Είναι επίσης ο πιο αραιοκατοικημένος δήμος ενώ ταυτίζεται γεωγραφικά με την πρώην Επαρχία Αλμωπίας, η οποία είχε σχεδόν την ίδια έκταση, ενώ αντίστοιχα αποτελεί τον μοναδικό δήμο του νομού, που συνορεύει με τη Βόρεια Μακεδονία.
Ετυμολογία
Το όνομα της Αλμωπίας οφείλεται στους Άλμωπες, γίγαντες που, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, έλαβαν μέρος στην Γιγαντομαχία. Συγκεκριμένα, μια ομάδα Γιγάντων με αρχηγό τον Άλμωπα, κατέφυγε στην περιοχή της σημερινής Αλμωπίας, αφού κατακρημνίσθηκαν από τον Όλυμπο. Το όνομα σημαίνει «γίγαντας στην όψη» (Άλμωψ + ωψ, άλμωψ=άλμα/γιγαντιαίος, ωψ=όψις).[5]
Ιστορικό
Προϊστορικά χρόνια
Έχουν εντοπιστεί οικισμοί μεταξύ Δωροθέας και Σωσάνδρας της Ύστερης Νεολιθικής Περιόδου με κεραμικά ευρήματα τα οποίο χρονολογούνται στο 4000 π.Χ., σπηλαιοκαταφύγια στο Λουτράκι με ευρήματα κεραμικά θραύσματα της Νεολιθικής Περιόδου και της Περιόδου του Χαλκού, ευρήματα στο Άλωρο, το Μοναστηράκι και τη Νέα Ζωή της Περιόδου του Χαλκού που χρονολογούνται μεταξύ 3000 και 1100 π.Χ., οικισμός της Εποχής του Σιδήρου στη Νέα Ζωή, ο οποίος χρονολογείται μεταξύ 1100 - 700 π.Χ. και νεκροταφεία στη Μαργαρίτα, την Άψαλο, την Όρμα, την Περίκλεια και τη Χρυσή.[6][7]
Τοπογραφικός χάρτης του Δήμου Αλμωπίας.
Πολεμικά Γεγονότα
Οι κάτοικοι της περιοχής της Αριδαίας συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν ο Άγγελος Γάτσος από τους Σαρακηνούς, συναγωνιστής του Θόδωρου Κολοκοτρώνη στη μάχη των Δερβενακίων, επίσης αναδείχτηκαν και πολλοί μακεδονομάχοι όπως οι Χρήστος Τσώτσος, Μ.Μπλαδένης, Ιωάννου, Νίκου, κλπ καθώς και ο στρατιωτικός Κωνσταντίνος Μπίνος[8].
Στην περιοχή, την εποχή του 'Α Παγκοσμίου Πολέμου δημιουργήθηκε το 1916 σιδηρόδρομος, ο οποίος ξεκινούσε από την Σκύδρα και κατέληγε στην Αριδαία. Το γνωστό decauville, ή όπως το ονόμασαν οι κάτοικοι <<Το τρενάκι της Καρατζόβας>>.[9]
Πολιτιστική Κληρονομιά
Στον Εξαπλάτανο διασωζόταν μέχρι το 2015 ερειπωμένο το σπίτι στο οποίο εγκαταστάθηκε η προσφυγική οικογένεια του Μενέλαου Λουντέμη προερχόμενη από την Αγία Κυριακή, της περιοχής Γιάλοβας, στα παράλια του Μαρμαρά, όπου γεννήθηκε και ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης. Το σπίτι αυτό, ως μόνο στοιχείο που συνέδεε τον Εξαπλάτανο με τον λογοτέχνη, κατεδαφίστηκε το 2015 με πρωτοβουλία του τότε δημάρχου Δ. Μπίνου και την ανοχή του μορφωτικού συλλόγου "ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ".[10][11]
Δραστηριότητες
Η Αριδαία ήταν η έδρα της πρώην επαρχίας Αλμωπίας και πλέον του Δήμου Αλμωπίας, στην Αριδαία επικεντρώνεται η εμπορική δραστηριότητα της επαρχίας, ενώ παρουσιάζεται και ως κέντρο καλλιτεχνικής δραστηριότητας με το Ξενιτίδειο Πνευματικό Κέντρο. Σημείο αναφοράς στο διάβα πολλών δεκαετιών είναι το Παζάρι της Αριδαίας κάθε Πέμπτη, το Δασικό Αλσύλιο Δασάκι, επί δεκαετιών τόπος αναψυχής των κατοίκων της, το ανοιχτό θέατρο στο Δασάκι, διάφορα είδη γηπέδων, πολλές παιδικές χαρές, μονοπάτια πεζοπορίας , διάφορους πολιτιστικούς και αθλητικούς συλλόγους όπως ο ποδοσφαιρικός σύλλογος Αλμωπός Αριδαίας που έχει αναδείξει διεθνείς ποδοσφαιριστές. [12]
Αξιοθέατα
Σε απόσταση 7 χλμ από την Αριδαία βρίσκεται το βυζαντινό κάστρο της Χρυσής που χρονολογείται τον 10ο-12ο αιώνα μ.Χ.[13].
