- Mae'r erthygl hon am y dref. Am ystyron eraill, gwelwch Aberafan (gwahaniaethu).
Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Castell-nedd Port Talbot, Cymru, yw Aberafan[1] (Saesneg: Aberavon).[2] Fe'i lleolir yng nghanol Port Talbot ar lan orllewinol Afon Afan. Roedd 5,452 o bobl yn byw yng nghymuned Aberafan yn 2011, 7.9% ohonynt yn siarad Cymraeg (Cyfrifiad 2001). Arwynebedd y gymuned yw 563 hectar. Saif y dref o fewn cymunedau Aberafan ei hun, Gorllewin Traethmelyn a Dwyrain Traethmelyn.
Hanes
Tyfodd Aberafan o amgylch castell pren a adeiladwyd ar ddechrau'r 12g gan Garadog ap Iestyn, un o Arglwyddi Afan tua 1100 O.C ar ochor orllewinol afon Afan. Llosgwyd y castell i lawr ym 1153 ac adeiladwyd y castell o garreg gan Morgan ap Caradoc. Erbyn 1373 roedd y dre yn nwylo Arglwydd Morgannwg, Edward Le Despenser.[3] Daeth yn un o wyth bwrdeisdref seneddol Sir Forgannwg, ond ychydig iawn y tyfodd wedi hynny.
O ddiwedd y 18g ymlaen ddechreuodd diwydiant ddatblygu yn yr ardal - yn cynnwys gweithio tun a chopr. Ym 1840 agorodd y teulu Talbot o Hampshire ddociau yn agos a'u enwi'n "Port Talbot". Yn 1850 cyrhaeddodd y rheilffordd. Mae'r ardal yn dal yn adnabyddus am weithio dur. Dros amser tyfodd Aberafan a'r pentrefi cyfagos (yn cynnwys Baglan, Taibach a Margam) yn un, gan greu'r dref gyfoes Port Talbot.
Cyfrifiad 2011
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[4][5][6][7]
| Cyfrifiad 2011 |
|---|
|
|
|
| Poblogaeth cymuned Aberafan (pob oed) (5,452) |
|
100% |
| Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Aberafan) (411) |
|
7.9% |
| :Y ganran drwy Gymru |
|
19% |
| Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Aberafan) (4713) |
|
86.4% |
| :Y ganran drwy Gymru |
|
73% |
| Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed (Aberafan) (1,052) |
|
42.8% |
| :Y ganran drwy Gymru |
|
67.1% |
Eisteddfod Genedlaethol
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Aberafan ym 1932 a 1966. Am wybodaeth bellach gweler:
Gweler hefyd
Cyfeiriadau
