Gustavo Adolfo Domínguez Bastida, nado o 17 de febreiro de 1836 en Sevilla (Andalucía) e finado o 22 de decembro de 1870 en Madrid,[1] máis coñecido como Gustavo Adolfo Bécquer[2], foi un poeta e narrador español, pertencente ao movemento do Romanticismo aínda que escribiu nunha etapa literaria pertencente ao Realismo. Por ser un romántico tardío, foi asociado igualmente co movemento posromántico. Aínda que foi moderadamente coñecido mentres viviu, comezou a gañar prestixio cando, ao morrer, se publicaron moitas das súas obras.
Os seus traballos máis coñecidos son as Rimas y Leyendas (Rimas e Lendas) un conxunto de poemas dispersos e relatos, reunidos nun dos libros máis populares da literatura hispana.[3] Os poemas e historias incluídos nesta colección son esenciais para o estudo da literatura hispana, sendo amplamente recoñecidas pola súa influencia posterior.
Traxectoria
Casa natal de Gustavo Adolfo Bécquer na rúa do Conde de Barajas de Sevilla.
Naceu en Sevilla, fillo do pintor José Domínguez Insausti, que asinaba os seus cadros co apelido dos seus antepasados como José Domínguez Bécquer, por parte de súa avoa. Súa nai foi Joaquina Bastida de Vargas. Polo lado paterno descendía dunha nobre familia de comerciantes de orixe flamenga, os Becker ou Bécquer, establecida na capital andaluza no século XVI; do seu prestixio dá testemuño o feito de que posuísen capela e sepultura na catedral mesma desde 1622.
Foi bautizado na parroquia de San Lorenzo Mártir. Os seus antepasados directos, empezando polo seu mesmo pai, José Domínguez Bécquer, foron pintores de costumes andaluces, e tanto Gustavo Adolfo coma seu irmán Valeriano estiveron moi dotados para o debuxo. Valeriano, de feito, inclinouse pola pintura. Con todo o pai morreu o 26 de xaneiro de 1841, cando contaba o poeta catro anos e esa vocación pictórica perdeu o principal dos seus apoios No 1846, con dez anos, Gustavo Adolfo ingresa no Colexio de Náutica de San Telmo, en Sevilla (institución mixta que acollía tamén orfos de certo nivel)[4][5], onde lle dá clases un discípulo do gran poeta Alberto Lista, Francisco Rodríguez Zapata, e coñece ao seu grande amigo e compañeiro de desvelos literarios Narciso Campillo. Pero os irmáns Bécquer quedaron orfos tamén de nai ao ano seguinte, o 27 de febreiro de 1847, e foron adoptados entón pola súa tía María Bastida e Juan de Vargas, que se fixo cargo dos seus sobriños, pero Valeriano e Gustavo adoptáronse desde entón cada un ao outro e emprenderon de feito moitos traballos e viaxes xuntas.