Βόρεια της Αριδαίας βρίσκεται η Ιερά Μονή Οσίου Ιλαρίωνος, επισκόπου Μογλενών. Η μονή αυτή έχει ως κτήτορα και ιδρυτή της Άγιο Ιλαρίωνα, ο οποίος υπήρξε Ιεράρχης της Εκκλησίας της Ελλάδας του 12ου αιώνα, που έζησε και έδρασε στην περιοχή της σημερινής Αλμωπίας.[14]
Σε απόσταση 40 χλ. από την Αριδαία (κοντά στα σύνορα με τα Σκόπια) βρίσκεται η Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ, όπου πιθανολογείται ότι ιδρύθηκε το 1181. Η μονή καταστράφηκε το 1790 και επανιδρύθηκε το 1858. Οι επισκέπτες έχουν την αίσθηση ότι έχει σταματήσει ο χρόνος μέσα στο μοναστήρι.[15]
Καταρράκτης Λουτρών Πόζαρ
Σε απόσταση 10 χλμ. από την Αριδαία βρίσκονται τα ιαματικά Λουτρά Πόζαρ. Δίπλα στο τουριστικό χωριό Λουτράκι έδρα των Λουτρών Πόζαρ, βρίσκεται το επίσης τουριστικό χωριό Όρμα από το οποίο ξεκινά δρόμος για το χιονοδρομικό κέντρο Καϊμακτσαλάν, το οποίο γεωγραφικά ανήκει στον Δήμο Αλμωπίας.[16][17]
Στην νότια είσοδο της πόλης, δίπλα από το δημαρχείο στεγάζεται από το 2002, στο κτήριο του Παλιού Σιδηροδρομικού Σταθμού της πόλης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας με την επιγραφή ΑΡΔΕΑ (η παλιά ονομασία της πόλης) το οποίο έχει διαφορά εκθέματα από ανασκαφές και φυτά της περιοχής, επίσης διάφορα ορυκτά και πετρώματα των γύρω περιοχών, καθώς και μία αίθουσα παραδοσιακών στολών του τόπο και βιβλιοθήκη.[18]
Η γέφυρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έξω από το χωριό Άλωρο
Η κορυφή Πίνοβο (Πλάτσα), μέσω του χωριού Βορεινό
Το Δάσος των Προμάχων
Το Μαύρο Δάσος του Βόρα
Η Καλή Πεδιάδα (Ντόμπρο-Πόλε), από το Άνω Λουτράκι
Δημοτικές ενότητες και οικισμοί
Ο Δήμος Αλμωπίας αποτελείται από 2 δημοτικές ενότητες, συνολικού πληθυσμού 24.969 (απογραφή 2021)[20], οι οποίες αντιστοιχούν στους 2 συγχωνευθέντες δήμους. Κάθε δημοτική ενότητα διαιρείται σε δημοτικές/τοπικές κοινότητες, οι οποίες αντιστοιχούν στα δημοτικά διαμερίσματα των καταργηθέντων ΟΤΑ. Οι σημερινές κοινότητες του Δήμου, ήταν αυτόνομες κοινότητες και δήμοι πριν την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστρια.
Αριδαίας
Ο πρώην δήμος και νυν δημοτική ενότητα Αριδαίας έχεi πληθυσμό 18.864 κατοίκους και έκταση 562,91 τ.χλμ. Καλύπτει το δυτικό τμήμα του λεκανοπεδίου της Αλμωπίας και περιλαμβάνει ιδιαίτερο ανάγλυφο, αφού παρατηρούνται μεγάλες υψομετρικές διαφορές που αγγίζουν τα 1.500 μέτρα. Πριν τη συνένωση περιλάμβανε 29 δημοτικά διαμερίσματα και έδρα του δήμου ήταν η Αριδαία, από την οποία έχει πάρει και το όνομά της.
