo de Martín de Azpilcueta e de María de Jaureguízar, oriúndos dos pazos homónimos situados no val de Baztán. Era curmán segundo de María Azpilicueta Aznárez de Sada, quen enxendrou a Francisco de Jaso e Azpilicueta froito do seu matrimonio con Juan de Jaso Atondo.^[2]

Estudou Gramática en Navarra. Entre 1509 e 1516 estudou Artes, Filosofía e Teoloxía na Universidade de Alcalá, fundada polo cardeal Cisneros. Posteriormente pasou a estudar Dereito Canónico na Universidade de Toulouse, a máis famosa naquel tempo para o estudo da disciplina.^[3] En 1518 obtivo a cátedra de Canons de devandita universidade á idade de 26 anos, impartindo clases nesa universidade, así como na Universidade de Cahors onde permaneceu un ano, ao redor de 1522.

Durante a súa estancia en Toulouse foi ordenado sacerdote, regresando a Navarra en 1523, a pesar das ofertas recibidas para permanecer en devandita universidade. Na viaxe de volta, detívose en Roncesvalles, cuxo prior era naquel momento Francisco de Navarra, tomando o hábito da Orde de Cóengos regulares de san Agustín cando contaba 30 anos de idade.

En compañía do prior de Roncesvalles pasou á Universidade de Salamanca no 1524. Estando en Salamanca, e aínda antes de obter nela cátedra algunha, foi promovido por Carlos V a unha praza no Consello Real de Navarra e concedéuselle tamén unha canoxía na catedral de Pamplona, cargos ambos que rexeitou. En Salamanca viuse obrigado a doutorarse de novo en Canons, ao non aceptar a universidade os graus obtidos noutras institucións.

Foi catedrático en Salamanca durante catorce anos, no transcurso dos cales asistiu en certa ocasión a escoitalo o emperador Carlos V, ante o cal disertou acerca da orixe democrática do poder. Formou discípulos, entre os que se contan Diego de Covarrubias, o jurisconsulto portugués Arias Pinelo, Francisco Sarmiento e Pedro de Deza.

Por orde do emperador, en 1538, pasou á Universidade de Coimbra, recentemente fundada polos monarcas portugueses. Unha vez alí, o rei Xoán III concedeulle en 1538 a cátedra de Curmá de Canons e unha renda anual de oitocentos cincuenta ducados, ademais dunha chantría na catedral daquela cidade.

Durante a súa estancia en Coimbra, ademais da súa actividade docente, exerceu influencia na vida pública portuguesa como conselleiro e confesor de personalidades ilustres. Foi consultado acerca de diversos asuntos polos tribunais da Inquisición e quíxoselle dar un bispado, o cal rexeitou. Despois de dezaseis anos de docencia naquela Universidade, en 1554, con 62 anos, xubilouse na Universidade de Coimbra.^[4]

Na súa viaxe de regreso a Navarra, detívose en Valladolid, onde a princesa rexente Xoana encargoulle a visita de dous mosteiros. Un deles era o de San Isidoro de León, que xa visitara vinte anos atrás. Nesta ocasión encomendóuselle dar solución ás diferenzas que os relixiosos do mosteiro tiñan co seu abade, cumprindo devandito labor con gran prudencia.

Unha vez en Navarra, fixou a súa residencia na súa casa natal de Barásoain de 1556 a 1562 onde, de acordo cos usos da época, fíxose cargo de tres sobriñas, fillas de dous irmáns seus xa falecidos, para concertar os seus matrimonios, facéndose cargo do pago dos seus xenerosos dotes, que oscilaron entre o mil e mil cincocentos ducados, sendo condición que casasen co seu consentimento.^[5]

En 1561 foi nomeado avogado defensor de Bartolomeu de Carranza, tamén navarro, de Miranda de Arga, arcebispo de Toledo e primado de España desde 1557, acusado de herexía pola Inquisición e encarcerado en 1559. A esta tarefa ocupouse durante quince anos, ata que o papa Gregorio XIII pronunciou en abril de 1576 a sentenza definitiva, parcialmente absolutoria para Carranza, sendo declarado vehementemente sospeitoso de herexía. Esgotado pola prisión e o enconado proceso, Bartolomeu de Carranza morreu aos poucos días. En 1567 o proceso trasladouse da Inquisición española a Roma, o que obrigou a Azpilcueta a trasladarse a esta cidade para seguir ao seu defendido. Nesa cidade fixou a súa residencia definitiva e pasou os últimos 19 anos da súa vida, sendo conselleiro de diversos Papas. ^[6]

Faleceu aos 93 anos, o 21 de xuño de 1586.

