Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και στη βόρεια πλευρά του Δήμου Παύλου Μελά. Έχει πληθυσμό 13.905 κατοίκους και περιλαμβάνει τις εξής Πολεοδομικές Ενότητες: Εργατικές κατοικίες, Παλαιός οικισμός, Τραυματιούπολη, 4, 5, 6, Εφεδρούπολη, Φιλοθέη και Ευξεινούπολη.
Βρίσκεται στη βόρειοδυτική πλευρά του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και στη ανατολική πλευρά του Δήμου Παύλου Μελά. Έχει πληθυσμό 39.332 κατοίκους και περιλαμβάνει τις εξής Πολεοδομικές Ενότητες: Ελπίδος, 3, 4, 5, Μετέωρα κάτω από το άλσος, Παλαιός Οικισμός, 8, Παύλου Μελά, 11, Άνωθεν Ασύλου, Ανθόκηποι, Νικόπολη, 15 και 16.
Βρίσκεται στη δυτική πλευρά του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και στη νοτιοδυτική πλευρά του Δήμου Παύλου Μελά. Έχει πληθυσμό 46.008 κατοίκους και περιλαμβάνει τις εξής Πολεοδομικές Ενότητες: Τερψιθέα, Αμπελώνες, Νεόκτιστα, Άνωθεν Ασύλου, Ομόνοια, Ηλιούπολη, Πρόνοια και Νικόπολη.
Ιστορία
Η συστηματική και οργανωμένη ανθρώπινη εγκατάσταση στην περιοχή του δήμου εντοπίζεται κατά τα χρόνια του προσφυγικού εποικισμού, δηλαδή από το 1914 και μετά. Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια των ετών από το 1913 έως και το 1916 έχουμε το πρώτο προσφυγικό κύμα που περιλαμβάνει πληθυσμούς που εκδιώχθηκαν το 1913 από τη Βόρεια Θράκη (Ανατολική Ρωμυλία) το 1914 από τη Μικρά Ασία (Ερυθραία, Αδραμύττιο, Δεκελί, Πέργαμος, Φώκαια), αλλά και το 1916 από τον Πόντο. Σε έκθεση του Υπουργείου Οικονομικών αναφέρονται δύο οργανωμένοι προσφυγικοί οικισμοί της περιόδου αυτής, στο Λεμπέτ και την Τριανδρία. Σημειώνεται ότι το τοπωνύμιο Λεμπέτ χρησιμοποιείται πια για την περιοχή περί την οδό Λαγκαδά, βόρεια του στρατοπέδου Παύλου Μελά, που αργότερα θα μετονομαστεί σε Σταυρούπολη.
Το 1915 τα στρατεύματα της Entente Cordiale αποβιβάζονται στην Θεσσαλονίκη, η ευρύτερη περιοχή της οποίας θα αποτελέσει για τα 2 επόμενα χρόνια το «περιχαρακωμένο στρατόπεδο», και μετατρέπουν με την εγκατάστασή τους όλη τη δυτική περιοχή σε ένα απέραντο στρατόπεδο. Η ελληνική κυβέρνηση ορίζει την ελώδη και χέρσα γη του Ζέιτενλικ ως τόπο εγκατάστασης των συμμάχων. Με ενδιάμεσο όριο την οδό Λαγκαδά, δυτικά και περί την μονή Λαζαριστών εγκαταστάθηκαν οι Γάλλοι και ανατολικά οι Άγγλοι. Το στρατόπεδο του Παύλου Μελά επιτάχθηκε από την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να χρησιμοποιηθεί από τον ελληνικό στρατό. Από χάρτες, φωτογραφίες, καθώς και κινηματογραφικά ντοκουμέντα έχουμε μια καλή εικόνα για την οργάνωση του στρατοπέδου του Ζέϊτενλικ. Στις εκτάσεις των Λαζαριστών υπήρχαν εγκαταστημένα τα στρατιωτικά νοσοκομεία Νο 1 και 3, αποθήκες βενζίνης, ταχυδρομείο, αρτοποιείο, στάβλοι, καθώς και το γαλλικό σχολείο, που είχε ιδρυθεί με πρωτοβουλία του Γάλλου στρατηγού Σαρράιγ για τα παιδιά των προσφύγων του γειτονικού οικισμού του Λεμπέτ.
