Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού της Ρωσικής Ομοσπονδίας του 2002, υπήρξαν 97.827 άνθρωποι που δήλωσαν Έλληνες βάσει της εθνικής τους ταυτότητας. Η ελληνική διασπορά στη Ρωσία είναι μια από τις παλαιότερες ελληνικές διασπορές στον κόσμο. Σύμφωνα με την πανρωσική απογραφή που πραγματοποιήθηκε το 2021, 53.972 κάτοικοι της Ρωσικής Ομοσπονδίας δήλωσαν τους εαυτούς τους Έλληνες.[4]
Κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα, τα ρωσικά εδάφη ήταν σε επαφή με τον ελληνικό πληθυσμό της νότιας ακτής της Κριμαίας υπαγόμενο στο Βυζάντιο, από το οποίο υιοθετήθηκε η Ορθοδοξία από τη Ρωσία.[5]
Οι σύγχρονοι Έλληνες της Αζοφικής είναι οι απόγονοι του ελληνικού πληθυσμού της Κριμαίας. Ωστόσο, οι περισσότεροι σύγχρονοι Έλληνες της Ρωσίας είναι απόγονοι Ελλήνων προσφύγων και εποίκων κατά τη διάρκεια της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν χριστιανικοί λαοί (συμπεριλαμβανομένων Αρμενίων και Ασσυρίων), λόγω διακρίσεων και διώξεων, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το έδαφός της. Μετά το 1812, Πόντιοι εγκαταστάθηκαν ενεργά στη Ρωσική Υπερκαυκασία, δημιουργώντας ένα είδος υποεθνικής ομάδας που ονομαζόταν Έλληνες της Τσάλκας[6] ή Ουρουμ.[7] Αφού όλοι τους είναι ποντιακής καταγωγής, ανεξάρτητα από τη χώρα διαμονής, χρησιμοποιείται ευρέως ο όρος Έλληνες του Πόντου.[8]
Για την πλειονότητα των Ποντίων (ελληνόφωνων) και των Αζοφικών (τουρκόφωνων, αλλά και ορθοδόξων) Ελλήνων κατά την ύπαρξη της ΕΣΣΔ, η ρωσική γλώσσα έγινε μητρική, αν και σε οικιακή χρήση, οι εκπρόσωποι της παλαιότερης γενιάς διατήρησαν τις γλώσσες των περιοχών καταγωγής, η ποντιακή διάλεκτος της ελληνικής γλώσσας ή οι κριμαιοταταρικές διάλεκτοι.
Η περίοδος στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 χαρακτηρίστηκε από μαζική μετανάστευση Σοβιετικών Ελλήνων στην Ελλάδα, η οποία επηρέασε ιδιαίτερα τις ελληνικές κοινότητες του Καζακστάν και της Σοβιετικής Κεντρικής Ασίας.[9] Όμως η οικονομική κρίση στην Ελλάδα οδήγησε σε αντιστροφή αυτής της ροής. Η επιστροφή της μετανάστευσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική κρίση που ξεκίνησε να βιώνει η Ελλάδα από τα τέλη του 2009.[εκκρεμεί παραπομπή]
Οι Έλληνες συνέχισαν να μεταναστεύουν τους επόμενους αιώνες. Πολλοί αναζήτησαν προστασία σε μια χώρα με πολιτισμό και θρησκεία που σχετίζονται με τη δική τους. Έλληνες κληρικοί, στρατιώτες και διπλωμάτες βρήκαν δουλειά στη Ρωσία και την Ουκρανία, ενώ οι Έλληνες έμποροι ήρθαν για να κάνουν χρήση των προνομίων που τους παρασχέθηκαν στο οθωμανικό-ρωσικό εμπόριο.
