Ganges
Datu orokorrak
Garaiera	9 m
Mota	ibai eta sacred river (en)
Luzera	2.525 km
Eponimoa	Ganga (en)
Geografia
Koordenatuak	22°05′00″N 90°50′00″E / 22.0833°N 90.8333°E / 22.0833; 90.8333
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Varuna River (en) Tamsa River (en) Ramganga (en) Gomti River (en) Karnali ibaia Gandak (en) Koshi ibaia Mahananda River (en) Iamuna ibaia Son River (en) Bhagirathi River (en) Gandaki ibaia Padma Alaknanda River (en) Karmanasa River (en) Sarayu (en) Yarlung Tsangpo River (en) Burhi Gandak River (en) Punpun River (en) Rāmgangā River (en)
Arroaren azalera	1.060.000 km²
Arro hidrografikoa	Ganges Basin (en)
Ur-emaria	12.000 m³/s
Iturburua	Gangotri Glacier (en) (7.756 m)
Bokalea ()	Bengalako golkoa

Ganges^[1] (hindiz, maratheraz, bengaleraz, nepaleraz: गंगा edo Gaṅgā) Indiako azpikontinenteko ibai nagusietako bat da.

Indiako azpikontinenteko nazioarteko ibaia da, eta Indian eta Bangladeshen barrena doa. 2525 km-ko ur-ibilgua Uttarakhand Indiako estatuko mendebaldeko Himalaietan sortzen da, eta hegoalderantz eta ekialderantz doa, Ipar Indiako Indus-Gangesetako lautadan zehar. Mendebaldeko Bengalan sartu ondoren, bi banatzailetan banatzen da: Hooghly edo Adi Ganga, Mendebaldeko Bengalako zenbait barruti zeharkatzen dituena eta Sagar uhartetik gertuko Bengalako badian ura husten duena eta, Padma, Bangladeshen barrena doana. Horrek Meghnarekin bat egiten du, eta, azkenean, badia berean amaitu. Bokalean, Brahmaputra ere iristen da, eta Ganges ibaiaren delta osatzen du. Munduko delta handiena da, Sundarbans izenaz ("Baso ederrak") ezagutzen dena; Mangladi-baso trinkoa du, eta Bengalako tigrearen habitat nagusietako bat da. Sundarbans parke nazionala dago bertan, eta Unescok, 1997an, Gizateriaren ondare izendatu zuen. Bere arroa munduko populatuenetako bat da, eta, hinduismoan, ibai sakratua da: Ganga jainkosa.

Ganges ibaiak eta haren ibaiadarrek 907.000 km²-ko arro emankorra drainatzen dute, eta biztanle-kontzentrazio handia du. Munduko dentsitate handienetako bat du (2005ean, munduko hamabi pertsonatik bat eskualdean bizi zen). Batez besteko sakonera 16 m-koa da, eta, gehienekoa, 30 m-koa. Hinduismoaren zazpi ibai sakratuetatik garrantzitsuena da^[2]; hango uretan milioika fededun bainatzen baitira purifikatzeko^[3]. Indiar asko joaten dira ibaira hiltzera, uste baitute Ganges ibaian hiltzea eta, batez ere, Varanasin, ezker aldean, Haragitze-zikloa amaitu eta moksha-ra (budisten Nirvanaren baliokidea) iristeko aukera ematen duela. Maa Ganga ("Ama Ganges") edo Ganga Deví ("Gaṅgā jainkosa")^[4] izenez ezagutzen da. Tradizioaren arabera, Gangesko urek zerua gurutzatzen zuten, eta Indiako basamortuek, berriz, egarriz hiltzen ziren.

Bhagiratha erregeak otoitz egin zien jainkoei, zeruak, bere urekin, lur egarrituak urezta zitzan; jainkoek jaramon egin, eta urak bidali zituzten lurrera, nahiz eta hain gogor erori, ezen gizateria guztien bizitza mozteko mehatxatu baitzuten. Orduan, miraria gertatu zen: Shivak, gizateriaz urrikalduta, eragin zuen urek bere buruaren gainera eror eta mila urtez bere ile luzetaen zehar irrist egin zezaten, ibai sakratua, lasaia eta neurrikoa, Himalaian jaio baino lehen, gizakientzat arriskurik gabe.