Suprimiuse o Colexio de Náutica e Gustavo Adolfo quedou desnortado. Pasou a vivir daquela coa súa madriña Manuela Monahay, acomodada e de certa sensibilidade literaria. Na súa biblioteca o poeta empezou a afeccionarse á lectura. Iniciou entón estudos de pintura nos talleres dos pintores Antonio Cabral Bejarano e Joaquín Domínguez Bécquer, tío de Gustavo, que prognosticou "Ti non serás nunca un bo pintor, senón mal literato", aínda que lle estimulou a que estudase e pagoulle os estudos de latín. Tras certas divagacións literarias (escribe n' O trono e a nobreza de Madrid e nas revistas sevillanas A Aurora e d' O Porvir) marchou a Madrid co desexo de triunfar na literatura en 1854. Sufriu unha gran decepción e sobreviviu na bohemia deses anos. Para gañar algún diñeiro o poeta escribe, en colaboración cos seus amigos (Julio Nombela e Luis García Luna), comedias e zarzuelas coma A noiva e o pantalón (1856), baixo o pseudónimo de Gustavo García en que satiriza o ambiente burgués e antiartístico que lle rodea, ou A venda encantada, baseada en Don Quixote. Nese ano foi con seu irmán a Toledo, un lugar de amor e de peregrinación para el, a fin de inspirarse para o seu futuro libro Historia dos templos de España. Interésanlle por entón o Byron das Hebrew Melodies ou o Heine do Intermezzo a través da tradución que Eulogio Florentino Sanz realiza en 1857 na revista El Museo Universal. Foi precisamente nese ano, 1857, cando apareceu a cruel tuberculose que lle habería de enviar á tumba, cando tivo un modesto emprego dentro da Dirección de Bens Nacionais e perdeu o posto, segundo certa lenda, por sorprendelo o seu xefe debuxando. O seu pesimismo vai crecendo día a día e só os coidados da súa patroa en Madrid, dalgúns amigos e de Valeriano axudáronlle a superar a crise. Ese ano empeza un ambicioso proxecto inspirado por O xenio do Cristianismo de Chateaubriand: estudar a arte cristiá española unindo o pensamento relixioso, a arquitectura e a historia: "A tradición relixiosa é o eixo de diamante sobre o que xira o noso pasado. Estudar o templo, manifestación visible da primeira, para facer nun só libro a síntese do segundo: velaquí o noso propósito". Pero só sairá o primeiro tomo da súa Historia dos templos de España, con ilustracións de Valeriano.
Cara a 1858 coñeceu a Josefina Espín, unha bela señorita de ollos azuis, e empezou a cortexala; axiña, con todo, fixouse na que sería a súa musa irremediable, a irmá de Josefina e fermosa cantante de ópera Julia Espín, de ollos negros, no faladoiro que se desenvolvía en casa de seu pai, o músico Joaquín Espín, mestre director da Universidade Central, profesor de solfexo no Conservatorio e organista da capela real, protexido de Narváez. Gustavo namorouse (dicía que o amor era a súa única felicidade) e empezou a escribir as primeiras Rimas, como A túa pupila é azul, pero a relación non chegou a consolidarse porque ela tiña máis altas miras e desgustáballe a vida bohemia do escritor, que aínda non era famoso; Julia deu nome a unha das fillas de Valeriano. Nesta época empezou a escoitar ao seu admirado Chopin.
No 1860 publica Cartas literarias a unha muller onde explica a esencia das súas Rimas que aluden ao inefable. Na casa do médico que lle trata dunha enfermidade venérea, Francisco Esteban, coñecerá á que será a súa esposa, Caste Esteban Navarro. Contraeron matrimonio no 19 de maio de 1861. De 1858 a 1863, a Unión Liberal de O'Donnell gobernaba España e no 1860, González Bravo, co apoio do financeiro Salamanca, funda O Contemporáneo, dirixido por José Luís Albareda, no que participan redactores do talle de Juan Valera. O grande amigo de Bécquer, Rodríguez Correa, xa redactor do novo diario, conseguiu un posto de redactor para o poeta sevillano. Neste xornal, e ata que desapareza no 1865, fará crónica de salóns, política e literatura; grazas a esta remuneración viven os recentemente casados. No 1862 naceu o seu primeiro fillo, Gregorio Gustavo Adolfo, en Noviercas, (Soria), onde posúe bens a familia de Caste e onde Bécquer tivo unha casiña para o seu descanso e lecer. Empeza a escribir máis para alimentar á súa pequena familia e, froito deste intenso traballo, naceron varias das súas Lendas.
Mais no 1863 padeceu unha grave recaída na súa enfermidade, da que se repuxo, con todo, para marchar a Sevilla coa súa familia. Desa época é o retrato feito por seu irmán que se conserva no Museo de Belas Artes de Sevilla. Traballa con seu irmán Valeriano e Caste Esteban discute con el, porque non soporta o seu carácter e o feito de que case sempre ande por casa de seu irmán. González Bravo, amigo e mecenas de Gustavo, noméalle censor de novelas no 1864 e o escritor volta a Madrid, onde desempeña este traballo ata 1865 con vinte e catro mil reais de soldo. Neste último ano nace o seu segundo fillo, Jorge.