Ομιλητές της ελληνικής γλώσσα στη Ρωσική Αυτοκρατορία ανά περιοχή σύμφωνα με απογραφή με την Αυτοκρατορική ρωσική απογραφή 1897
Υπό την Αικατερίνη της Μεγάλης , οι ρωσικοί στρατοί έφτασαν στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και ακολούθησε η ίδρυση της Οδησσού διευκολύνοντας σημαντικά την εγκατάσταση Ελλήνων, πολλές χιλιάδες από τους οποίους εγκαταστάθηκαν στα νότια της αυτοκρατορίας υπό αυτήν την αυτοκράτειρα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου 1828-29 κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της ρωσικής κατοχής στην Θεοδοσιούπολη και την Αργυρούπολη πολλές χιλιάδες Έλληνες Πόντιοι των ορεινών περιοχών της Ανατολικής Ανατολίας υποδέχτηκε και συνεργάστηκε με τον εισβολέα ρωσικό αυτοκρατορικό στρατό. Ακολούθησαν τους Ρώσους πίσω στη νότια Ρωσία και τη Γεωργία μετά την αποχώρηση από τη βορειοανατολική Ανατολία και επανεγκαταστάθηκαν από τις ρωσικές αρχές στη νότια Γεωργία και στη νότια Ρωσία. Αυτοί οι Έλληνες αναφέρονται συχνά ως Έλληνες της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης
Υπήρξαν αρκετοί αξιόλογοι Έλληνες από τη Ρωσία όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας, διπλωμάτης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας που έγινε ο πρώτος αρχηγός του κράτους της Ελλάδας, και ο ζωγράφος Άρχιππος Κουγιουμτζής
Αρχικά οι Έλληνες ευημερούσαν υπό την σοβιετική κυριαρχία. Τα ελληνικά σχολεία, οι εφημερίδες και ο πολιτισμός άκμασαν σε μέρη όπου υπήρχε μεγάλος αριθμός Ελλήνων. Ο αριθμός των ελληνικών σχολείων αυξήθηκε από 33 το 1924 σε 140 το 1938. Υπήρχε πολιτική ορμή για τη δημιουργία μιας αυτόνομης ελληνικής επικράτειας.
Τα πράγματα άλλαξαν τη δεκαετία του 1930, όταν ο Στάλιν συμπεριέλαβε τους Έλληνες στις ομάδες που διώχθηκαν και εκτοπίστηκαν. Τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν. Οι δημοσιεύσεις στα ελληνικά απαγορεύτηκαν και μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού εκκενώθηκε ξαφνικά από τα σπίτια του και στάλθηκε εξορία στο Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και τη Σιβηρία. Πολλοί φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν ως «εχθροί του λαού».
Μετά το θάνατο του Στάλιν το 1953, οι εξόριστοι Έλληνες είχαν περισσότερες ελευθερίες. Κάποιοι επέστρεψαν στα παλιά τους σπίτια, όπου δυσκολεύτηκαν να διεκδικήσουν την κατασχεθείσα περιουσία τους. Πολλοί είχαν προβλήματα να φύγουν από τη Σιβηρία και την Κεντρική Ασία επειδή δεν είχαν τα απαραίτητα έγγραφα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες εθνοτικές ομάδες, είχαν αρνηθεί να αποδεχτούν τη σοβιετική εθνικότητα και δεν είχαν δώσει ποτέ τα ελληνικά διαβατήρια.
Από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Έλληνες της Σοβιετικής Ένωσης προσπαθούν να μεταναστεύσουν, ιδιαίτερα εκείνοι της Κεντρικής Ασίας και της Γεωργίας. Οι Σοβιετικοί Έλληνες είχαν παραδοσιακά εξιδανικεύσει την Ελλάδα ως ένα είδος παραδείσου, αλλά πολλοί από αυτούς που μετανάστευσαν δυσκολεύτηκαν να προσαρμοστούν σε μια νέα ζωή στην Ελλάδα. Πολλοί Έλληνες Πόντιοι ζουν σήμερα στην Θεσσαλονίκη, Ελλάδα και Κύπρο.
Δημογραφικά στοιχεία πληθυσμού
Εγκατάσταση Ελλήνων στη Νότια Ομοσπονδιακή Περιφέρεια και την Ομοσπονδιακή Περιφέρεια Βορείου Καυκάσου κατά αστικούς και αγροτικούς οικισμούς σε %, απογραφή 2010
Σύμφωνα με το βιβλίο αναφοράςΑλφαβητικός κατάλογος των λαών που ζουν στη Ρωσική Αυτοκρατορία, σύμφωνα με τα στοιχεία για το 1889, στη Ρωσική Αυτοκρατορία ζούσαν 60.000 Έλληνες.[10]
Σύμφωνα με την απογραφή του 1989, 358.068 Έλληνες ζούσαν στην ΕΣΣΔ, εκ των οποίων οι 91.699 Έλληνες ζούσαν στη Ρωσία.[11]
Σύμφωνα με την απογραφή του 2002, 97.827 Έλληνες ζούσαν στη Ρωσία, εκ των οποίων οι 70.736 (72,3%) ζούσαν στη Νότια Ομοσπονδιακή Περιφέρεια. Τα μέρη με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση Ελλήνων στη σύγχρονη Ρωσία είναι οι περιοχές της Σταυρούπολης (34.078) και του Κρασνοντάρ (30.540).
