Inurri

Inurri
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaAnimalia
FilumaArthropoda
KlaseaInsecta
OrdenaHymenoptera
SuperfamiliaFormicoidea
Familia Formicidae
Latreille, 1809
Azpifamiliak

Inurria[1] Formicidae familiako intsektu eusozialak dira, eta, liztor eta erleekin batera, Hymenoptera ordenakoak dira. Inurriak Vespoideatik abiatuta eboluzionatu zuten Kretazeoaren erdialdera, duela ehun eta hamar eta ehun eta hogeita hamar milioi urte artean, landare loredunak munduan zehar hedatu ondoren dibertsifikatu ziren. Guztira, 13.800 espezie baino gehiago sailkatu dira, eta kalkulatzen da 22.000 inguru direla. Erraz identifikatzen dira beren antena genikulatuengatik (ukondo itxurakoak) eta gerri mehea eratzen duen korapilo formako egitura bereizgarriarengatik. Horiek aztertzen dituen entomologiaren adarrari mirmekologia deritzo.

Inurriek tamainaz aldatzen diren koloniak eratzen dituzte: haitzulo txiki naturaletan bizi diren harrapari gutxi batzuetatik lurralde handiak har ditzaketen eta milioika ale bizi daitezkeen kolonia oso antolatuetara. Kolonia handienek eme antzuen eta hegalik gabeen kasta batzuk dituzte, gehienak langileak (ergateak), soldaduak (dinergateak) eta beste talde espezializatu batzuk. Ia inurri kolonia guztiek ernaltzeko gai diren ar batzuk eta erreginak izeneko eme emankor bat edo gehiago osatzen dute. Koloniak superorganismo gisa deskribatzen dira, kolonia mantentzeko elkarlanean inurriek erakunde bateratu gisa funtzionatzen dutela baitirudi[2][3].

Planetaren alde lurtar ia guztiak kolonizatu dituzte; inurri indigenarik ez duten leku bakarrak Antartika eta uharte urrun edo babesgabe batzuk dira. Inurriek aurrera egiten dute ekosistema horietako gehienetan, eta lurreko animalien biomasaren % 15-25 osa dezaketela kalkulatzen da[4].​ Lurrean mila bilioi (1015) eta hamar mila bilioi (1016) inurri bizi direla uste da. Hainbat ingurunetan arrakasta izatea badirudi haien antolaketari eta habitatak aldatzeko duten gaitasunari, baliabideen aprobetxamenduari eta defentsarako duten gaitasunari esker dela. Beste espezie batzuekin koeboluzio luzea izan dutenez, harreman mimetikoak, komentsalak, parasitoak eta mutualistak garatu dituzte[5].

Lan-banaketak, gizabanakoen arteko komunikazioak eta arazo konplexuak konpontzeko gaitasunak ezaugarritzen dituzte haien antolaketak[6]. Gizarteekiko paralelismo horiek inspirazio-iturri izan dira luzaroan, eta azterketa ugari egin dira horren inguruan[Oh 1].

Giza kultura askok elikagai, medikuntza eta erritu-objektutzat erabiltzen dituzte. Espezie batzuk asko baloratzen dira kontrol biologikoko agentetzat[7].​ Hala ere, baliabideak ustiatzeko duten gaitasunak inurriak gizakiekin gatazkan sartzea eragiten du, laboreak kaltetu eta eraikinak inbaditu ditzaketelako[8] .

Espezie batzuk, hala nola su-inurriak (Solenopsis generoa), espezie inbaditzailetzat hartzen dira, kasualitatez sartu diren eremu berrietan ezarri baitira[9].

Etimologia

Halaber, txindurria edo xinaurria (Lap. eta BNaf.). Familiaren izena, «Formicidae», latinezko «formica» hitzetik dator.

Taxonomia eta eboluzioa

Aculeata

Chrysidoidea

 
 

Vespidae

Rhopalosomatidae

 
 

Pompilidae

Tiphiidae

 

Scolioidea

 

Apoidea

Formicidae

Formicidae familiaren posizio filogenetikoaren Kladograma[10]

.

Formicidae familia hymenopteroen ordenakoa da, eta sinfito, liztor eta erleak ere hartzen ditu barnean. Himenoptero akulatuen barruko leinu batetik eboluzionatu zuten inurriek, eta 2013ko ikerketa batek iradokitzen du Apoidearen talde anaia direla[10].​ 1966an, E.O. Wilsonek eta bere lankideek Kretazeo garaian bizi izan zen inurri baten (Sphecomyrma) hondakin fosilak identifikatu zituzten. Espezimenak, anbarrean harrapatuta, duela 92 milioi urte baino gehiagotzat datatua, inurri zein liztor ezaugarriak zituen, baina inurri modernoetan aurkitzen ez direnak[11].​ Sphecomyrma, ziurrenik, azaleko genero biltzailea zen; Haidomyrmex eta Haidomyrmodes, berriz, Sphecomyrminae azpifamilian lotutako generoak, zuhaitz-harrapari aktibotzat jotzen dira[12].