Oso garrantzitsua da, halaber, gaur egun ibaitik hurbil bizi diren 400 milioi indiarrentzat, beren eguneroko beharretarako haren mende baitaude^[5][6].​​ Historikoki ere, zeregin garrantzitsua izan du antzinako hiriburu probintzial edo inperial askoren ardatz eta euskarri gisa, hala nola Kannauj, Kamilya, Kara, Prayagraj, Kashgar, Patna, Hajipur, Munger, Bhagalpur, Baranagar, Murshidabad, Baharampur, Nabadwip, Saptagram eta Kalkuta. Hala ere, munduko ibairik kutsatuenetako bat ere bada^[7], eta ozeanoetako kutsadura-iturri garrantzitsua, mundu osoan, hondakin plastikoen isurketa dela eta^[8]. Helmholtz Zentroak 2018an argitaratutako ingurumen-ikerkuntzarako egindako azterketa batek dioenez, itsas kutsadurari ekarpen handiena egiten dioten 10 ibaietako lehena da, urtero 545 milioi kilo hondakin plastiko baitarama^[9].​ Ibaian, Varanasi inguruan, giza hondakinetatik datozen bakterio koliforme fekalen mailak Indiako gobernuaren muga ofiziala baino milioi erdi aldiz handiagoak dira^[7]. Ganges Ekintza Plana, ibaia garbitzeko ingurumen-ekimena, porrot handia izan da orain arte^[10], ustelkeriaren, gobernuaren borondate faltaren, burokraziaren, esperientzia tekniko faltaren, ingurumen-plangintza eskasaren eta agintari erlijiosoen laguntza faltaren ondorioz. Ibaiko kutsadura handia mehatxua da gizakientzat eta faunarentzat: 140 bat arrain-espezie, 90 anfibio-espezie eta bi izurde-espezie (Gangeseko izurdea^[11], desagertzeko arriskuan eta Irrawaddy izurdea) daude tartean. Interesgarria da ere Glyphis gangeticus izeneko marrazo-espeziearengatik, galtzeko arrisku kritikotzat jotzen dena.

Hain ibai inportantea da Indian, non Jawaharlal Nehruk Discovery of India bere liburuan idatzi zuen:

Gangesek Himalaian du iturri, behin sei ibai bilduta: Alaknanda, Dhauliganga, Mandakini (bitan), Pindar eta Bhagirathi, jadanik Ganges bihurtua Uttarakhand estatuan. Korronte nagusia Bhagirathi da, Gangotri glaziarra, 7.756 metroan jaioa.

• Bost itsasadarrak
• 
  Vishnuprayag (Dhauliganga Alaknandari lotzen zaion lekua)
• 
  Nandprayag (Nandakiniri lotzen zaion lekua)
• 
  Karnaprayag, Pindar-eri lotzen zaion lekua
• 
  Rudraprayag (Mandakiniri lotzen zaion lekua)
• 
  Devprayag, Bhagirathi Alaknandari lotzen zaionean Ganges bera osatzeko

Himalaia 200 km zeharkatu ondoren, Haridwar herri sakratura doa.Hean hasten da Ganges ubidea, Yamuna bere ibaiadar nagusiarekin lotzen zaiona. Gero, Kanpur eta Allahabad zeharkatzen ditu. Allahabaden, Jamuna ibaiarekin bilgunea dago (Sangam) hinduismoaren leku sakratua.

Gero, ibaiadar asko batzen zaizkio (Kosi, Son, Gandak eta Ghaghra) Mirzapur, Varanasi, Patna eta Bhagalpur herriak zeharkatzean. Hortik, hegoalderako bidea hartzen du Bangladeshera; bertan Brahmaputra ibaiadarrekin lotzen da, eta azkenean 350 km zabaleko deltan bukatzen, Bengalako golkoan.

