Η ψυχική ασθένεια είναι ένα μοτίβο σκέψης ή συμπεριφοράς, ή μια ανωμαλία η οποία προκαλεί πόνο ή και ανικανότητα, και η οποία δεν είναι αναπτυξιακά ή κοινωνικά καθορισμένη. Η ψυχική ασθένεια καθορίζεται γενικά από ένα συνδυασμό του πώς ένα άτομο αισθάνεται, ενεργεί, σκέπτεται ή αντιλαμβάνεται. Είναι δυνατόν να σχετίζεται με συγκεκριμένες περιοχές ή λειτουργίες του εγκεφάλου ή και του υπόλοιπου νευρικού συστήματος, συχνά σε ένα κοινωνικό πλαίσιο. Η αναγνώριση και η κατανόηση των ψυχικών διαταραχών έχει τροποποιηθεί με το πέρασμα των χρόνων και ανά τον κόσμο και υπάρχουν ακόμη ποικίλοι ορισμοί, αποτιμήσεις και ταξινομήσεις, αν και καθορισμένα καθοδηγητικά κριτήρια χρησιμοποιούνται ευρέως. Σε πολλές περιπτώσεις, παρουσιάζεται μια συνέχεια μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχικής ασθένειας, πράγμα που κάνει τη διάγνωση δύσκολη.[3] Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), πάνω από το ένα τρίτο των ανθρώπων στις περισσότερες χώρες αναφέρουν προβλήματα σε κάποιο σημείο της ζωής τους τα οποία ταιριάζουν στα κριτήρια διάγνωσης ενός ή περισσότερων από τις πιο συχνές ψυχικές διαταραχές.[4]
Τα αίτια των ψυχικών διαταραχών ποικίλλουν και σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι ξεκάθαρα, και κάποιες θεωρίες συγχωνεύουν ευρήματα από ένα ευρύ φάσμα πεδίων. Οι υπηρεσίες βασίζονται σε ψυχιατρικά νοσοκομεία ή στην κοινότητα, και η αποτίμηση γίνεται από ψυχιάτρους, κλινικούς ψυχολόγους και κλινικούς κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους, αλλά συχνά βασίζονται στην παρατήρηση και στις ερωτήσεις. Η κλινική θεραπεία παρέχεται από ποικίλους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η ψυχοθεραπεία και η ψυχιατρική θεραπευτική αγωγή είναι δύο κύριες επιλογές θεραπείας, όπως είναι η κοινωνική παρέμβαση, η ισότιμη υποστήριξη και η αυτοβοήθεια. Σε μια μειονότητα των περιπτώσεων μπορεί να υπάρξει ακούσιος περιορισμός ή ακούσια θεραπεία, όπου η νομοθεσία το επιτρέπει. Το στίγμα και η διάκριση μπορεί να προσθέσει στον πόνο και ανικανότητα σχετιζόμενη με τις ψυχικές διαταραχές (ή με το να έχει διαγνωσθεί κάποιος με μια ψυχική διαταραχή ή με το να κρίνεται για αυτό), πράγμα που οδηγεί σε διάφορες κοινωνικές κινητοποιήσεις που προσπαθούν να αυξήσουν την κατανόηση και να αντικρούσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η πρόληψη εμφανίζεται πλέον σε κάποιες στρατηγικές της ψυχικής υγείας.
Ψυχικές ασθένειες αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Αυτό μπορεί να συνδέεται με τα γονίδια και την εμπειρία. Το τι θεωρείται ως ψυχική ασθένεια έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Το τι θεωρείται ότι είναι μία ψυχική ασθένεια μπορεί να μην είναι ένα πράγμα σε μία διαφορετική κουλτούρα.
Τα άτομα με ψυχική ασθένεια έχουν μερικές φορές δυσκολίες επικοινωνίας μαζί με άλλους ανθρώπους, ή με το να ακολουθήσουν αυτό που ονομάζεται φυσιολογική ζωή. Θεραπεία και ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με ορισμένες ψυχικές ασθένειες να ζήσουν μία καλύτερη ζωή.
Ταξινόμηση
Ο ορισμός και η ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών είναι ζήτημα-κλειδί για τους ερευνητές όσο και για τους παροχείς υπηρεσιών, όπως και για όσους έχουν ήδη διαγνωσθεί. Τα περισσότερα διεθνή κλινικά αρχεία χρησιμοποιούν τον όρο ψυχική "διαταραχή", ή "ασθένεια". Έχει σημειωθεί ότι χρησιμοποιώντας τον όρο "ψυχική", δε σημαίνει απαραίτητα ότι διαχωρίζεται το μυαλό από το σώμα.