Nylanderia pygmaea anbarrean.

Duela 100 milioi urte inguru, landare loredunak hedatu ondoren, dibertsifikatu egin ziren, eta posizio ekologiko nagusia hartu zuten duela 60 milioi urte inguru[13][14][15][16]. Leptanillinae eta Martialinae taldeak oinarri hartuta, ikerlan batzuek iradokitzen dute inurri primitiboetatik dibertsifikatu zirela, eta inurri horiek, ziurrenik, lurpean bizi ziren harrapariak izango zirela[17][18].

Kretazeo garaian, inurri primitibo gutxi batzuek banaketa zabala zuten Laurasia superkontinentean (Ipar hemisferioa). Beste intsektu batzuekin alderatuta, urriak ziren; intsektuen populazioaren % 1 osatzen zuten, gutxi gorabehera. Inurriak nagusi bihurtu ziren Paleogenoaren hasierako erradiazio adaptatiboaren ondoren. Oligozenoan eta Miozenoan, aztarnategi fosil nagusietan aurkitutako intsektu guztien % 20-40 ziren. Eozenoan bizi izan ziren espezieetatik, hamarretik genero batek bizirik dirau gaur egun, gutxi gorabehera. Gaur egun bizirik dirauten generoak Baltikoko anbar-fosiletan (Oligozeno goiztiarra) aurkitutako generoen % 56 dira, eta generoen % 92 anbar-fosil dominikarretan. (itxuraz, miozeno goiztiarra)[13][19].​

Termitak, nahiz eta «inurri zuriak» ere esaten zaien, benetan ez dira inurriak, isopteroen ordenakoak baitira; beraz, labezomorroekin eta marisorginekin lotura estuagoa dute inurriekin baino. Inurriak eta termitak biak ala biak eusozialak izatea Eboluzio konbergente prozesu batek eragin zuen[20].​ Inurri belusatuak inurri handiak dirudite, baina, benetan, hegorik gabeko liztor emeak dira[21][22].

Banaketa eta aniztasuna

Eskualdea Espezie
kopurua [23]
Neotropikoa 2162
Neartikoa 580
Europa 180
Afrika 2500
Asia 2080
Melanesia 275
Australia 985
Polinesia 42

Kontinente guztietan bizi dira, Antartikan eta zenbait uharte handitan izan ezik, hala nola Groenlandia, Islandia eta Polinesiako zenbait tokitan[24].​ Hawaiiko uharteetan ere ez dago bertako inurri espezierik[25].​ Mota askotako nitxo ekologikoak hartzen dituzte, eta elikadura-baliabide ugari ustiatzeko gai dira, zuzeneko edo zeharkako belarjale, harrapari eta sarraskijale gisa jardunez. Espezie gehienak orojale jeneralistak dira, baina batzuk modu espezializatuan elikatzen dira.

Lurrean mila bilioi (1015) eta hamar mila bilioi (1016) inurri bizi direla kalkulatzen da[26][27]. Haien eremu ekologikoa biomasaren bidez neur daiteke: Zenbait ingurunetan egindako zenbatespenen arabera, lehorreko animalien biomasa osoaren % 15-20 da, eta ia % 25era iristen da eremu tropikalean[4].​ Kalkulu horien arabera, munduan dauden inurri guztien biomasa gizaki guztien biomasa osoaren antzekoa izango litzateke[28].

Haien tamaina-tartea 0,75 eta 52 mm bitartekoa da[29][30]. Desagertutako Titanomyrma giganteum ezagutzen dugun inurri erraldoi handiena da, Dorylus generokoak baino handiagoa; gaur egun dauden inurri erraldoi handienak dira, 5 cm ingurukoak eta Ekialdeko eta Erdialdeko Afrikan bizi direnak[31][32];​​ erregistro fosilak adierazten du arrek 3 cm inguru zituztela, baina erreginek 6 cm inguru eta 15 cm arteko tamaina[33].

Kolorea ere aldatu egiten da; gehienak gorriak edo beltzak dira; berdea ez da hain ohikoa, eta espezie tropikal batzuek tonu metalikoa dute. Gaur egun, 14.000 espezie inguru deskribatu dira, baina uste da 22.000 baino gehiago izan daitezkeela, eta, aniztasun handiena, eremu tropikalean dago[34][35][36][37].​​​​ Azterketa taxonomikoek sailkapena eta Sistematika garatzen jarraitzen dute, eta inurri-espezieen lineako datu-baseek («AntBase» eta «Hymenoptera Name Server» barne) espezie ezagunen eta oraintsu deskribatutakoen arrastoari jarraitzen laguntzen dute[38]. Espezimenak bildu eta inurriak ekosistema desberdinetan ikertzeko erraztasun erlatiboa dela eta, biodibertsitatearen ikerketetan, oso baliagarriak izan dira espezie adierazle gisa[39][40].​

Ezaugarri fisikoak

Inurriak ikusmen ona du: 7 begi ditu, guztiak trapezio formakoak. Toraxean, sei hanka motz eta estu ditu, eta abdomenean, ile txikiak, hanketara eta toraxeraino hedatzen direnak. Arnasten duten gasa exoeskeletoan sartzen da, espirakulo deitutako balbula batzuen bidez.