En 1866 ocupa de novo o cargo de censor ata 1868; é este un ano tétrico para Bécquer: Casta élle infiel, o seu libro de poemas desaparece nos disturbios revolucionarios e para fuxir deles marcha a Toledo, onde permanece un breve tempo. En decembro nace en Noviercas o terceiro fillo de Bécquer, Emilio Eusebio, dando pábulo á súa traxedia conxugal, pois dise que este último fillo é do amante de Casta. É máis, Valeriano discute con Casta continuamente. Os esposos aínda se escriben, malia todo. Pasa entón outra tempada en Toledo, de onde sae para Madrid en 1870 a fin de dirixir A Ilustración de Madrid, que acaba de fundar Eduardo Gasset Artime coa intención de que o dirixise Gustavo Adolfo e traballase nel Valeriano de debuxante. En setembro, a morte do seu inseparable irmán e colaborador sómelle nunha fonda tristeza. En novembro foi nomeado director dunha nova publicación, El Entreacto, na que apenas chega a publicar a primeira parte dun inconcluso relato.[6]
Posiblemente por mor dun arrefriado invernal na primeira quincena de decembro, o seu xa precario estado de saúde agrávase, e morre o 22 de devandito mes, coincidindo cunha eclipse total de sol. Mentres agonizaba, pediu ao seu amigo o poeta Ferrán que queimase as súas cartas («serían a miña deshonra») e que publicasen a súa obra («Se é posible, publicade os meus versos. Teño o presentimento de que morto serei máis e mellor coñecido que vivo»); pediu tamén que coidasen dos seus fillos. As súas últimas palabras foron "Todo mortal". Os seus amigos Ferrán e Correa puxéronse deseguido a prepararen a edición das súas Obras completas para axudaren á familia; saíron en 1871 en dous volumes; en sucesivas edicións foron engadidos outros escritos. Os restos dos dous irmáns foron trasladados en 1913 a Sevilla, repousando primeiro na antiga capela da Universidade,[7] e desde 1972 no Panteón de Sevillanos Ilustres.[8] Hai un monumento en recordo de Gustavo Adolfo no centro de Sevilla.
Análise da súa obra
Billete de 100 pesetas (1965) coa efixie de G.A. Bécquer
As Rimas de Bécquer ían ser custeadas e prologadas polo seu amigo, o ministro da Unión Liberal de O'DonnellLuis González Bravo, pero o exemplar perdeuse durante os disturbios revolucionarios de 1868. Algunhas con todo apareceran xa nos xornais daquela, El Contemporáneo, El Museo Universal, La Ilustración de Madrid e outros. O poeta, con esta axuda, coa da súa memoria e a dos seus amigos reconstruíu o manuscrito, que titulou Libro de los gorriónes e se conserva na Biblioteca Nacional de Madrid. Máis tarde editárano os seus amigos cun prólogo de Rodríguez Correa en dous volumes co título de Rimas e xunto ás súas Leyendas en prosa, no 1871, para axudaren á viúva e os seus fillos. En sucesivas edicións ampliouse a selección. A partir da quinta a obra consta xa de tres volumes. Igrexas Figueroa recolleu en tres tomos Páginas desconocidas (Madrid: Renacimiento, 1923), con outra porción substancial do corpus becqueriano. Gamallo Fierros editou ademais en catro volumes as súas Páginas abandonadas. Jesús Rubio editou dous álbums de Julia Espín con textos e debuxos de Gustavo dedicados á súa musa, á que non esquecería nunca.
