Timberlake Wertenbaker[1] antzerkigile britainiarra da, gidoigilea eta itzultzailea. Antzezlanak idatzi ditu Court Theatre-rako (New Chelsea Theatre, eta Belgravia Theatre ere deitua), Royal Shakespeare Company-rako eta beste hainbatentzat. "Laurogeiko eta laurogeita hamarreko hamarkadetako antzerki politikoaren dekanoa" gisa deskribatu dute The Washington Post egunkarian.[2][3]
Miñan liburua oinarritzat hartuta Wertenbakerrek antzerkirako egokitzapen bat idatzi zuen 2024an. Izen bereko antzezlana muntatu zuen Artedramak, Ander Lipusek, Manex Fuchsek eta Philippe Ducouk zuzendurik. Wertenbaker txikitan luzaro bizi izan zen Ziburun, eta geroago artetan Saran bizi eta euskaldundu zen.[13]
Wertenbakerren lanik ezagunena Our Country's Good da, Tony Sariaren sei izendapen jaso baitzituen 1991ko ekoizpen horretarako. Pentsamendu politikoari eta gatazkari buruz idazteko joera du, batez ere ortodoxia bat ezarrita dagoenean: "Orduan, errebeldea erotu egiten da nigan, eta neure burua jotzen hasten naiz. Galderak dituzten arloak gustatzen zaizkit, eta bizitza politikoaren anbiguotasunak, ziurtasunak baino".[2]
Biografia
Wertenbaker New Yorken jaio zen, gurasoak Charles Wertenbaker kazetari eta Lael Wertenbaker idazlea izan ziren.[14][15] Haurtzaroaren zati handi bat Euskal Herriari eskaini zion Ziburu herri arrantzalean.[14] "Mesfidantzaren" jabe gisa deskribatu dute; berak esan du hori, neurri batean, Ziburun hazi izanaren ondorio izan daitekeela: "Umetan esaten zizuten gauza bat zen inoiz ezer ez esatea, politikoki zerbait edo dena delakoa egin zuen norbaiti traizio egiten egon zintezkeelako. Beraz, pribatutasun emozionalaren ideia irakatsi zidaten."[16]
Wertenbaker Shared Experience antzerki-taldean idazle egoiliarra izan zen 1983an, eta Royal Court antzokian 1984tik 1985era.[17] Ingalaterrako English Stage Company elkarteko Kontseilu Exekutiboan egon zen 1992tik 1997ra, eta PENeko Batzorde Exekutiboan 1998tik 2001era. Antzerki-irakaslea izan zen Georgetowneko Unibertsitatean, Washington D.C., 2005-2006 aldirako. Londreseko Freud museoan aritu zen 2011n. New Perspective Theatre Companyko zuzendari artistikoa ere izan zen. Gaur egun, East Angliako Unibertsitateko Dramaturgia Katedra da Wertenbaker. Gainera, Arte Dramatikoaren Errege Akademiako eta Literaturaren Errege Elkarteko kontseiluko aholkulari artistikoa da.
Bere lanaren gai nagusiak norbanakoen ahaleginak dira, bereziki emakumeenak: misioak betetzea, aldaketa bilatzea, mugak haustea eta genero rolak eraikitzea edo desafiatzea. Teknika zentral bat iraganeko bizitza erreal edo imajinarioak ikusaraztea da, batzuetan urrun daudenak, bai beren lekuan, bai denboran. Bada bere lanean errepikatzen den beste gai bat: desplazamendua. Bere lanetan, pertsonaiak, askotan, etxeko familiartekotasunetik aldentzen dira, eta kultura berrietan bizitzera behartuta aurkitzen dira, batzuetan muga nazionalek definituta, beste batzuetan kultura eta klase banaketek definituta. Gai nagusi horretatik hainbat gai sortzen dira, hala nola isolamendua, txirotasuna eta identitate bat sortzeko arazoa, ingurune kultural berri baten barruan. Beren lanean, norbanakoak paperak bere gain hartzen dituela dirudi maiz, identitatea norberak betetzen duen papera balitz bezala. Wertenbakerren lanak erakusten du, halaber, komunikazioa gertatzen dela maiz esperientzia modu desegokian adierazten duen hizkuntzaren bidez.