Η πυρκαγιά του 1917 και οι προσπάθειες καθολικού επανασχεδιασμού της πυρίκαυστης ζώνης θα επηρεάσουν όχι μόνο το κέντρο της πόλης αλλά και την άμεση περιφέρειά της. Για την περίθαλψη των πυροπαθών είχαν στηθεί καταυλισμοί από τις αγγλικές στρατιωτικές αρχές στο Καραϊσίν (Πολίχνη) και την Καλαμαριά, πριν όμως από το τέλος του 1917 οι πυροπαθείς της Καλαμαριάς μεταφέρθηκαν και αυτοί στον καταυλισμό του Καραϊσίν. Για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο έως και τα μετεμφυλιακά χρόνια οι προσφυγικοί οικισμοί συνεχίζουν να υφίστανται ως μικρά περιαστικά χωριά. Η αγροτική όμως έξοδος θα σημάνει την ταχύτατη επέκταση των οικισμών αυτών, καθώς μεγάλος αριθμός εσωτερικών μεταναστών θα εγκατασταθεί στην περιοχή αυτή της πόλης που αποτελούσε διέξοδο φτηνής κατοικίας και γειτνίαζε με τους χώρους παραγωγής.
Η σύγχρονη φυσιογνωμία του δήμου Παύλου Μελά είναι αποτέλεσμα μιας σταδιακής πολεοδομικής εξέλιξης, η οποία συνδέεται στενά με την οικιστική πορεία της βόρειας και δυτικής περιφέρειας του παλαιότερου αστικού πυρήνα της Θεσσαλονίκης. Από τα χρόνια του προσφυγικού εποικισμού - όπου εντοπίζεται και η πρώτη συστηματική εγκατάσταση στην περιοχή που εξετάζουμε - και σε διαφορετικές χρονικές φάσεις η έλευση νέων πληθυσμών στην πόλη διεύρυνε συνεχώς την περιφέρειά της, δημιουργώντας αστικούς θύλακες κατοίκησης, που ανάλογα με τις συνθήκες και την εποχή ανάπτυξής τους απέκτησαν και τα ιδιαίτερα πολεοδομικά και κοινωνικά τους χαρακτηριστικά. Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των προηγούμενων δεκαετιών περιορισμού της αστικής διάχυσης, η πορεία αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη ακόμη και σήμερα και χαρακτηρίζει την περιοχή του Δήμου, που περιλαμβάνει περιοχές με ιδιαίτερα πυκνό αστικό ιστό αλλά και περιοχές σε μεγαλύτερη απόσταση από το κέντρο της πόλης, νόμιμα ή αυθαίρετα ανεπτυγμένες, με λιγότερο αστικά χαρακτηριστικά. Η άμεση εγγύτητα του Δήμου με τους μεταφορικούς άξονες εισόδου - εξόδου στην πόλη, στο παρελθόν και σήμερα, έχει ως αποτέλεσμα τη μίξη - συχνά ασύμβατων- χρήσεων με την ύπαρξη βιοτεχνικών και βιομηχανικών μονάδων, αρκετές από τις οποίες έχουν σήμερα εγκαταλειφθεί ή υπολειτουργούν. Ο ευρύτερος περιαστικός χώρος του Δήμου - εκτός από τις μονάδες παραγωγής - περιλαμβάνει και άλλες δραστηριότητες μητροπολιτικής και περιφερειακής κλίμακας, όπως είναι τα δύο Νοσοκομεία, αλλά και χέρσες και αναδασωτέες εκτάσεις του περιαστικού ημιορεινού όγκου.
Αξιοθέατα - μνημειά
Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά τα σημαντικότερα ιστορικά σημεία ενδιαφέροντος του δήμου Παύλου Μελά:
"Τράπεζα Λεμπέτ" (Δ.Ε. Πολίχνης): Αποτελεί τούμπα της ύστερης εποχής του Χαλκού - πρώιμης εποχής του σιδήρου (2.500 - 950 π.χ.) και έχουν γίνει 17 σωστικές ανασκαφές σε οικόπεδα, στην κορυφή και στα πρανή της Τράπεζας. Ανατολικά της τράπεζας και μέχρι το πρώην στρατόπεδο Καρατάσου βρίσκεται νεκροταφείο, το οποίο έχει ανασκαφεί σχεδόν πλήρως (20 σωστικές ανασκαφές) και στο οποίο εντοπίστηκαν 278 τάφοι που χρονολογούνται από την αρχαϊκή ως την ελληνιστική περίοδο.