Escultura representando o romanticismo, dedicada a Bécquer, está sita no Parque de María Luísa de Sevilla
Bécquer adoitaba repetir a frase de Lamartine de que "a mellor poesía escrita é aquela que non se escribe". É así nos seus setenta e seis curtas Rimas breves como arpexos, xa que concentrou nelas a poesía que quixera verter en numerosos poemas máis extensos que non escribiu. O influxo de Bécquer en toda a poesía posterior escrita en castelán é pouco menos que abafador, esbozando estéticas como o Simbolismo e o Modernismo en moitos aspectos. Sen Bécquer é difícil entender completamente a Rubén Darío, Salvador Roda, Antonio Machado, Juan Ramón Jiménez, Rafael Alberti, Gerardo Diego etc. Fronte ao Romanticismo altisonante e byroniano dun José de Espronceda, Bécquer representa o ton íntimo, ao oído, da lírica profunda. O seu "Himno xigante e estraño" rompe coa tradición da poesía civil e heroica de Manuel José Quintana e as cores vistosas e a historia nacional de Ángel de Saavedra (Duque de Rivas), ou José Zorrilla, para meditar profundamente sobre a creación poética, o amor e a morte, os tres temas centrais das Rimas. Manuel Altolaguirre afirmou que a poesía de Bécquer é a máis humana do Romanticismo español. Esta rara orixinalidade valeulle o desprezo de Núñez de Arce, quen, seica pola súa ideoloxía liberal contraria ao tradicionalismo becqueriano, cualificou as súas Rimas de "Suspiriños xermánicos". Pero Bécquer meditou profundamente sobre a poesía e intentou reflectir o concepto inaccesible que tiña da mesma nas Cartas literarias a unha muller, en forma dun longo comentario á Rima XXI, concluída no verso "poesía es ti".
Os modelos poéticos de Bécquer foron varios; en primeiro lugar, Heine; W. S. Hendrix sinalou ademais a Byron e Dámaso Alonso a Alfred de Musset. Hai pegadas destes autores na súa poesía.
Fóra da súa importante lírica, Gustavo Adolfo Bécquer foi tamén un gran narrador e xornalista. Escribiu vinte e cinco narracións do xénero lenda, moitas delas pertencentes ao xénero do relato gótico ou de terror, outras, auténticos esbozos de poesía en prosa, e outras narracións de aventuras. María Rosa Alonso atopou nelas sete temas principais: o oriental, a morte e a vida de ultratumba; o meigallo e a feitizaría; o tema relixioso; inspiradas no Romancero e as de tendencia animista.
Bécquer demostra ser un prosista á altura dos mellores do seu século, pero é de superior inspiración e imaxinación e un mestre absoluto no terreo da prosa lírica. Nas súas descricións pódese ver o profundo amor do poeta pola natureza e a paisaxe castelá. Escribiu ademais as Cartas desde mi celda no Mosteiro de Veruela, ás saias do Moncayo onde foi a reporse da súa tuberculose ou tise, enfermidade entón mortal; as súas cartas desbordan vitalidade e encanto. Non se estudou aínda a súa obra xornalística.
Bécquer é, á vez, o poeta que inaugura - xunto a Rosalía de Castro- a lírica moderna española e o que acerta a conectarnos de novo coa poesía tradicional. As Rimas encádranse dentro de dúas correntes herdadas do Romanticismo: a revalorización da poesía popular (que a lírica culta abandonara no século XVIII) e a chamada "estética do sentimento". O ideal poético de Bécquer é o desenvolver unha lírica intimista, expresada con sinceridade, sinxeleza de forma e facilidade de estilo. Bécquer e as súas Rimas son o limiar da lírica española do século XX. Miguel de Unamuno, os irmáns Antonio e Manuel Machado, Juan Ramón Jiménez, Rafael Alberti, Federico García Lorca, Luis Cernuda, Vicente Aleixandre, Dámaso Alonso e outros considérarono coma figura fundacional, descubridora de novos mundos para a sensibilidade e a forma expresiva.
Bécquer como debuxante
Desde cativo estivo rodeado de lenzos e debuxos do seu pai o que fixo que tamén se interesase pola pintura. Dixo que a pintura é un medio de expresión cara ao inefable, superando á escritura.