1997an Liburutegi Britainiarrak Wertenbakerren artxibategia eskuratu zuen, eskuizkribuz, korrespondentziaz eta bere idatziekin lotutako artikuluz osatua. Wertenbakerrek etxe bat du Londresko iparraldean, eta bertan bizi da bere senarrarekin, John Man idazlearekin.
Miñan liburuko itzulpena eta antzezlana
Wertenbakerrek ingelesera itzuli du Arzallus eta BalderenMiñan liburua (Little brother: An Odyssey to Europe izenburuarekin). Lipusek eta Wertenbakerrek elkar ezagutzen dute zenbait urte hauetan, eta antzerki idazle ingelesak Lipusi erran zionean Londresen antzezlana muntatzeko asmoa zuela, euskal antzerkigileari halako bat egin zitzaion lehenik ez euskaraz muntatzea. Azkenean, Wertenbakerrek antzokirik ez zuen erdietsi Londresen. Parada irekirik zeukan, beraz, Artedramak.[13]
Miñan antzezteko beste baldintza bat ere aurkitu zuela aitortu zuen Lipusek. Taula gainean harekin ari diren hiru aktoreak: Sambou Diaby, Eihara Irazusta eta Mikel Kaye. Hirurak ezaguturik, Wertenbakerrengana itzuli zen Lipus elkarlanean muntatzeko.[13]
Ohoreak eta sariak
1985 Etorkizun handieneko antzezlan eta antzezleen saria, The Glory of Mary Traverseren antzezlanarengatik.
1988 Evening Standard saria etorkizun handieneko antzerkigilearentzat, Our Country's Good
1988 Laurence Olivier/BBC saria antzezlanentzat, Our Country's Good
1989 Eileen Anderson Central Televison-en Antzerki Sari Nagusia The Love of the Nightingale lanagatik
1989 Whiting Saria Drama lanagatik
1990 Antzerki Kritikarien Zirkuluaren Saria Antzezlan Atzerritar Berri Onenarentzat (New York), Our Country's Good lanagatik
1991 Kritikarien Zirkuluaren Antzerki Saria West End-eko antzezlan onenarentzat (Londres), Three Birds Alighting on a Field lanagatik
1992 Susan Smith Blackburn Saria Three Birds Alighting on a Field lanagatik
1992ko Idazleen Gremioaren Saria (West End -eko antzezlan onena) Three Birds Alighting on a Field lanagatik
2016 Idazleen Gremioaren Saria (Antzelan Berri Onena) "Jefferson's Garden" lanarentzat
Wertenbaker Royal Society of Literature-ko kide izendatu zuten 2006an.[18]
Obrak
Antzezlanak
Wertenbakerrek antzezlanak idatzi ditu Gortearentzat, ESKrentzat eta beste antzerki konpainia batzuentzat:
This Is No Place for Tallulah Bankhead (1978)
The Third (1980)
Second Sentence (1980)
Case to Answer (1980)
Breaking Through (1980)
New Anatomies (1981)
Inside Out (1982)
Home Leave (1982)
Abel’s Sister (1984)
The Grace of Mary Traverse (1985)
Our Country's Good (1988)
The Love of the Nightingale (1989)
Three Birds Alighting on a Field (1991)
The Break of Day (1995)
After Darwin (1998)
Dianeira (radio, 1999)
The Ash Girl ("Cinderella"ren egokitzapena, 2000)
Credible Witness (2001)
Galileo's Daughter (2004)
Scenes of Seduction (radio, 2005)
Divine Intervention (2006)
Arden City (for the National Theatre Connections program, 2008)
The Line (2009)
Our Ajax (Southwark Playhouse, ekoizleak ziren Karl Sydow eta Supporting Wall, 2013)
The Ant and the Cicada (2014)
Jefferson's Garden (2015)
Winter Hill' (Octagon Theatre Bolton, 2017)
Who Are You? (2021)
Pity the Monster (Jermyn Street Theatre as part of 15 Heroines) (2020)
Her translations and adaptations include several plays by Marivaux (Shared Experience, Radio 3), Sophocles’ Theban Plays (RSC), Euripides’ Hecuba (ACT, San Francisco), Eduardo de Filippo, Gabriela Preissová’s Jenůfa (Arcola), and Racine (Phèdre, Britannicus).