Νεολιθικός οικισμός στην περιοχή της σημερινής Ομόνοιας (Δ.Ε. Σταυρούπολης): Χρονολογείται μεταξύ 5.600 με 4.500 π.Χ. μεταξύ των εγκιβωτισμένων πλέον χειμάρρων Δενδροποτάμου και Πλατυρέμματος (οδός Μπουμπουλίνας). Στην περιοχή έχουν ανασκαφεί περίπου 20 ιδιωτικά οικόπεδα, χωρίς να είναι εφικτή η in situ ανάδειξη των ευρημάτων. Δίπλα στον οικισμό εντοπίστηκαν νεκροταφεία από την εποχή του Σιδήρου (950-800 π.Χ.) και τους Ύστερους Κλασικούς χρόνους (4ος αι. π.Χ.). Αντίθετα πολλά από τα επί μέρους ευρήματα της Τράπεζας Λεμπέτ, καθώς και του νεολιθικού οικισμού της Ομόνοιας παρουσιάζονται στις μόνιμες συλλογές του Αρχαιολογικού μουσείου της Θεσσαλονίκης.
Συγκρότημα 7 νερόμυλων και ενός ληνού (Στον ανατολικό κλάδο του Δενδροποτάμου (Ξηροπόταμος): Τα 4 από τα κτίσματα αυτά είναι Βυζαντινής εποχής (πριν το 1430) και τα υπόλοιπα χρονολογούνται μεταξύ 15ου και 19ου αιώνα. Το σύνολο αυτό έχει βαρύνουσα σημασία για τη Βιομηχανική Αρχαιολογία της Θεσσαλονίκης, καθώς λειτουργούσε από τη Βυζαντινή εποχή μέχρι σχετικά πρόσφατα, και προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο. Από την επιβίωση του Βυζαντινού συγκροτήματος και την επέκτασή του μετά το 1430, συμπεραίνεται ότι ο Δενδροπόταμος είχε άφθονο νερό και η περιοχή οργανωμένες καλλιέργειες με αγροικίες.
Συγκρότημα κτιρίων της Μονής Λαζαριστών και των αδελφών του Ελέους (Τερψιθέα Σταυρούπολης): Τα συγκεκριμένα κτιριακά συγκροτήματα κατασκευάστηκαν από τους μοναχούς του Τάγματος του Αγ. Βικεντίου του Παύλου και τις Αδελφές του Ελέους το 1883-5 και 1885-92 αντίστοιχα και φιλοξενούσαν κυρίως ορφανά και βουλγαρόπαιδα, ενωτικών ή φιλενωτικών οικογενειών, και λειτουργούσαν συμπληρωματικά, καθώς οι αδελφές του ελέους φρόντιζαν τα παιδιά έως το 15ο έτος της ηλικίας τους, τα οποία μετά πήγαιναν στους Λαζαριστές, όπου μαθήτευαν σε κάποια τέχνη ή σπούδαζαν προκειμένου να ενταχθούν στο ιερατείο.