Υπάρχουν δύο ευρέως εδραιωμένα συστήματα τα οποία ταξινομούν τις ψυχικές διαταραχές:
ICD-10: Κεφάλαιο 5: Διανοητικές και συμπεριφορικές διαταραχές, από το 1945 τμήμα της Διεθνούς Ταξινόμησης Ασθενειών, που έχει δημιουργηθεί από τον ΠΟΥ,
DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders- 4th Edition), που έχει δημιουργηθεί από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία από το 1952.
Τα δύο αυτά συστήματα ταξινόμησης παρέχουν σταθερά κριτήρια για τη διάγνωση των ψυχικών διαταραχών. Έχουν εσκεμμένα συγκλίνοντες κωδικούς στις πρόσφατες εκδόσεις τους, ούτως ώστε τα εγχειρίδια να είναι ευρέως συγκρίσιμα, αν και οι διαφορές τους παραμένουν σημαντικές.
Διαταραχές
Υπάρχουν πολλές διαφορετικές κατηγορίες ψυχικών διαταραχών και πολλές διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας που μπορούν να διαταραχθούν.[5][6][7][8][9]
Άγχος ή φόβος που διαταράσσει τη λειτουργικότητα μπορεί να ταξινομηθεί ως αγχώδης διαταραχή.[10] Κοινώς αναγνωρισμένες κατηγορίες περιλαμβάνουν ειδικές φοβίες, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, διαταραχή κοινωνικού άγχους, διαταραχή πανικού, αγοραφοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και μετατραυματική διαταραχή στρες.
Άλλες συναισθηματικές λειτουργίες μπορούν επίσης να διαταραχθούν. Η διαταραχή του συναισθήματος που περιλαμβάνει ασυνήθιστα έντονη και παρατεινόμενη λύπη, μελαγχολία ή απόγνωση, είναι γνωστή ως μείζων καταθλιπτική διαταραχή (επίσης γνωστή ως μονοπολική ή κλινική κατάθλιψη). Ηπιότερη αλλά παρατεταμένη κατάθλιψη είναι γνωστή ως δυσθυμία. Η διπολική διαταραχή (επίσης γνωστή ως μανιοκατάθλιψη) περιλαμβάνει παθολογικά ανεβασμένη διάθεση, γνωστή ως μανία ή υπομανία, που εναλλάσσεται με κανονική ή καταθλιπτική διάθεση.
Η ομιλία και η αντίληψη της πραγματικότητας μπορούν επίσης να διαταραχθούν (π.χ. παραληρητικές ιδέες, διαταραχές της σκέψης, ψευδαισθήσεις). Οι ψυχώσεις σε αυτόν τον τομέα περιλαμβάνουν τη σχιζοφρένεια και την παραληρητική διαταραχή. Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή είναι μία κατηγορία που χρησιμοποιείται για άτομα που παρουσιάζουν στοιχεία τόσο από τη σχιζοφρένεια, όσο και από τις συναισθηματικές διαταραχές.
Η προσωπικότητα -τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά ενός ατόμου που επηρεάζουν τις σκέψεις και τη συμπεριφορά ανάλογα την περίσταση-μπορεί να θεωρηθεί διαταραγμένη εάν κριθεί ότι είναι άκαμπτη και δυσπροσαρμοστική. Υπάρχει ένας αριθμός διαφορετικών διαταραχών προσωπικότητας, στον οποίο συμπεριλαμβάνονται κάποιες που χαρακτηρίζονται ως "εκκεντρικές", όπως (η παρανοειδής, η σχιζοειδής και η σχιζότυπη, κάποιες που χαρακτηρίζονται ως "δραματικές ή "συναισθηματικές", όπως η αντικοινωνική, η οριακή, η ιστριονική ή ναρκισσιστική, καθώς και αυτές που σχετίζονται με τον φόβο, όπως η αποφευκτική, η εξαρτητική και η ψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας). Γενικά οι διαταραχές προσωπικότητας αναδύονται στην παιδική ηλικία, ή τουλάχιστον στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή.
Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από δυσανάλογη ανησυχία σε θέματα φαγητού και βάρους.[10] Κατηγορίες σε αυτόν τον τομέα περιλαμβάνουν τη νευρική ανορεξία (ή αλλιώς ψυχογενή ανορεξία), την ψυχογενή βουλιμία και τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας.