Σύμφωνα με την απογραφή του 2010, 85.640 Έλληνες ζούσαν στη Ρωσία,[12] οι οποίοι αντιστοιχούσαν στο 15,3% του πληθυσμού στην περιοχή πρεντγκόρνι και το 5,4% στην αστική περιοχή Γιεσεντούκι της επικράτειας της Σταυρούπολης.
Σύμφωνα με την πανρωσική απογραφή που πραγματοποιήθηκε το 2021, 53.972 (0,04%) κάτοικοι της Ρωσικής Ομοσπονδίας δήλωσαν τους εαυτούς τους ως Έλληνες.[13]
Ελληνικά χωριά της Ρωσίας
Ελληνικά χωριά της περιφέρειας Σταυρούπολης
Ντουμπόβαγια Μπάλκα – χωριό 13 χλμ. από την Κούρσαβκα. Ιδρύθηκε το 1899 από Πόντιους από τα χωριά Σιράν, Ζούμοβα (νυν Τσεβρεπινάρ), Ταζίχ, Τορσούν Τουρκίας. Τώρα μένουν 400 άτομα, απ’ αυτούς περισσότεροι είναι Πόντιοι.
Γκρέτσεσκογιε (Ελληνικό) – βόρεια από την πόλη Μινερλάνιε Βόντι. Ιδρύθηκε το 1897 από Πόντιους από χωριά Τουρκίας Κουμπατούρ, Σελιτέρα, Κάρκα και Ρώσουςμετανάστες από την άνω Ρωσία. Το 1904 είχε 1.044 κατοίκους. Το 1909 κτίστηκε ναός Αγίου Γεωργίου Νικηφόρου.
Ναγκουτσκοε– 10 χλμ. δυτικά από το Γκρέτσεσκογιε. Ιδρύθηκε από Πόντιους το 1868. Τώρα ο πληθυσμός είναι περίπου 3.000, αλλά λίγοι είναι Πόντιοι.
Σπάρτα – μικρό χωριό, τώρα ανήκει στη Δημοκρατία Καρατσάεβο-Τσερκεσίας. Δεν έχω πολλές πληροφορίες, αλλά ξέρω ότι αρκετοί Πόντιοι μείνανε εκεί.
Χασάουτ-Γκρέτσεσκογιε – ορεινό χωριό, τώρα ανήκει στην Δημοκρατία Καρατσάεβο-Τσερκεσίας. Πολλοί απ’ αυτό το χωριό μετά το 1990 μετακόμισαν στην Κω.
Γιεσσεντούσκαγια – χωρίο κοντά από Γιεσεντούκι. Ιδρύθηκε από Ρώσους, αλλά μετά το 1930 εδώ άρχισαν να έρχονται οι Έλληνες από την Τσάλκα Γεωργίας. Σήμερα έχει 20.000 κατοίκους, 60% είναι Έλληνες της Γεωργίας.
Σουβόροβσκαγια – χωριό κοντά από Γιεσεντούκι. Ιδρύθηκε από Ρώσους, αλλά μετά το 1930 εδώ άρχισαν να έρχονται οι Έλληνες από την Τσάλκα Γεωργίας.