Οι νυν δημοτικές κοινότητες και πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2021) ειναι οι εξής:
Η δημοτική ενότητα (πρώην δήμος) Εξαπλατάνου έχει έκταση 422,907 τ.χλμ. (ή 422,907 στρέμματα) και πληθυσμό 6.105 κατοίκους. Πριν τη συνένωση περιλάμβανε 6 δημοτικά διαμερίσματα και έδρα του δήμου ήταν ο Εξαπλάτανος, από τον οποίο έχει πάρει και το όνομά της. Καλύπτει το ανατολικό τμήμα του λεκανοπεδίου της Αλμωπίας και το οροπέδιο της Άνω Αλμωπίας.
Οι νυν δημοτικές κοινότητες και πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2021) ειναι οι εξής:
Ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε στην περιοχή όπως και στην υπόλοιπη Μακεδονία κατά τις Ιεραποστολές του Αγίου Παύλου. Με βάση την διαίρεση του Μ. Κωνσταντίνου η Αλμωπία υπαγόταν στο Πατριαρχείο Ρώμης και ακολουθούσε τα Ρωμαϊκά λειτουργικά τυπικά, όπως και στα υπόλειπα μέρη των Βαλκανίων που υπαγόντουσαν στην Αγία Έδρα έτσι και η εκκλησιαστική διοίκηση της Αλμωπίας μεταφέρθηκε στο Πατριαρχείο Κωνσταντίνουπόλεως κατά το 733 μ.χ. Δεν είναι γνωστό με σιγουριά πότε ιδρύθηκε η επισκοπή των Μογλενών/Μεγληνίας ή κάποιος πλήρης κατάλογος με τους προκαθείμενους της.
Ο πιο διάσημος επίσκοπος Μεγληνίας είναι ο Άγιος Ιλαρίων ο οποίος έκανε σημαντικό έργο για την καταπολέμηση των αιρέσεων στην περιοχή , καθότι η αλμωπία αποτέλεσε τόπο εξορίας αιρετικών. Μετα την ανακωμηδή του, το σκήνωμα του Αγίου μεταφέρθει στην Βουλγαρία και έπειτα στην Κωνσταντινούπολη , όπου από 'κει χάθηκε. Η επισκοπή των Μογλενών καθότι βρισκόταν υπό την κυριαρχία των βουλγάρων ήταν όπως και η υπόλοιπη βουλγαρική εκκλησία σε μία βραχύβια κοινωνία με την Ρώμη με στόχο την αναγνώριση της αυτοκέφαλης Βουλγαρικής εκκλησίας, ενώ μέχρι και σήμερα υπάρχει ως τιτουλάρια καθολική επισκοπή με το λατινικό όνομα "Moglæna" παρά την πλήρη απουσία του ρωμαιοκαθολικού δόγματος στην περιοχή. Με την κυριαρχία των οθωμανών στην περιοχή οι βίαοι εξισλαμισμοί των γηγενών ήταν συχνό φαινόμενο. Η επισκοπή μετακινήθηκε στα χωριά της Άνω Αλμωπίας και είχε ως έδρα την Νότια.
Έπειτα οι Τούρκοι άρχισαν να διαδήδουν τον Μωαμμεθανισμό και σ' εκείνα τα χωριά με αποτέλεσμα μέχρι και ο ίδιος ο Επίσκοπος Ιωάννης Τούσης ν' ασπαστεί τον Μωαμμεθανισμό για την προστασία του ποιμνίου του (γεγονός που εμφανίζεται στην τοπική λαογραφία και το επιβεβαιώνουν και οι ιστορικές πηγές). Έκτοτε η επισκοπή Μεγληνίας έπαψε να υφίσταται στην Αλμωπία και συγχωνεύθηκε με την Επισκοπή Κατρανίτζης (σημερινοί "Πύργοι Εορδαίας"). Για πολλά χρόνια η αλμωπία υπαγόταν στην Μητρόπολη Φλωρίνης έπειτα από τον Β' παγκόσμιο πόλεμο αποσπάστηκε από εκεί και σήμερα υπάγεται στην Μητρόπολη "Εδέσσης, Πέλλης & Αλμωπίας" η οποία καλύπτει όλην την έκταση του νομού Πέλλας.
.svg)