Ganga izena Himalaietako Bhagirathi eta Alaknanda ibaien elkargunearen eta India eta Bangladeshen arteko muga (Farakka urtegitik gertu) eta ibaiaren lehen adarkatzearen arteko ibaia izendatzeko erabiltzen da^[12]. Askotan esaten da Ganges ibaiaren luzera 2.500 km baino gehixeago dela.​​​​ Kasu horietan, oro har, ibaiaren iturria Bhagirathi ibaiaren iturria dela onartzen da (Gomukh-eko Gangotri glaziarra), eta haren ahoa Meghna ibaiaren bokalea dela, Bengalako golkoan.​​​​ Batzuetan, Ganges ibaiaren iturria Haridwarren dagoela onartzen da, eta Himalaiako buru-korronteak Indus-Gangesetako lautadara iristen direla.

Hileko batez besteko emaria Farakka-ko estazio hidrologikoan erregistratu izan da, 19 m-ko altitudean eta 833.000 km²-ko arroan, 1949-1973 aldian, hilean, batez beste, 60.000 m³/s-ko emariarekin eta gutxieneko 1.041 m³/s-koarekin.

Ganges ibaiaren hileko batez besteko emaria Farakkako estazio hidrologikoan (1949-1973 aldian kalkulatutako datuak, 24 urte) (m³/s)

Indiako azpikontinentea indiar plaka tektonikoan dago, plaka indoaustraliarraren^[13] barruan dagoen plaka txikiago batean.​ Prozesu geologiko definitzaileak, izan ere, duela hirurogeita hamabost milioi urte hasi ziren, eta, Gondwanako hegoaldeko superkontinentearen zati gisa, ipar-ekialderako jitoa hasi zen —berrogeita hamar milioi urtez—, oraindik Indiako Ozeanoa^[13] eratu gabe zegoen garaian.​ Azpikontinentearen eta plaka euroasiatikoaren arteko talkak eta horren azpiko subdukzioak Himalaia sortu zuten, munduko mendikaterik altuena^[13]. Itsas ohantze zaharrean, azaleratzen ari zen Himalaiaren hegoaldean, plakaren mugimenduak hobi tektoniko zabal bat sortu zuen, pixkanaka Indus eta bere ibaiadarrek eta Ganges eta bere ibaiadarrek^[14] ekarritako sedimentuez betetzen joan zena, orain Indus-Gangesetako lautada^[15] osatzen duen teilatu- edo ertz-arroa^[16].

Ganges ibaiaren arroko ziklo hidrologikoa hego-mendebaldeko montzoiak zuzentzen du. Prezipitazio guztien % 84 inguru, montzoian izaten dira, ekainetik irailera. Ondorioz, korronte-fluxua oso urtarokoa da. Denboraldi lehorraren batez bestekoa, montzoiaren deskarga-tasari dagokionez, 1:6 ingurukoa da, Hardinge zubian neurtutakoaren arabera. Urtaro-aldaketa handi horrek arazo asko dakartza eskualdeko lur- eta ur-baliabideen garapenean^[17]​ Fluxuaren urtarokotasuna hain da handia, ezen lehorteak nahiz uholdeak eragin baititzake. Bangladeshek, bereziki, maiz izaten ditu lehorteak urtaro lehorrean, eta erregulargi izaten ditu muturreko uholdeak montzoian^[18]

Harappan berantiarraren aroan, K.a. 1900-1300 inguruan, Harappaneko finkalekua ekialderantz hedatu zen, Indus ibaiaren arrotik Ganges-Yamuna ibaiaren doaberaino, nahiz eta inork ez zuen Ganges ibaia gurutzatu ekialdeko erriberan kokatzeko. Kristo aurreko bigarren milurtekoaren hasieran, Harappan zibilizazioaren desintegrazioak markatu zuen Indiako zibilizazioaren erdigunea Indo arrotik Ganges arrora igarotzea^[19].​ Loturak egon daitezke Ganges ibaiaren arroko Harappan berantiarraren kokalekuaren eta «H hilerria» izenaz ezagutzen den kultura arkeologikoaren, herri indo-ariarren eta garai vedikoaren artean.