Οι διαταραχές του ύπνου όπως η αϋπνία σχετίζονται με διαταραχές στα φυσιολογικά σχήματα ύπνου, ή ένα αίσθημα κούρασης παρά το γεγονός ότι ο ύπνος παρουσιάζεται φυσιολογικός.
Οι σεξουαλικές και οι διαταραχές ταυτότητας του φύλου περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη δυσπαρεύνια και τη διαταραχή της ταυτότητας του φύλου. Διάφορα είδη παραφιλίας θεωρούνται ψυχικές διαταραχές (όπως η σεξουαλική διέγερση από αντικείμενα, καταστάσεις ή άτομα, η οποία θεωρείται παθολογική ή επιβλαβής για το άτομο ή για τους άλλους).
Οι άνθρωποι που είναι παθολογικά ανίκανοι να αντισταθούν σε συγκεκριμένες παρορμήσεις που μπορεί να είναι επιβλαβείς για τους ίδιους ή για τους άλλους, μπορούν να ταξινομηθούν στις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων, περιλαμβάνοντας διάφορα είδη διαταραχών με "τικ", όπως είναι το σύνδρομο Τουρέτ, και διαταραχές όπως η κλεπτομανία, ή η πυρομανία. Διάφοροι εθισμοί, όπως ο εθισμός στο τζόγο και στα τυχερά παιχνίδια θεωρούνται διαταραχές. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί μερικές φορές να περιλαμβάνει αδυναμία αντίστασης σε συγκεκριμένες πράξεις, ωστόσο ταξινομείται διαφορετικά όντας πρωταρχικά μία αγχώδης διαταραχή.
Οι άνθρωποι που υποφέρουν από σημαντικές διαταραχές της προσωπικής τους ταυτότητας, της μνήμης και της γενικότερης επίγνωσης του εαυτού τους και του περίγυρού τους, μπορούν να ταξινομηθούν στην κατηγορία της διασχιστικής διαταραχής της ταυτότητας, όπως η διαταραχή της αποπροσωποποίησης ή της ίδιας της Διασχιστικής Διαταραχής Ταυτότητας (που λέγεται επίσης και διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας). Άλλες διαταραχές της μνήμης ή γνωστικές διαταραχές περιλαμβάνουν την αμνησία και διάφορα είδη γεροντικής άνοιας.
Ένα εύρος αναπτυξιακών διαταραχών το οποίο συμβαίνει πρωτίστως στην παιδική ηλικία μπορεί να διαγνωσθεί, όπως για παράδειγμα οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού, η εναντιωματική προκλητική διαταραχή και διαταραχή αγωγής, και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), που μπορεί να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή.
Η διαταραχή αγωγής, αν συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή, μπορεί να διαγνωσθεί ως αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (δυσκοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, σύμφωνα με το ICD).
Οι σωματόμορφες διαταραχές μπορούν να διαγνωσθούν όταν υπάρχουν προβλήματα που παρουσιάζονται να έχουν ως προέλευση το σώμα και θεωρείται ότι είναι εκδηλώσεις μιας ψυχικής διαταραχής. Περιλαμβάνουν τη σωματοποιητική διαταραχή και τη διαταραχή μετατροπής. Υπάρχουν επίσης διαταραχές που σχετίζονται με το πώς κάποιος αντιλαμβάνεται το σώμα του, όπως είναι η σωματική δυσμορφοφοβική διαταραχή. Η νευρασθένεια είναι μια παλιά διάγνωση που περιλαμβάνει σωματικές εκδηλώσεις, κόπωση και χαμηλή ενεργητικότητα/κατάθλιψη και η οπόια περιλαμβάνεται στο ICD-10, αλλά όχι πλέον στο DSM-IV.[11]
Πλασματικές διαταραχές, όπως το σύνδρομο Μινχάουζεν, διαγιγνώσκονται όπου τα συμπτώματα συμβαίνουν εσκεμμένα και είναι ψεύτικα με σκοπό το προσωπικό όφελος.