Entre as súas amizades sempre se lle apreciou a súa madeira de debuxante e colaborou varias veces con seu irmán Valeriano. Destaca a súa gran técnica que reflicte o seu mundo interior. A vida e a morte están entrelazadas na maioría dos seus debuxos da súa serie Les morts pour rire. Bizarreries. As escenas debuxadas provocan o riso, o rir da morte.
Tamén realizou debuxos onde representa os seus mundos imaxinarios reflectidos nas súas Rimas e Lendas.
Julia Espín tamén abarca gran parte da obra pictórica de Bécquer, reflectíndoa en distintas situacións.
Obra
Monumento a Gustavo Adolfo Bécquer colocado no Moncayo e feito por Luigi Maráez.
Historia de los templos de España, Madrid, 1857, publicado só o tomo I.
Cartas desde mi celda, Madrid, 1864 , son nove, publicadas en El Contemporáneo e reunidas posteriormente na edición de Fortanet co título Desde mi celda.[9]
Obras completas, Madrid, Fortanet, 1871, 2 volumes.
As Rimas, obra que recolleron os seus amigos, tralo incendio da casa onde estas obras poéticas se gardaban, como unha especie de historia de amor na que se ve como o poeta vai pasando polo proceso creador, o amor esperanzado, o desengano e a dor ou a morte.
ALONSO, María Rosa, «Gustavo Adolfo Bécquer. 1836-1936», Cuadernos de la Facultad de Filosofía y Letras, n.º 4, Madrid, abril-maio de 1936, páxs. 15-38
ARA TORRALBA, Juan Carlos e NAVAL, María Ángeles, «Bibliografía becqueriana (1980-1991)», El Gnomo, 1, 1992, páxs. 111-125.
BENÍTEZ, Rubén, Ensayo de una bibliografía razonada de Gustavo Adolfo Bécquer, Buenos Aires, Universidade de Buenos Aires, Facultade de Filosofía y Letras, 1961.
BILLICK, David J., e DOBRIAN, Walter A., «Bibliografía selecta comentada de estudios becquerianos», Hispania (Los Ángeles), LXIX-2, maio de 1986, páxs. 278-302.
CHATMAN, Games R., «Bécquer studies in the United States. A tentative, Annotated Bibliography», Revista de Estudios Hispánicos, IV-2, Universidade de Alabama, novembro de 1970, páxs. 319-354.
CHAVES, Manuel, «Bibliografía becqueriana», La Exposición. Revista ilustrada de Sevilla, Sevilla, ano III, n.º 39, 15 de abril de 1913 [na portada figura 1912 por erro].
DÍEZ TABOADA, Juan María, «Bibliografía sobre G. A. e a súa obra», Revista de Filología Española, 52, 1969, páxs. 651-695; incluída tamén en Estudios sobre Gustavo Adolfo Bécquer, Madrid, , 1972, páxs. 651-695.
——, «Bibliografía sobre Gustavo Adolfo Bécquer y su obra», Revista de Filología Española, 52, 1969, Madrid, 1971, páxs. 651-659.
——, «Bibliografía sobre G. A. Bécquer y su obra. Suplemento», Boletín de Filología Española, 13, n.º 46-49, 1973, páxs. 47-60.
DÍEZ TABOADA, José María, (1981) «Textos olvidados de Gustavo Adolfo Bécquer; una nueva rima y una nueva versión», Revista de Literatura, XLIII, 86, pp. 63–83.
GONZÁLEZ ARIZA, Fernando (2007). Bécquer, el romántico. Madrid. Editorial: Nivola. Colección Sabelotodos. ISBN 978-84-96751-11-8.
MONTESINOS, RAFAEL (1984). Libro de los gorriones, edición facsímile do manuscrito de Gustavo Adolfo Bécquer, depositado na BIblioteca Nacional de Madrid, Madrid: Ediciones Madrid. ISBN 84-86350-00-X
.jpg)