Σαναμέρ – χωριό κοντά από Γιεσεντούκι. Φέρει το όνομα ομώνυμου χωριού της Τσάλκας Γεωργίας. Οι κάτοικοι είναι Έλληνες από τη Γεωργία (από το 1930 και μετά).[14]
Ελληνικά χωριά της περιφέρειας Κρασνοντάρ
Βιτιάζεβο
Το πρώτο χωριό που ίδρυσαν οι Πόντιοι στο νότιο ρωσικό κομμάτι της Μαύρης θάλασσας είναι παραλιακό χωρίο Βιτιάζεβο που βρίσκεται δυτικά από την Ανάπα. Το χωριό ιδρύθηκε το 1862. Σήμερα ο πληθυσμός του είναι 6.500 άτομα. 60% περίπου είναι Πόντιοι. Κάποιοι προέρχονται από την Οινόη. Διατηρείται και η ποντιακή διάλεκτος, αλλά χάνεται σιγά-σιγά.
Ο κόσμος ασχολείται με τουρισμό (ξενοδοχεία) και οινοποιία. Η παραλία του χωριού ονομάζεται σ’ όλες τις γλώσσες «ΠΑΡΑΛΙΑ» και πολλά ξενοδοχεία έχουν ελληνικά ονόματα.
Καμπαρντίνκα
Παραθαλάσσιο χωριό ανατολικά από το Νοβοροσίσκ. Ιδρύθηκε σαν ρωσικό φρούριο το 1836. Το 1869 με ανταλλαγή πληθυσμών οι ντόπιοι Τσερκέζοι στάλθηκαν στην Τουρκία και από τον Πόντο καλέσανε Έλληνες. Πρώτα ήρθαν 5-6 οικογένειες, μετά περισσότεροι. Η καταγωγή τους είναι από κάποια χωριά της Τραπεζούντας.
Σήμερα διαμένουν 7.500 άτομα από τα οποία 2.500 είναι Πόντιοι. Η δεύτερη και τρίτη ηλικία μιλάει ποντιακά. Στα χρόνια του ’90 ήρθαν πολλοί Έλληνες από τη Γεωργία (Σουχούμι, Ντμανίσι) και μερικοί τουρκόφωνοι από την Τσάλκα Γεωργίας. Ο κόσμος ασχολείται με τον τουρισμό.
Το Γκελεντζίκ είναι μια πόλη ανατολικά από την Καμπαρντίνκα. Στα αρχαία χρόνια ήταν αποικία με την ονομασία Τορικός. Από το 1860 έρχονται πολλά μεταναστευτικά ρεύματα από την περιοχή Τραπεζούντας και Ορντούς (Κοτυώρων). Σήμερα έχει πληθυσμό 50.000, από αυτούς 8.000 είναι Πόντιοι. Ο κόσμος ασχολείται με τον τουρισμό (ξενοδοχεία, εστιατόρια). Θεωρείται από τα καλύτερα τουριστικά κέντρα της Ρωσίας. Οι Πόντιοι κρατάνε πολλά μαγαζιά στην παραλία. Γκελεντζίκ στα τούρκικα σημαίνει «νυφάκι» – μάλλον οι Τούρκοι μάζευαν κάποτε εκεί νεαρές κοπέλες και τις στέλνανε στον σουλτάνο. Στις 3 Δεκεμβρίου 2008 υπογράφηκε συμφωνία αδελφοποίησης με την Καλλιθέα Αττικής.
Πρασόβιβκα
Χωριό ανατολικά από το Γκελεντζίκ. Βρίσκεται στα βουνά, 5 χλμ. από τη θάλασσα. Ιδρύθηκε το 1866 από Πόντιους. Σήμερα μείνανε λίγοι, επειδή σχεδόν όλοι μετακομίσανε για βιοποριστικούς λόγους στο κοντινό Γκελεντζίκ.
Ορεινό χωριό 40 χλμ. βόρεια από το Σότσι. Ιδρύθηκε από Τσερκέζους. Το 1878 εγκαταστάθηκαν Πόντιοι (36 οικογένειες) που ήρθαν από την περιφέρεια Σταυρούπολης. Αργότερα από τους Πόντιους ιδρύθηκαν και γειτονικά χωριά Λεσνόε και Γκολιτσίνο. Σήμερα θεωρείται από τα πιο ακριβά χειμερινά κέντρα της Ρωσίας (σκι). O πληθυσμός σήμερα ανέρχεται σε 4.000 από τους οποίους περίπου 50% είναι Πόντιοι. Διατηρείται η ποντιακή διάλεκτος (δεύτερη και τρίτη ηλικία). Έχει πολλά ξενοδοχεία. Φημίζεται για το μέλι της.