Ezin dute kolore gorria bereizi, hortik haien jarrera. Ezaugarri hori, inurriak aztertzeko erabiltzen da, izan ere, argi gorriaz, pertsonak tartean egongo ez balira gisa jokatzen dute.

Beste intsektu batzuek ez bezalako ezaugarri morfologikoak dituzte, hala nola ukondo-antenak, metapleurako guruinak eta nodo formako pezioloan duten bigarren abdomen-segmentuaren hertsapen handia. Burua, mesosoma (toraxa gehi abdomeneko lehen segmentua, horrekin bat egina) eta metasoma edo gasterra (abdomena ken pezioloaren abdomeneko segmentuak) dira hiru gorputz-segmentu argi eta garbi bereiziak. Pezioloak gerri estua osatzen du mesosomaren eta gasterraren artean. Pezioloa nodo batek edo bik osa dezakete (bigarrena soilik edo bigarren eta hirugarren segmentu abdominala)[41].

bulldog inurri baten argazkia, non bere indar handiko barailak eta begi konposatuak nahiko handiak ikusten eta ikusmen bikaina ematen dioten.
Camponotus punctulatusaren buruaren aurreko ikuspegia[42]

.

Gainerako intsektuek bezala, inurriek exoeskeletoa dute, gorputzaren inguruan karkasa babeslea eta muskuluak ainguratzeko gunea den kanpoaldeko estaldura, gizakien eta beste ornodun batzuen endoeskeletoarekin kontrastean. Intsektuek ez dute birikarik; oxigenoak eta karbono dioxidoa eta beste gas batzuek exoeskeletoa zeharkatzen dute espirakulu izeneko balbula ñimiño batzuen bidez. Intsektuek ez dute odol-hodi itxirik ere (zirkulazio-sistema irekia); aldiz, hodi zulatu, luze eta mehe bat dute (aorta dortsal deritzona), gorputzaren goialdetik hedatzen dena, bihotzaren funtzioak egiten dituena eta hemolinfa bururantz ponpatzen duena, horrela barneko fluidoen zirkulazioa gobernatuz. Nerbio-sistema gorputzean zehar hedatzen den nerbio-kordoi bentral batek osatzen du, apendizeen muturretara iristen diren hainbat gongoil eta adarrekin.

Garapena eta ugalketa

Onychomyrmex helduak eta larbak.
Haragiaren inurri multzoa (Iridomyrmex purpureus) habiatik ateratzen.

Inurri baten bizitza arrautza batetik hasten da; ernalduta badago, eme bat (diploidea) jaioko da, bestela, ar bat (haploidea). Erreprodukzio mota horri, hymenopteroen bereizgarri, haplodiploidia deritzo.

Inurriak intsektu holometaboloak dira, hau da, metamorfosi osoaz garatzen dira, intsektu garatuenen ezaugarria, non larba-estadioetatik eta Pupa estadio batetik igarotzen diren imago bihurtu aurretik. Larba ia geldirik dago, eta langileek elikatzen eta zaintzen dute. Larbei elikagaia ematen zaie trofalaxi bidez; prozesu horren bidez, inurri batek bere paparoan biltegiratutako janari likidoa berrahoratzen du. Helduek ere horrela partekatzen dituzte «urdail soziala» esan diezaiokegun horren barruan biltegiratutako elikagaiak. Larbek elikagai solidoak ere jaso ditzakete, hala nola, arrautza trofikoak (ernaldu gabeak), harrapakin zatiak, langile biltzaileek ekarritako haziak edo, espezie batzuen kasuan, harrapatutako harrapakin batera zuzenean eraman daitezke.

Larbek mudak pasatzen dituzte, eta Pupa estadiora iristen dira. Pupak gorputz-adarrak libre ditu, ez daude gorputzari lotuta tximeleta-krisalidetan bezala[43]. Espezie batzuetan, erreginen eta langileen (biak dira emeak) eta langile-kasten arteko desberdintasuna larbek jasotzen duten elikadurak eragiten du. Garapen-inguruneak eragiten dituen eragin genetikoak eta polifenismoa konplexuak dira, eta kasten zehaztapena ikertzen ari dira oraindik[44]. Hegodun arrak pupatik ateratzen dira, eme ugalkorrekin batera, horiek ere hegaldunak, nahiz eta espezie batzuek, inurri gerrariek adibidez, hegorik gabeko erreginak dituzten. Larbek eta pupek tenperatura konstante samarrean egon behar dute garapen egokia ziurtatzeko, eta, horregatik, koloniaren barruan, kumeak hazteko ganbera batetik bestera eramaten dira maiz[45].