Πρώην Στρατόπεδο Παύλου Μελά:Περί το 1895, ο Οθωμανικός στρατός, στο πλαίσιο ενός εκτεταμένου εκσυγχρονιστικού προγράμματος, αγοράζει ένα αρχικό τμήμα γης 250 περίπου στρεμμάτων. Η γη αγοράζεται από την Σαφιγιέ Χανούν, ιδιοκτήτρια και άλλων μεγάλων εκτάσεων στην δυτική πλευρά της πόλης. Στο στρατόπεδο θα εγκατασταθεί το 1912 ο ελληνικός στρατός. Από φωτογραφίες των αρχείων του γαλλικού στρατού φαίνεται ότι τον χώρο του στρατοπέδου πρέπει να χρησιμοποιούσε και η γαλλική συμμαχική στρατιά στη διάρκεια των ετών 1915 – 1917.Το 1940 θα καταλάβουν το στρατόπεδο τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Ο ελληνικός στρατός θα επανέλθει εδώ το 1945. Το 2003 το ΥΠ.ΠΟ. χαρακτήρισε ως μνημείο το οθωμανικό τέμενος, ως διατηρητέα κελύφη τα δύο επιμήκη κτήρια στρατωνισμού και το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής έκτασης του στρατοπέδου ως ιστορικό τόπο. Από τη δεκαετία του 1970 και μετά, το στρατόπεδο έπαυσε να αποτελεί βάση μάχιμων μονάδων, οι εγκαταστάσεις του υπολειτουργούσαν έως και το 2006, οπότε το στρατόπεδο εγκαταλείφθηκε οριστικά από τον στρατό. Σύμφωνα με το ισχύον ρυθμιστικό σχέδιο της Θεσσαλονίκης, το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά προορίζεται να λειτουργήσει ως υπερτοπικός πόλος πρασίνου - ελεύθερων χώρων - αθλητικών και πολιτιστικών εγκαταστάσεων με επαναχρησιμοποίηση των σημαντικότερων παλαιών στρατιωτικών κτιρίων.
Πρώην Στρατόπεδο Καρατάσιου: Έχει εμβαδόν 689 περίπου στρμ. Κατά την περίοδο 1915 - 1917 οι σύμμαχοι είχαν μετατρέψει όλη την διαθέσιμη περιφερειακή γη σε ένα απέραντο στρατόπεδο που τα βορειοδυτικά του όριά πρέπει να βρίσκονταν περί την περιοχή του στρατοπέδου Καρατάσιου.
Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης στη Σταυρούπολη μπροστά από το Δημαρχείο Παύλου Μελά επί της οδού Λαγκαδά.
Διοίκηση
Κατάλογος Προέδρων Κοινότητας και Δημάρχων
Η Ευκαρπία ήταν Κοινότητα από το 1934 ως το 2006, οπότε προήχθη σε Δήμο, ο οποίος καταργήθηκε το 2010.[2]
Κοινοτάρχες Ευκαρπίας διετέλεσαν μεταπολιτευτικά οι εξής:[3]
Κοινότητα Ευκαρπίας
1975-1978
Παναγιώτης Εκμετιτζόγλου
1979-1990
Δημήτριος Δεδέογλου
1991-1998
Πασχάλης Ιωαννίδης
1999-2006
Γεώργιος Νιγδέλης
Δήμος Ευκαρπίας
2007-2010
Χαράλαμπος Πανταζόγλου
Κατάλογος Δημάρχων Πολίχνης
Το 1964-1967 πρόεδρος της Κοινότητας Πολίχνης ήταν ο Δ. Μιχαηλίδης. Δήμαρχος Πολίχνης προδικτατορικά ήταν και ο Θεόκλητος Καριπίδης. Αιρετοί δήμαρχοι Πολίχνης διετέλεσαν μεταπολιτευτικά οι εξής:[4]
Δήμος Πολίχνης
1975-1982
Έλλη Παπαπαναγιώτου
1983-1986
Πέτρος Μυρίδης
1987-1990
Έλλη Παπαπαναγιώτου
1991-1994
Πέτρος Μυρίδης
1995-2002
Θεόδωρος Παπαδόπουλος
2003-2006
Μιχαήλ Ξανθόπουλος
2007-2010
Κωνσταντίνος Θεοδωρίδης
Κατάλογος Δημάρχων Σταυρούπολης
Αιρετοί δήμαρχοι Σταυρούπολης διετέλεσαν οι εξής:[5]
Δήμος Σταυρούπολης
1964-1967
Ευάγγελος Μωραϊτόπουλος
1967-1969
Βασίλειος Γ. Μαγειρέλης (με αναπληρωτή τον Δημήτριο Παναγ. Λυμπέρη)[6]
Ο Δήμος Παύλου Μελά παρουσιάζει ένα σημαντικό αριθμό πολιτιστικών υποδομών, με ισόρροπη χωρική κατανομή και στις 3 Δημοτικές Ενότητες. Παράλληλα, στο Δήμο πραγματοποιείται πλήθος πολιτισμικών δραστηριοτήτων. Ειδικότερα στον Δήμο Παύλου Μελά υπάρχουν οι εξής δομές:
Πολιτιστικά Κέντρα
Κέντρο Πολιτισμού Χρήστος Τσακίρης
Πολιτιστικό Κέντρο Μετεώρων
Πολιτιστικό Κέντρο 'Ελπίδος'
Πολιτιστικό Κέντρο Ευκαρπίας
Πολιτιστικό Κέντρο Ανθοκήπων
Δημοτικές Βιβλιοθήκες
Εντός του Κέντρου Πολιτισμού Χρήστος Τσακίρης (14.000 τίτλοι βιβλίων)
Πενθήμερη μουσική διοργάνωση με τίτλο 'IRIS Music Festival'
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι:
Στην περιοχή είναι έντονη η παρουσία πολιτιστικών συλλόγων (10 στην Σταυρούπολη, 10 στην Πολίχνη και 12 στην Ευκαρπία)
Σημαντική πολιτιστική δράση έχουν και πολλοί σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων σχολείων του Δήμου
Η Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Παύλου Μελά 'ΙΡΙΣ' λειτουργεί πλήθος σχολών και καλλιτεχνικών εργαστηρίων όπως χορού, εικαστικών, πολυμέσων και πληροφορικής κοκ
Στα 4 πολιτιστικά κέντρα του Δήμου λειτουργούν εκθεσιακοί χώροι συνολικής έκτασης 969 τ.μ.
Μονή Λαζαριστών
Στη Σταυρούπολη βρίσκεται το ιστορικό κτιρακό συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών που χτίστηκε το 1886. Το συγκρότημα αποκαταστάθηκε και επεκτάθηκε στα πλαίσια των έργων ανάδειξης της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 1997. Σήμερα, στο πολιτιστικό αυτό πολυδύναμο κέντρο στεγάζονται:
το ετήσιο Φεστιβάλ Μονής Λαζαριστών, με συναυλίες και δρώμενα κάθε καλοκαίρι.
Το έμβλημα των Λαζαριστών: λεπτομέρεια του κτιρίου της Μονής Λαζαριστών.
Εξωτερική άποψη της Μονής Λαζαριστών.
Το κτίριο της Αδελφότητας του Αγίου Βικεντίου, κοντά στο κύριο κτιριακό συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών.
Το πολιτιστικό συγκρότημα της Μονής Λαζαριστών.
Αθλητισμός
Σημαντικό είναι το πλήθος των αθλητικών υποδομών που καταγράφονται στον Δήμο Παύλου Μελά. Ενώ, ο Δήμος Παύλου Μελά διοργανώνει και πλήθος αθλητικών εκδηλώσεων. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στις αθλητικές υποδομές του Δήμου:
οι υποδομές στη Δημοτική Ενότητα Σταυρούπολης ανέρχονται σε 32,
οι υποδομές στη Δημοτική Ενότητα Πολίχνης σε 24 και
οι υποδομές στη Δημοτική Ενότητα Ευκαρπίας σε 22.
Στις προαναφερθείσες αθλητικές δομές περιλαμβάνονται:
39 γήπεδα ποδοσφαίρου, 5Χ5, αντισφαίρισης και μπάσκετ
4 μεγάλα αθλητικά κέντρα
2 κλειστά γυμναστήρια
1 γυμναστήριο βαρέων αθλημάτων
32 αίθουσες πολλαπλών χρήσεων σε σχολεία, αίθουσες σε ΚΑΠΗ και πολιτιστικά κέντρα του Δήμου
Στην περιοχή δραστηριοποιούνται 41 αθλητικοί σύλλογοι/σωματεία.
Λαζαρίδης, Σ. (1993), Λεμπέτ. Θεσσαλονίκη: Έκδοση της άλλης πλευράς
Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων
Κούρτη, Π. (2013), Ο προσφυγικός εποικισμός της Δυτικής Θεσσαλονίκης και η γέννηση της “άλλης πλευράς”, Επιστημονική επιτηρίδα Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Τόμος 8, Θεσσαλονίκη
«Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού−Κατοικιών 2011 που αφορούν στο Νόμιμο Πληθυσμό (δημότες) της Χώρας» - ΦΕΚ 697/20-03-2014
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 2014-2019 Δήμου Παύλου Μελά, Μέρος Πρώτο Στρατηγικός Σχεδιασμός