Μεταξύ Νοβοροσίσκ και Κρασνοντάρ, ανατολικά από την πόλη Κριμσκ. Ιδρύθηκε το 1864 από Πόντιους. Ο κόσμος ασχολείται με αγροτική οικονομία. Σήμερα ο πληθυσμός ανέρχεται σε περίπου 1.500 άτομα. 40% είναι Πόντιοι. Κάποτε ζούσαν μόνο Πόντιοι και λίγοι Ρώσοι που μιλούσαν ποντιακά. Τώρα σιγά-σιγά ο κόσμος μεταναστεύει σε μεγάλες πόλεις.
Γενικά στοιχεία
Αυτά είναι τα πιο γνωστά. Υπάρχουν και άλλα που δεν ιδρύθηκαν από Έλληνες, αλλά έχουν ή είχαν αρκετό ποντιακό στοιχείο: Νιζεμπακάνσκι (κοντά στο Κριμκ), Νόβοκριμσκ.
Κοντά στην πόλη Αμαρβίρ υπάρχει χωριό Τρεσέλκογιε, όπου από το 1950 άρχισαν να μεταναστεύουν Πόντιοι από τη Γεωργία. Τώρα έχει αρκετά μεγάλο ποντιακό στοιχείο.
Από το 1930 στην περιφέρεια ιδρύθηκε η ελληνική αυτόνομη περιοχή με πρωτεύουσα το Κριμσκ, ενώ το 1932 η πρωτεύουσα της μεταφέρθηκε στο χωριό Νιζεμπακάνσκι. Στις 6 Μαρτίου 1939 η ελληνική αυτόνομη περιοχή καταργήθηκε. Οι περισσότεροι διανοούμενοι Πόντιοι το 1937-1938 εκτελέστηκαν, οι υπόλοιποι εξορίστηκαν το 1942, 1944, 1949 στο Καζακστάν και τη Σιβηρία.
Πληθυσμός στις πόλεις
5.000 Πόντιοι μένουν τώρα στο Νοβοροσίσκ. Υπάρχει και περιοχή που μέχρι τώρα ονομάζεται ανεπίσημα Τραπεζούντα όπου εγκαταστάθηκαν οι ΤραπεζουνταίοιΠόντιοι και Αρμένιοι στις αρχές του 20ού αιώνα. Σήμερα εκεί υπάρχει εστιατόριο με όνομα "Τραπεζούντα". Στην πόλη λειτουργεί Ελληνικό Γενικό Προξενείο. Από το Νοβοροσίσκ κατάγεται ο Βλαδίμηρος Κοκκινάκης που ήταν από τους γνωστούς πιλότους της Σοβιετικής Ένωσης στα χρόνια 1930-1950. Στο κέντρο υπάρχει το μνημείο του.
Στην πόλη Άντλερ ανατολικά από το Σότσι υπάρχει μεγάλη ελληνική κοινότητα με 4.000 Πόντιους.
Στην πόλη Κριμσκ διαμένουν σήμερα 3.000 Πόντιοι.
Στο Κρασνοντάρ κάποτε υπήρξε έντονο ποντιακό και ελληνικό στοιχείο, πολλοί Έλληνες έμποροι, αλλά στα χρόνια των σταλινικών διωγμών σχεδόν όλοι εξαφανίστηκαν. Σήμερα υπάρχουν περίπου 2.000 Πόντιοι, αλλά σχεδόν όλοι δεν είναι ντόπιοι. Διατηρούνται μερικά ελληνικά κτίρια: kτίριο παλιού ελληνικού σχολείου και ελληνικής κοινότητας (κτίριο Νικηφοράκη), κτίριο στην κεντρική οδό όπου ήταν το πρώτο στην πόλη κατάστημα μουσικών οργάνων των αδελφών Σαραντίδη, οίκος Φωτιάδη, ξενοδοχείο Ακρίτα, λουτρά Αδαμούλη (και σήμερα λειτουργούν ως λουτρά).[14]
Αξιοσημείωτοι Έλληνες της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης
↑«Греки в России». web.archive.org. 27 Μαΐου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2023.CS1 maint: Unfit url (link)
.jpg)
.svg)
.svg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.jpg)
_(52157276039).jpg){kind=small}
.jpg){kind=small}
.JPG)