Elikadura

Landare-zorri deritzen zomorrotxo batzuen isurkiak jaten dituzte. Zorriek landareei zulotxoa egiten diete, eta haien izerdiaz elikatzen dira. Horren ondoren, landare-zorriek inurriek bilatzen duten azukre ugari duen gorozkia botatzen dute. Inurriek landare-zorrien atzeko antenak kitzikatzen dituzte, eta, horrela, likido gozoa ateratzen dute. Inurriek karbohidratoak eta proteinak behar dituzte, batez ere erreginak arrautzak errun ahal ditzan.

Bizimodua

Inurriak animalia sozialak dira.

Intsektu sozialak dira, kolonietan bizi dira, eta, taldean, erregina bat edo gehiago egon daitezke. Koloniak inurri langile ugarik osatzen dituzte. Erregina, normalean, zulo bukaeran egoten da, onik. Kolonia bateko erregina bere torax handiagatik bereiz daiteke, baita bi hego txikiengatik eta abdomen handiagatik ere.

Inurri taldean, bakoitzak egin behar jakinak ditu:

  • Alde batetik, erregina dago. Haren funtzio nagusia etengabe arrautzak errutea da (ugal daitekeen eme bakarra da), berea da inurri berriak ekoizteko ardura guztia.
  • Bestalde, langileak. eme horiek ezin dute arrautzarik errun. Hainbat lan egiten dituzte: inurritegia garbitu, larbak elikatu…
  • Azkenik, soldaduak. Inurritegia babesten dute, bai etsaiengandik, baita inguruko inurriengandik ere.

Bizilekua

Inurriak mundu guztian daude. Batez ere inurritegietan bizi dira, eta forma askotakoak dira bizileku horiek. Besteak beste, ezagunenak lurrean zulatutakoak dira, baina batzuk zuhaitzetan eginak dira, harrien azpian, lur gainean... Azken horiek dorre itxura dute, eta, batzuetan, metro eta erdi baino altuagoak dira.

Inurritegiak gelaz osaturik daude. Gela horiei, ganbera deritze, eta korridore antzeko batez loturik daude, korridoreak galeriak dira. Urtaroaren arabera, ganbera bakoitzean, hainbat eginkizun egiten dira.

Berezitasunak

Inurriek gorputzaren mugimenduz jatekoa non dagoen, alarma elkarri jotzen diote; elkarri jakinarazten diote. Narrastiek, anfibioek eta beste intsektu batzuek langileak jan ditzakete.

Espezieak

14.000 espezie inguru daude mundu osoan. Europan, ezagunenak inurri gorria eta inurri beltza dira. Hala ere, badira beste espezie batzuk: esaterako, basamortuko inurria, 60° C-ko tenperatura ere jasan dezakeena, izan ere, sei hanka eduki arren, biren gainean ibiltzen da ez erretzeko, baina, txingoan joan arren, azkar ibiltzen da, gorputza 100 aldiz mugitzen baitu segundo batean. Gutxi egoten da agerian, eta, ez galtzeko, zeruko argi polarizatuzko lerroei jarraitzen die.

Atta sexdens inurria Amazoniako nekazarien etsai amorratua da uztak txikitzen dituelako. Bere burua nekazarien trikimailuetatik babesteko mekanismo harrigarriak ditu, eta basoetako landareak ditu gustuko.

Ugalketa

Erregina da arrautzak errun ditzakeen bakarra, eta arrautza horiek larbak eta pupalak izaten dira nagusiak izan aurretik. Larbak direnean, ez dira ezertarako gauza, ez baitute besorik, ez hankarik mugitzeko.

Kulturan

Txinaurria lotzen da goizetik lanari
egun guzietako duen guduari
karga ezin altxatuz nigarrez da ari
txoriak itzalpetik trufa eta irri
txinaurriak derauko zerbait erran nahi.