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός σπάνιων ψυχιατρικών συνδρόμων, που συχνά παίρνουν το όνομά τους από το άτομο που τα περιέγραψε πρώτο, όπως είναι το (σύνδρομο Καπγκρά, το σύνδρομο Ντε Κλεραμπό, το σύνδρομο Κοτάρ, το σύνδρομο Οθέλο, το σύνδρομο Γκάνσερ και το σύνδρομο Έκμπομ).[12]
Αιτιολογία των ψυχικών διαταραχών
Οι ψυχικές διαταραχές μπορούν να προκύψουν από πολλές πηγές και σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν εδραιωθεί αξιόπιστες και αποδεκτές αιτίες. Μία εκλεκτική και πλουραλιστική ανάμειξη προτύπων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να εξηγήσει συγκεκριμένες διαταραχές. Το κυρίαρχο παράδειγμα της σύγχρονης Δυτικής ψυχιατρικής είναι το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, το οποίο ενσωματώνει βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, αν και αυτό μπορεί να μην είναι πάντα εφικτό στην πράξη.
Η βιολογική ψυχιατρική ακολουθεί ένα βιοϊατρικό μοντέλο, όπου πολλές ψυχικές διαταραχές γίνονται αντιληπτές ως διαταραχές των κυκλωμάτων του εγκεφάλου, που πιθανότατα προκαλούνται από αναπτυξιακές διαδικασίες. Μία κοινή παραδοχή είναι ότι οι διαταραχές είναι αποτέλεσμα γενετικών και αναπτυξιακών ευαισθησιών, οι οποίες εκδηλώνονται από το στρες, αν και υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με το τι καθορίζει τη διαφορετικότητα στα άτομα. Ορισμένοι τύποι ψυχικών διαταραχών μπορεί να θεωρηθούν κυρίως ως νευροαναπτυξιακές διαταραχές.
Μελέτες έχουν δείξει ότι ποικίλα γονίδια μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία ψυχικών διαταραχών, αν και η αξιόπιστη ταυτοποίηση της σύνδεσης μεταξύ συγκεκριμένων γονιδίων με συγκεκριμένες διαταραχές έχει αποδειχθεί πολύ δύσκολη. Περιβαλλοντικά γεγονότα γύρω από την εγκυμοσύνη και τον τοκετό έχουν επισημανθεί ως πιθανά. Τραυματικές βλάβες του εγκεφάλου μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης κάποιων ψυχικών διαταραχών. Υπάρχουν κάποια αβέβαια στοιχεία που εμπλέκουν τις ψυχικές διαταραχές με συγκεκριμένες ιικέςλοιμώξεις, κατάχρηση ουσιών και τη γενικότερη φυσική κατάσταση.
Κοινωνικές επιδράσεις φαίνεται ότι ενοχοποιούνται για την πρόκληση ψυχικών διαταραχών, όπως η κακοποίηση, η παραμέληση, το κοινωνικό άγχος, τα εργασιακά προβλήματα, η κοινωνικο-οικονομική ανασφάλεια, η μετανάστευση και διάφορα στοιχεία που υπάρχουν σε κοινωνίες και κουλτούρες ανά τον κόσμο.
Η ανώμαλη λειτουργία των νευροδιαβιβαστικών κυκλωμάτων έχει εμπλακεί σε αρκετές ψυχικές διαταραχές, όπως το σύστημα της σεροτονίνης, της νορεπινεφρίνης, της ντοπαμίνης και του γλουταμινικού οξέως.
Συσχετίσεις των ψυχικών διαταραχών με τη χρήση ουσιών περιλαμβάνουν το αλκοόλ, την κάνναβη[13] και την καφεΐνη.[14]
Είκοσι-τρία τοις εκατό των ενηλίκων της Βόρειας Αμερικής θα έχουν κάποια ψυχική ασθένεια σε ένα δεδομένο έτος, σύμφωνα με την Εθνική Συμμαχία για την Ψυχική Ασθένεια. Αλλά σε πάνω από μισές από αυτές τις περιπτώσεις, η ψυχική ασθένεια δεν είναι αρκετά κακή για να διαταράξει δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
Εν μέρει κληρονομικές
Υπάρχει μια γενετική βάση η οποία κάνει μερικούς ανθρώπους να αναπτύξουν με μεγαλύτερη πιθανότητα μία ψυχική ασθένεια. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ιατρικής The Lancet βρήκε το ίδιο σύνολο των γενετικών δεικτών σε άτομα με πέντε διαφορετικούς τύπους της ασθένειας: σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, αυτισμός, μείζονα κατάθλιψη, και ελλειμματική προσοχή - υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ).[15]
Θεραπεία των ψυχικών νοσημάτων
Η θεραπεία και η υποστήριξη των ψυχικά πασχόντων παρέχεται σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, κλινικές ή σε κοινωνικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Έχουν δημιουργηθεί αρκετά επαγγέλματα για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών και στα οποία περιλαμβάνονται η ιατρική ειδικότητα της ψυχιατρικής[16][17][18], ο τομέας της ψυχολογίας που λέγεται κλινική ψυχολογία[19], καθώς και άτομα που είναι γνωστά ως κοινωνικοί λειτουργοί.[20] Υπάρχουν επίσης ψυχοθεραπευτές εξειδεικευμένοι στην αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών, σύμβουλοι και επαγγελματίες της δημόσιας υγείας.
Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές θεραπείας, η καταλληλότητα της οποίας εξαρτάται από το άτομο και τη διαταραχή. Σε μια μειοψηφία ατόμων η θεραπεία μπορεί να τους επιβάλλεται χωρίς τη θέλησή τους, το οποίο μπορεί να προκαλέσει προβλήματα, ανάλογα με το πώς πραγματοποιείται και πώς αντιλαμβάνεται από τους ψυχικά ασθενείς ή την κοινή γνώμη.
Ψυχοθεραπεία
Μία σημαντική επιλογή για την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών είναι η ψυχοθεραπεία. Υπάρχουν πολλοί τύποι ψυχοθεραπείας. Η Γνωστική-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία χρησιμοποιείται ευρέως και βασίζεται στην τροποποίηση σχημάτων σκέψης και συμπεριφοράς σχετιζόμενα με την ψυχική διαταραχή. Η ψυχανάλυση απευθύνεται σε ασυνείδητες ψυχικές διαμάχες και άμυνες. ήταν μία κυρίαρχη ψυχοθεραπευτική σχολή και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα. Η συστημική ψυχοθεραπεία ή οικογενειακή ψυχοθεραπεία χρησιμοποιούνται επίσης κάποιες φορές.
Φαρμακοθεραπεία
Μία κύρια λύση για τη διαχείριση των ψυχικά πασχόντων είναι η φαρμακευτική θεραπεία. Υπάρχουν αρκετές ομάδες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για αυτό το σκοπό. Τα αντικαταθλιπτικά χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της κλινικής κατάθλιψης, όπως επίσης και για τη διαχείριση του άγχους καθώς και σε πολλές άλλες διαταραχές. Τα αγχολυτικά χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του άγχους και για τα σχετιζόμενα με αυτό προβλήματα, όπως είναι η αϋπνία. Οι σταθεροποιητές του συναισθήματος χρησιμοποιούνται κυρίως στη διπολική διαταραχή. Τα αντιψυχωτικά φάρμακα χρησιμοποιούνται στις ψυχώσεις, κυρίως για τα θετικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας καθώς και σε πολλές άλλες διαταραχές. Τα ψυχοδιεγερτικά χρησιμοποιούνται ευρέως στην ΔΕΠΥ.
Άλλες θεραπείες
Η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ΗΣΘ) χρησιμοποιείται μερικές φορές σε σοβαρά περιστατικά, όταν έχουν αποτύχει άλλες παρεμβάσεις σε σοβαρή κατάθλιψη. Η ψυχοχειρουργική βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό επίπεδο, όμως υποστηρίζεται από κάποιους νευρολόγους για κάποιες σπάνιες περιπτώσεις.[21][22]
Μπορεί να φανεί χρήσιμη η συμβουλευτική, όπως και τα προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης, τα οποία μπορούν να παρέχουν στα άτομα τις πληροφορίες που χρειάζονται για να κατανοήσουν και να διαχειριστούν τα προβλήματά τους.
Και όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με ψυχικές ασθένειες προστατεύονται από:
Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες.
↑^ The United States Department of Health and Human Services. Mental Health: A Report of the Surgeon General. "Chapter 2: The Fundamentals of Mental Health and Mental Illness." pp 39 [1] Retrieved May 21, 2012
↑^ Jump up to: a b "Cross-national comparisons of the prevalences and correlates of mental disorders. WHO International Consortium in Psychiatric Epidemiology". Bulletin of the World Health Organization 78 (4): 413–26. 2000. doi:10.1590/S0042-96862000000400003 (inactive May 26, 2013). PMC 2560724. PMID 10885160.
↑^ Gamma, Alex; Angst, Jules; Ajdacic, Vladeta; Eich, Dominique; Rössler, Wulf (2006). "The spectra of neurasthenia and depression: Course, stability and transitions". European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience 257 (2): 120–7. doi:10.1007/s00406-006-0699-6. PMID 17131216.