Azpilcueta foi proposto para ser elevado ao cardenalato dúas veces, pero o impediu a oposición de Felipe II, que actuaba en Roma por mediación do cardeal Francisco Pacheco e do embaixador Juan de Zúñiga.

Xunto co traballo que requiría a defensa do arcebispo de Toledo e a edición das súas obras, ingresou como consultor no Supremo Tribunal da Penitenciaría, a proposta de Pío V e de Carlos Borromeo. Foi tamén moi estimado polos pontífices Gregorio XIII e Sixto V, os cales acudiron con frecuencia a Martín de Azpilcueta en busca de consello. Tamén mantivo estreita relación con san Carlos Borromeo e san Felipe Neri.^[7]

Foi sepultado na igrexa de San Antonio dos Portugueses de Roma, conforme ao estipulado no seu testemuño, que fora outorgado o 7 de setembro de 1582.

Foi tío do misioneiro xesuíta Juan de Azpilcueta Navarro.

Como experto en Teoloxía Moral, propugnou a supremacía do poder popular fronte ao absolutismo real, fixo fincapé no Dereito de Xentes como embrión do Dereito Internacional e na necesaria separación entre o papado e a monarquía; ao mesmo tempo proclamou a convivencia pacífica entre os reinos cristiás, e denunciou actitudes entre os estudantes que na actualidade poderían ser tachadas de nacionalismo xenófobo; ademais opúxose á tortura como ferramenta do poder xudicial e os abusos da conquista de América.^[8]

Considerado á vez como teólogo, xurista e economista, autor de numerosos ensaios, pertenceu á chamada Escola de Salamanca xunto con outras xesuítas, dominicos e franciscanos, moi anteriores aos fundadores da Economía Clásica.

Ocupouse dos efectos económicos da chegada de metais preciosos de América, converténdose nun dos pioneiros da formulación da teoría cuantitativa do diñeiro. Azpilcueta fixo notar a diferenza existente entre a capacidade adquisitiva do diñeiro nos distintos países segundo a abundancia ou escaseza de metais preciosos que houbese neles. Azpilcueta definiu o que se chamou a teoría do valor-escaseza nos seguintes termos: "Toda mercadoría faise máis cara cando a súa demanda é máis forte e a súa oferta escasea".

Azpilcueta consideraba o diñeiro unha mercadoría máis, e ao interese coma o valor da mesma, sendo para algúns o primeiro en formular o concepto de valor temporal do diñeiro. ^[9]

As súas obras máis relevantes son:

• Comentarii de Poenitentia, Coímbra, 1542.^[10]
• Si quando de Rescriptis in causa propria. Coímbra, 1543.
• Comentario [...] sobre el capítulo Inter Verba, Coímbra, 1543.
• Relectio sive iterata praelectio [...] de resit. Spoliat, Coímbra, 1547.
• Relectio in cap. Novit [...] de iudicis, Coímbra, 1548.
• Commento o repetición del capítulo Quando de consecratione, Coímbra, 1550, Zaragoza, Pedro Bernuz, 1560.^[11]
• Relectio cap. ita quorundam de Iudaeis, Coímbra, 1550.
• Relectio in Levitico, Coímbra, 1550.
• Manual de confesores y penitentes o Enchirindion confessariorum, edición portuguesa, Coímbra, 1550; edición en castelán, Salamanca, 1556; Pamplona, Adrián de Amberes, 1566;^[12] 1566 edición latina, 1573. En 1577, 25 anos despois da súa edición, encargou á imprenta de Plantino, en Amberes, a edición do seu Manual de Confesores, para a que solicitou unha tirada de tres mil exemplares. O elevado custo da mesma obligouno a entregar un tercio da tirada ao impresor, facéndose el mesmo cargo da comercialización do restante.^[13]
• Cinco comentarios, Salamanca, 1556.
• Comentario resolutorio de usuras, Salamanca, 1556. Pamplona, Adrián de Amberes, 1565.^[14]
• Repertorio sobre hurtos, Salamanca, 1556.
• Tratado sobre las rentas de los beneficios eclesiásticos, Valladolid, 1566.^[15]
• Adiciones al Manual de confesores, 1569.
• Commentarii in tres De Poenitentia, 1569.
• Capítulo veyte y ocho de las adiciones del Manual de confesores, Valladolid, 1570.
• Respuesta [...] a De redditibus ecclesiasticis, 1571.
• Commentarius de spoliis clericorum, Roma, 1572.
• Tratado de alabanza y murmuración, Valladolid, 1572.^[16]
• Commentarius [...] de religiones sine debito, Roma, 1574.
• Comentarius de silentio in divinis Officciis, 1580.
• Miscellanea centum de oratione, praesertim de Psalterio et Rosario. Roma, 1586.
• Discurso del silencio que se deue guardar en los Diuinos Oficios, principalmente en el Coro, Salamanca, Pedro Lasso, 1588.^[17]
• Commentaria [...] Gregorii IX, ca. 1595.
• Consiliorum sive Responsorum Roma, 1602.
• Enajenación de las Cosas Eclesiásticas.
• Comentario sobre los expolios de los clérigos.
• Cuatro Comentarios de Regulares.
• Capitulo Humanae Aures.
• Tractatus de Finibus Humanorum Actuum.
• Tratado de Penitencia,
• Tratado de Indulgencias y Jubileo,