Txinaurria - herri kanta[46]

Erreferentziak

  1. «Inurri». Euskaltzaindiaren Hiztegia(Noiz kontsultatua: 2021-06-26.)
  2. (Ingelesez) Oster, G. F.; Wilson, E. O.. (1978). Caste and ecology in the social insects. Princeton: Princeton University Press, 21-22 or. ISBN 0691023611..
  3. (Ingelesez) Flannery, Tim. (2011). A Natural History of the Planet. Grove/Atlantic, Inc., 79 or. ISBN 9780802195609..
  4. a b (Ingelesez) Schultz, T. R.. (2000). «In search of ant ancestors» Proceedings of the National Academy of Sciences 9726: 14028-14029.  doi:10.1073/pnas.011513798. PMID 11106367..
  5. Hölldobler y Wilson (1990), p. 471
  6. (Ingelesez) Dicke, E.; Byde, A.; Cliff, D.; Layzell, P.. (2004). «An ant-inspired technique for storage area network design» in Ispeert, A. J. Proceedings of Biologically Inspired Approaches to Advanced Information Technology: First International Workshop, BioADIT 2004 LNCS 3141. 364-379 or..
  7. Hölldobler y Wilson (1990), pp. 619-629
  8. Las hormigas invaden los hogares y las zonas rurales de Junín y la Región. 2 de enero de 2021.
  9. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman PN7411 izeneko erreferentziarako
  10. a b (Ingelesez) Johnson, Brian R.; Borowiec, Marek L.; Chiu, Joanna C.; Lee, Ernest K.; Atallah, Joel; Ward, Philip S.. (2013). «Phylogenomics resolves evolutionary relationships among ants, bees, and wasps» Current Biology 2320: 2058-2062.  doi:10.1016/j.cub.2013.08.050. PMID 24094856..
  11. (Ingelesez) Wilson, E. O.; Carpenter, F. M.; Brown, W. L.. (1967). «The first Mesozoic ants» Science 157: 1038-1040.  doi:10.1126/science.157.3792.1038. PMID 17770424..
  12. (Ingelesez) Perrichot, V.; Nel, A.; Néraudeau, D.; Lacau, S.; Guyot, T.. (2008). «New fossil ants in French Cretaceous amber (Hymenoptera: Formicidae)» Naturwissenschaften 952: 91-97.  doi:10.1007/s00114-007-0302-7. PMID 17828384. Bibcode2008NW.....95...91P..
  13. a b (Ingelesez) Grimaldi, D.; Agosti, D.. (2001). «A formicine in New Jersey Cretaceous amber (Hymenoptera: Formicidae) and early evolution of the ants» Proceedings of the National Academy of Sciences 9725: 13678-13683.  doi:10.1073/pnas.240452097. PMID 11078527..
  14. (Ingelesez) Moreau, C. S.; Bell, C. D.; Vila, R.; Archibald, S. B.; Pierce, N. E.. (2006). «Phylogeny of the ants: Diversification in the Age of Angiosperms» Science 3125770: 101-104.  doi:10.1126/science.1124891. PMID 16601190..
  15. (Ingelesez) Wilson, E. O.; Hölldobler, B.. (2005). «The rise of the ants: A phylogenetic and ecological explanation» Proceedings of the National Academy of Sciences 10221: 7411-7414.  doi:10.1073/pnas.0502264102. PMID 15899976..
  16. (Ingelesez) LaPolla, John S.; Dlussky, Gennady M.; Perrichot, Vincent. (2013). «Ants and the Fossil Record» Annual Review of Entomology 58: 609-630.  doi:10.1146/annurev-ento-120710-100600. PMID 23317048..
  17. Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman martialis izeneko erreferentziarako
  18. (Ingelesez) Barden, P.; Grimaldi, D.. (2012). «Rediscovery of the bizarre Cretaceous ant Haidomyrmex Dlussky (Hymenoptera: Formicidae), with two new species» American Museum Novitates 20123755: 1-16.  doi:10.1206/3755.2. ISSN 0003-0082..
  19. Hölldobler y Wilson (1990), pp. 23-24
  20. (Ingelesez) Thorne, Barbara L.. (1997). «Evolution of eusociality in termites» Annual Review of Ecology and Systematics 28: 27-53.  doi:10.1146/annurev.ecolsys.28.1.27..
  21. (Ingelesez) Order Isoptera - Termites. Iowa State University Entomology 21 de enero de 2006.
  22. (Ingelesez) Family Mutillidae - Velvet ants. Iowa State University Entomology 7 de junio de 2007.
  23. Hölldobler eta Wilson (1990), or. 4
  24. (Ingelesez) Jones, Alice S.. Fantastic ants - Did you know?. .
  25. (Ingelesez) Thomas, Philip. (2007). Pest Ants in Hawaii. Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR).
  26. Brusca, R. C.; Brusca, G. J.. (2005). «XXVI» Invertebrados. Madrid y otros: McGraw-Hill-Interamericana, 1005 or. ISBN 0-87893-097-3..
  27. Moffett, Mark W.. (1 de agosto de 2006). Hormigas, insectos civilizados. National Geographic en español.
  28. (Ingelesez) Holldobler, B.; Wilson, E. O.. (2009). The superorganism: the beauty, elegance, and strangeness of insect societies. Nueva York: W. W. Norton, 5 or. ISBN 0393067041..
  29. Hölldobler y Wilson (1990), p. 589
  30. (Ingelesez) Shattuck, S. O.. (1999). Australian ants: their biology and identification. Collingwood, Victoria: CSIRO, 149 or. ISBN 0-643-06659-4..
  31. (Ingelesez) Milius, Susan. (4 de mayo de 2011). Giant ants once roamed Wyoming. Science News.
  32. (Ingelesez) Black, Richard. (3 de mayo de 2011). «Giant ants spread in warm climes» BBC News (British Broadcasting Corporation).
  33. (Ingelesez) Schaal, S.. (2006). Encyclopedia of Life Sciences.  doi:10.1038/npg.els.0004143. Messel ISBN 0470016175..
  34. (Ingelesez) Hymenoptera Online: Family Formicidae. Ohio State University.
  35. (Ingelesez) Taking a Cue From Ants on Evolution of Humans. The New York Times 15 de julio de 2008.
  36. (Ingelesez) Bolton, Barry. (2021). Formicidae. .
  37. Agosti, D.; Johnson, N. F.. (2003). «La nueva taxonomía de hormigas» in Fernández, F. Introducción a las hormigas de la región neotropical. Bogotá: Instituto Humboldt, 45-48 or..
  38. (Ingelesez) Agosti, D., ed. Antbase. American Museum of Natural History.
  39. Agosti, D., ed. Ants: Standard methods for measuring and monitoring biodiversity. Smithsonian Institution Press.
  40. (Ingelesez) Johnson, N. F.. (2007). Hymenoptera Name Server. Ohio State University.
  41. Borror, Triplehorn y Johnson (1989), p. 737
  42. Species: Camponotus (Tanaemyrmex) punctulatus. California Academy of Science.
  43. (Ingelesez) Gillott, =Cedric. (1995). Entomology. Springer ISBN 0306449676..
  44. (Ingelesez) Anderson, 3=C. R.; Linksvayer; Smith. (2008). «The causes and consequences of genetic caste determination in ants (Hymenoptera: Formicidae)» Myrmecological News 11: 119-132..
  45. Hölldobler y Wilson (1990), pp. 351, 372
  46. «Txinaurria - Mikel Laboa» www.ehu.eus (Noiz kontsultatua: 2024-01-16).