Ganges ibaia Indiako luzeena da^[20].​ Rig-vedako garai vediko goiztiarrean, Indus eta Sarasvati ibaiak izan ziren ibai sakratu nagusiak, ez Ganges. Baina azken hiru Vedek askoz garrantzi handiagoa eman zioten Gangesi.​ Indus-Gangesetako lautada ondoz ondoko estatu boteretsuen gune bihurtu zen, Maurya Inperiotik Mogol Inperioraino^[21]

Ibai sakratua da hinduentzat, haren luzeraren zati guztietan. Ur-ibilbidean zehar, hinduek bertan bainatzen dira, eta omenaldia egiten diete arbaso eta jainkoei, ura esku-ahurretan hartuz, altxatuz eta ibaira erortzen utziz; lore eta arrosa petaloak eskaintzen dituzte, eta olioz betetako eta metxaz (diya) argiztatutako buztinezko plater axalak jartzen dituzte ur azalean. Gangesetik etxera itzultzean, ibai-ur kantitate txikiak daramatzate, erritualetan erabiltzeko (Ganga jal, hitzez hitz, Gangeseko ura)^[22]

Ganges Rig Vedan agertzen da, lehendabiziko hindu izkribuak. Adibidez, Rig-Veda 10.75ean eta RV 6.45.31n.

Hinduismoan jainkosatzat dute ibaia eta haren uretan bainu bat hartzeak bekatuen barkamena eta salbazio esan nahi du. Horrexegatik batzuetan hildakoen hautsak ibaira botatzen dituzte.

Haren ertzetan, zenbait jaialdi erlijioso egiten dira, hala nola, Kumbh Mela edo Chhat Puja.

Urtero, maiatzaren amaieran edo ekainaren hasieran, hinduek «karunasiri»a ospatzen dute, lurretik zerurako Gangesen igoera. Ospakizunaren egunean, Ganga Dashahara, egutegi hinduko Jyestha hilabeteko ilgoraren dashamiak (hamargarren eguna), ibaiaren ertzetara eramaten ditu bainulariak. Egun horretan, Ganges ibaian sartzeak, bainulariari hamar bekatu barkatzen dizkiola edo hamar bekatu-urtez libratzen duela esaten da. Ibaira joan ezin dutenek, ordea, emaitza bera lor dezake inguruko edozein ur-putzutan bainatzean, Gangesen ezaugarri guztiak bere egiten baititu tradizio hinduko benetako sinestunarentzat^[23].

Ganga zerutik lurrera jaitsi zenez, lurretik zerura igotzeko bidea ere bada. Hinduaren tradizioko «Triloka-patha-gamini» ―sanskritoz: triloka ("hiru mundu"), patha ("bidea"), gamini ("bidaiatzen duena"― jariatzen da Svarga (zerua), Prithvi (lurra) eta Patala-n (azpimundua); beraz, «tirtha» bat edo izaki bizidun guztiak gurutzatzen diren puntua da. Horregatik da hinduismoan «Avatarana»ren historia kontatzen dela hildakoarentzat egindako «Shraddha»ren errituetan, eta Gangeseko ura heriotzaren ondorengo erritual vedikoetan erabiltzen da. Gangesari eskainitako himno guztien artean, ez dago besteak baino ezagunagorik dena, eta adierazten dute gurtzatzaileek beren azken hatsa haren urez inguratuta eman nahi dutela. Gangashtakamak asmo hori sutsuki adierazten du^[24]:

Ohitura erlijiosoek eta bere bazterretan bizi den jende mordoak zeharo kutsatu dute Gangesen ura, adibidez Schistosoma mansoni edo faecal coliforms bakteriak ugari dira.

Gainera 2007ko Nazio Batuetako Klimaren Txostenak esan du 2030erako desagertuak izango direla Himalaiako glaziare handiak eta Ganges montzoiaren menpean egongo da.