As súas obras completas publicáronse en Venecia (1598) baixo o título de "Compendium horum omnium Navarri operum".

Dende o ano 2004 o Goberno de Navarra, a través do Instituto Navarro de Administración Pública, convoca anualmente o Premio Martín de Azpilicueta para traballos de estudo e investigación sobre as Administracións Públicas, o sector público de Navarra e o Dereito Civil Foral de Navarra.

• Arigita y Lasa, Mariano (1895). El Doctor navarro Don Martín de Azpilcueta y sus obras : estudio histórico-crítico (en castelán). Pamplona: Imprenta Provincial. Consultado o 28 de junio de 2023. 
• Goñi Gaztambide, José (1942). "Por qué el Dr. Navarro no fue nombrado cardenal" 3 (9): 419–455. ISSN 0032-8472. Consultado o 28 de junio de 2023. 
• Goñi Gaztambide, José (1946). "Un decenio de estudios sobre el Dr. Navarro D. Martín de Azpilcueta (1936-1946)" 1 (3): 815–831. ISSN 0034-9372. Consultado o 28 de junio de 2023. 
• Jimeno Aranguren, Roldán (2022). "Los canonistas Remiro de Goñi y Martín de Azpilcueta: vidas entrelazadas y doctrina compartida sobre el derecho de asilo" 74 (150): 451–461. Consultado o 28 de junio de 2023. 
• Estudios sobre el Doctor Navarro: en el IV centenario de la muerte de Martin de Azpilcueta. Ed. Univ. de Pamplona. 1988. ISBN 978-84-313-1039-4.  |data-acceso= require |url= (Axuda)
• Martínez Tapia, Ramón (1997). Colegio Notarial de Granada, ed. Filosofía política y derecho en el pensamiento del siglo XVI: el canonista Martín de Azpilcueta. Granada. ISBN 8492293802. 
• Muñoz de Juana, Rodrigo (1998). Moral y economía en la obra de Martín de Azpilcueta. Colección teológica. Ed. Universidad de Navarra. ISBN 978-84-313-1618-1.  |data-acceso= require |url= (Axuda)
• Olóriz, Hermilio de (1916). Nueva biografía del doctor navarro D. Martín de Azpilcueta y enumeración de sus obras / apuntes reunidos por Hermilio de Olóriz. (en castelán). Nemesio Aramburu. Consultado o 28 de junio de 2023. 
• Pardo Fernández, Refael (2011). Martín de Azpilcueta y su época. Pamplona: Goberno de Navarra. ISBN 978-84-235-3267-4. 
• Recondo Iribarren, José María (1987). El Doctor navarro don Martín de Azpilcueta. Navarra. Temas de Cultura Popular 112. Pamplona: Goberno de Navarra. ISBN 978-84-235-0768-9. 

• Retrato de Martín de Azpilcueta cun epítome sobre a súa vida incluído no libro Retratos de Españoles ilustres, publicado no ano 1791.
• Obras de Martín de Azpilcueta na Biblioteca Nacional de Portugal