Oharrak

  1. Gizarteen eta intsektu sozialen kolonien arteko paralelismo horiek, inurriak eta erleak kasu, ezin dira inola ere ulertu soziologiaren ikuspuntutik, gizartea osatzen duten berezko ezaugarriak pentsaezinak bailirateke inurri talde batean.

Bibliografia

Gainerako bibliografia

Kanpo loturak

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: inurri .
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Inurri Aldatu lotura Wikidatan

Read other articles:

Lucius VerusBust of Lucius VerusKaisar ke 16 dari Kekaisaran RomaBerkuasa8 Maret 161 – 169PendahuluAntoninus Pius, ayah adopsiPenerusMarcus Aurelius, kakak adopsiCo-emperorMarcus AureliusInformasi pribadiKelahiran(130-12-15)15 Desember 130Kematian169 (berumur 39 tahun)RomePemakamanHadrian's MausoleumNama lengkapLucius Ceionius Commodus (saat lahir)Lucius Aelius Aurelius Commodus (sejak adopsi)Caesar L. Aurelius Verus Augustus (sebagai Kaisar)AyahLucius Aelius (kandung)Antoninus Pi...

 

Heroine Tarumono! Kiraware Heroine to Naisho no O-ShigotoVisual kunciヒロインたるもの!~嫌われヒロインと内緒のお仕事~(Hiroin Tarumono! Kiraware Hiroin to Naisho no Oshigoto) Seri animeSutradaraNoriko HashimotoSkenarioYoshimi NaritaMusikMoe HyūgaStudioLay-ducePelisensiCrunchyrollSaluranasliTokyo MX, BS Fuji, MBS, AT-XTayang 7 April 2022 – 23 Juni 2022Episode12 (Daftar episode)  Portal anime dan manga Heroine Tarumono! Kiraware Heroine to Naisho no O-Shigo...

 

English singer, songwriter and record producer (born 1994) SG LewisBornSamuel George Lewis (1994-07-09) 9 July 1994 (age 29)Reading, England, United KingdomCitizenshipBritishOccupationsSinger-songwriterrecord producerinstrumentalistYears active2014–presentMusical careerGenresDeep housesynth-popfunkelectronicalternative R&B[1]InstrumentsVocalselectric guitarkeyboardsbass guitarLabelsUMGPMRVirgin EMIRepublic Musical artistWebsitewww.sglewismusic.com Samuel George Lewis (...

Ular-pohon emas Chrysopelea ornata Status konservasiRisiko rendahIUCN172609 TaksonomiKerajaanAnimaliaFilumChordataKelasReptiliaOrdoSquamataFamiliColubridaeGenusChrysopeleaSpesiesChrysopelea ornata Shaw, 1802 lbs Ular-pohon emas adalah spesies ular pohon yang memiliki kemampuan berpindah dari pohon ke pohon. Ular ini tersebar di India bagian timur hingga Asia Tenggara.[1][2] Deskripsi fisik Panjang tubuh ular-pohon emas mencapai 1.3 meter. Tubuhnya ramping dan silindris dengan ...

 

UbuntuUbuntu 22.10 Kinetic KuduPerusahaan / pengembangCanonical Ltd., Komunitas UbuntuKeluargaLinuxStatus terkiniAktifModel sumberSumber terbuka (dengan pengecualian)[1]Rilis perdana20 Oktober 2004; 19 tahun lalu (2004-10-20)Rilis stabil terkiniUbuntu 22.10 (Kinetic Kudu) / 22 Oktober 2022; 16 bulan lalu (2022-10-22)[2]Repositoricode.launchpad.net/ubuntu Target pemasaranKomputer pribadi, server, telepon pintar, komputer tablet (Ubuntu Touch), televisi pintar (Ub...

 

Association football club in Scotland Football clubKilbirnie LadesideFull nameKilbirnie Ladeside Football ClubNickname(s)The BlastiesFounded1901GroundValefield Park, KilbirnieCapacity1,000ManagerColin SpenceLeagueWest of Scotland League First Division2022–23West of Scotland League First Division, 6th of 16 Kilbirnie Ladeside Football Club are a Scottish football club, from Kilbirnie, North Ayrshire. Based at Valefield Park, they currently play in the West of Scotland Football League. Their ...

Fairytale adalah sebuah lagu yang ditulis dan dikomposisikan oleh pemain biola/penyanyi Belarus-Norwegia Alexander Rybak, dan singel pertama dari album debut Rybak Fairytales. Lagu tersebut menjadi pemenang Kontes Lagu Eurovision 2009 di Moskwa, Rusia.[1][2] Referensi ^ Norway: Alexander Rybak to Eurovision. ESCToday. 21 February 2009. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2022-11-29. Diakses tanggal 15 May 2016.  ^ Fisher, Luke (21 February 2009). Norway: Alexander Rybak wi...

 

Plimoth Patuxet HighwayPlimoth Plantation HighwayPlimoth Patuxet Highway highlighted in purpleRoute informationLength2.04 mi[1] (3.28 km)Existed1951–presentMajor junctionsWest end Route 3 in PlymouthEast end Route 3A in Plymouth LocationCountryUnited StatesStateMassachusettsCountiesPlymouth Highway system Massachusetts State Highway System Interstate US State The Plimoth Patuxet Highway, formerly the Plimoth Plantation Highway, is a two-lane divid...

 

TroubleAlbum studio karya EXIDDirilis03 April 2019 (2019-04-03)GenreJ-poptrip hopDurasi39:43LabelTokuma Japan CommunicationsProduserLEShinsadong TigerSingo KubotaSatoru KuriharaTaku TakahashiTak MiyazawaTsugutoshi AtoharaJustin MoretzKotaro EgamiBig BreadKronologi EXID Full Moon(2017) Trouble(2019) WE(2019) Singel dalam album Trouble Up&DownDirilis: 22 Agustus 2018 TroubleDirilis: 23 Januari 2019 Trouble adalah album studio debut Jepang (kedua secara keseluruhan) oleh girl grup K...

La Coppa Mercosur 1998 fu la prima edizione del torneo sudamericano di calcio e ebbe come campione il Palmeiras, club brasiliano della città di San Paolo. L'edizione 1998 contò sei squadre argentine, sette brasiliane, tre cilene, due Paraguaiane e due Uruguaiane. Indice 1 Formula 2 Trasmissione 3 Prima fase 3.1 Gruppo A 3.2 Gruppo B 3.3 Gruppo C 3.4 Gruppo D 3.5 Gruppo E 4 Seconda fase 4.1 Quarti di finale 4.2 Semifinali 4.2.1 Andata 4.2.2 = Ritorno 4.3 Finale 4.3.1 Andata 4.3.2 Ritorno 5 C...

 

Tuan Kanselir Tinggi Britania RayaLord High Chancellor of Great BritainLambang Kerajaan yang dipakai oleh Pemerintahan Yang MuliaPetahanaAlex Chalksejak 21 April 2023GelarThe Right HonourableDitunjuk olehYang Mulia Rajaatas nasihat dari Perdana MenteriPejabat perdanaThe Lord CowperDibentukMei 1707dari Kerajaan Britania Raya1066dari Kerajaan Inggris Tuan Kanselir (Inggris: Lord Chancellor) atau secara formal Lord High Chancellor of Great Britain (harfiah: Tuan Kanselir Tinggi Britania...

 

Questa voce o sezione sugli argomenti professionisti cinematografici e registi statunitensi non cita le fonti necessarie o quelle presenti sono insufficienti. Puoi migliorare questa voce aggiungendo citazioni da fonti attendibili secondo le linee guida sull'uso delle fonti. Segui i suggerimenti dei progetti di riferimento 1, 2. Questa voce sugli argomenti direttori della fotografia statunitensi e registi statunitensi è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenz...

Mahkamah Agung KanadaSupreme Court of CanadaCour suprême du CanadaDidirikan8 April 1875; 149 tahun lalu (8 April 1875)YurisdiksiKanadaLokasiOttawa, OntarioKoordinat45°25'19.00N 75°42'20.00WCara penunjukkanPenunjukan yudisial di KanadaDisahkan olehConstitution Act, 1867 dan Supreme Court Act, 1875Masa jabatanWajib pensiun pada usia 75 tahunJumlah hakim9Situs webwww.scc-csc.caKetua Mahkamah Agung KanadaSaat iniRichard WagnerMulai menjabat18 December 2017Akhir jabatan ketua2 April 2032 M...

 

  「俄亥俄」重定向至此。关于其他用法,请见「俄亥俄 (消歧义)」。 俄亥俄州 美國联邦州State of Ohio 州旗州徽綽號:七葉果之州地图中高亮部分为俄亥俄州坐标:38°27'N-41°58'N, 80°32'W-84°49'W国家 美國加入聯邦1803年3月1日,在1953年8月7日追溯頒定(第17个加入联邦)首府哥倫布(及最大城市)政府 • 州长(英语:List of Governors of {{{Name}}}]]) •&...

 

 烏克蘭總理Прем'єр-міністр України烏克蘭國徽現任杰尼斯·什米加尔自2020年3月4日任命者烏克蘭總統任期總統任命首任維托爾德·福金设立1991年11月后继职位無网站www.kmu.gov.ua/control/en/(英文) 乌克兰 乌克兰政府与政治系列条目 宪法 政府 总统 弗拉基米尔·泽连斯基 總統辦公室 国家安全与国防事务委员会 总统代表(英语:Representatives of the President of Ukraine) 总...

Hokkai KitayellKitayellHokkai KitayellLocation within HokkaidoShow map of HokkaidoHokkai KitayellHokkai Kitayell (Japan)Show map of JapanFull nameHokkaido Prefectural Sports CenterLocationSapporo, HokkaidōCoordinates43°02′40.30″N 141°22′37″E / 43.0445278°N 141.37694°E / 43.0445278; 141.37694Parking180OwnerHokkaidō PrefectureCapacity8,000SurfaceBetulaceaeScoreboardDaktronics centerhung scoreboard[1]ConstructionBroke groundOctober 1996OpenedSeptembe...

 

Disambiguazione – Se stai cercando altri governi presieduti da Silvio Berlusconi, vedi Governo Berlusconi. Governo Berlusconi IVFoto ufficiale scattata dopo la cerimonia di giuramento al Palazzo del Quirinale Stato Italia Presidente del ConsiglioSilvio Berlusconi(PdL) CoalizionePdL, LN, MpA, Ind. (fino al 10/07/2010)PdL, LN, MpA, FLI, Ind. (fino al 14/12/2010)PdL, LN, PT, CN, Ind. (fino al 06/09/2011)PdL, LN, PT, CN, GS, LD, PRI, Ind. LegislaturaXVI legislatura Giuramento8 maggio 2008...

 

Town in Connecticut, United StatesHarwinton, ConnecticutTownTown of HarwintonHarwinton Town Hall Seal Litchfield County and Connecticut Northwest Hills Planning Region and ConnecticutShow HarwintonShow ConnecticutShow the United StatesCoordinates: 41°45′16″N 73°03′25″W / 41.75444°N 73.05694°W / 41.75444; -73.05694Country United StatesU.S. state ConnecticutCountyLitchfieldRegionNorthwest HillsIncorporated1737Government • Type...

Former Dutch colony 20°12′S 57°30′E / 20.2°S 57.5°E / -20.2; 57.5 Dutch MauritiusNederlands Mauritius (Dutch)1638–1710 Flag Coat of arms Anthem: Het Wilhelmus(The William)StatusDutch colonyCapitalPort de Warwick (Mahébourg)Common languagesDutchOpperhoofd • 1638–1639 Cornelius Gooyer• 1639–1645 Adriaen van der Stel• 1673–1677 Hubert Hugo• 1703–1710 Abraham Momber van de Velde Historical eraImperialism• ...

 

Argentine politician and businessperson Jorge MacriJorge Macri in 2023Chief of Government of Buenos AiresIncumbentAssumed office 10 December 2023DeputyClara MuzzioPreceded byHoracio Rodríguez LarretaMinister of Government of Buenos AiresIn office2 December 2021 – 10 December 2023MayorHoracio Rodríguez LarretaPreceded byBruno Screnci SilvaMayor of Vicente LópezIn office12 December 2011 – 1 December 2021Preceded byEnrique García ToméSucceeded bySoledad MartínezPr...